شعار سال: دانه‌های بذر بر دل شالیزارها هنوز نشاء نشده بود که دغدغه آب و خشکسالی، زمزمه‌های واردات برنج خارجی و پاگشایی دلال‌ها و هزینه‌های بالا، عرق سرد بر پیشانی شالی‌کاران نشاند‌. به هزار رنج و زحمت، قلب زمین‌های یخ‌بسته کشاورزی را شخم و شیار کرد، «آب تخت» انجام داد و با مشارکت مزرعه را برای نشاء و بذرپاشی مهیا کرد‌. یک‌ چشمش به آسمان است و چشم دیگر خون، مزارع بالادست که ویلا شد، حساب ‌کتاب کشاورزی را برهم زد. دیگر انتقال آب از بالادست به مزرعه قصه هفت‌خوان رستم دارد و باید قیدش را بزند‌. فصل شالی‌کاری با همه رنج‌ها و سختی‌ها برایش صفایی دیگر دارد، از این‌که در مزرعه آبا و اجدادی‌اش کار می‌کند و شالیزار را که از آن باعنوان سفره خدا یاد می‌کند، نفروخته یا تغییر کاربری نداده، دل‌شاد است. با این‌حال، حال‌ و روزش چندان خوش نیست‌. هر روز وسعت شالیزارها در مازندران کم می‌شود و پیدا کردن قطعه‌ای از شالیزار در میان برج‌های سیمانی و ویلا کار چندان آسانی نیست. حاشیه جاده آمل‌ـ بابل هنوز می‌توان اراضی محدودی را دید که در آن شالی کشت می‌شود و هر سال سطح این مزرعه‌ها کم‌تر و کم‌تر می‌شود‌. پیرمرد مزرعه‌دار به‌همراه چند زن و مرد جوان و دو پسر نوجوان تا زانو در گل‌ولای زمین شالی فرو رفته‌اند و مشغول نشای شالیزار هستند و بذرهای جوانه‌زده را در دل زمین می‌کارند‌. خود را کربلایی علی رمضانی معرفی می‌کند و می‌گوید: چند نسل است که در این زمین کار می‌کنیم و قوتمان را درمی‌آوریم؛ اما افسوس که همسایگان مزرعه‌مان، شالیزارهایشان را ویلا کرده‌اند و اکنون یا سرایدار آن ویلا هستند یا بیکار. عرق پیشانی‌اش را پاک می‌کند و آهی از دل می‌کشد و می‌گوید: شالیزاری دیگر رونق گذشته را ندارد و امروز هزینه‌ها و قیمت نهاده‌ها سر به فلک کشیده است و گرانی سم، کود و هزینه‌های کارگری و از همه مهم‌تر سختی کار، شالی‌کاران دیروز را دل‌زده و دلسرد کرده است‌. پیرمرد شالی‌کار ادامه می‌دهد: نرخ کارگر در سال قبل کم‌تر از صد هزار تومان برای نشاء بود که امسال به حدود ۱۲۰ هزار تومان رسیده است و برای هر هکتار شالی‌کاری به ۱۰ کارگر در روز نیاز است و دخل‌وخرج شالی‌کاری با هم جور درنمی‌آید‌. وی از گذشته‌ها یاد می‌کند و می‌گوید: قبلاً مزرعه‌داران «کایری» می‌کردند و کشاورزان با کمک هم زمین‌های یکدیگر را نشاء و درو می‌کردند تا هزینه‌ها کم‌تر شود؛ ولی امروزه دیگر از آن رسم و رسوم خبری نیست‌. در حال حاضر مازندران ۴۲ درصد برنج کشور را تأمین می‌کند. کم‌آبی و خشک‌سالی دغدغه جدی مسئولان و کشاورزان استان در سال زراعی جاری به‌شمار می‌رود و بخشی از شالیزارهای استان دچار تنش آبی هستند و بخشی نیز کشت نشده است‌. عزیزالله شهیدی، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، در این رابطه گفت: به‌دلیل کم‌آبی شش‌هزار و ۲۰۰ هکتار از شالیزارهای استان کشت نشده است. همچنین سلیمان حاتم‌نژاد، رئیس جهاد کشاورزی جویبار، با بیان این‌که۶۵۰ هکتار از اراضی شالیزاری در استرس خشک‌سالی قرار دارند، گفت: در سال زراعی جاری ۳۸۰ هکتار از شالیزارها خشک شد‌. هادی نیک‌اختر، مدیر امور منابع آب قائم‌شهر، سوادکوه، جویبار و سیمرغ، با اشاره به این‌که استان سرسبز مازندران با بحران کم‌آبی مواجه است، عوامل این بحران را برشمرد و گفت: کاهش ۲۰ درصدی بارندگی، کاهش ۴۰ درصدی آورد رودخانه‌ها، تقلیل حوزه برف‌گیر از ۱۳ هزار کیلومترمربع به حدود چهارهزار کیلومتر، از عوامل مهم ایجاد کم‌آبی محسوب می‌شوند‌. به تأکید کارشناسان، هرساله حدود 7/2 میلیارد مترمکعب آب از منابع آب سطحی و زیرزمینی در بخش کشاورزی استان مازندران مصرف می‌شود، ازاین‌رو برخی مناطق مازندران اصلاً نباید کشت برنج انجام دهند‌. وضعیت کم‌آبی در حالی است که چاه‌های غیرمجاز نیز شیره منابع آبی استان را کشیده است و این وضعیت بر کشت محصولاتی نظیر برنج تأثیر منفی گذاشته است‌. محمدابراهیم یخکشی، مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران، چاه‌های غیرمجاز و فاقد پروانه را ازجمله مشکلات برشمرد و گفت: ۵۷ هزار چاه فاقد پروانه از سال قبل از ۸۵ در استان وجود دارد و ۸۵ هزار چاه دارای پروانه نیز در استان فعال است و به‌دلیل برداشت زیاد از سفره‌های زیرزمینی، ساماندهی چاه‌های آب باید مورد توجه جدی قرار گیرد‌.

وی همچنین به وضعیت ذخیره سدهای استان اشاره کرد و با بیان این‌که امسال شاهد کاهش بارندگی در استان بودیم و ذخیره آب پشت سدها کاهش‌یافته است، گفت: تا امروز حدود ۵۰ درصد از حجم سدهای استان از آب پر شده است و ۱۷۰ میلیون مترمکعب آب پشت سدها وجود دارد‌. وی افزود: همچنین در آب‌بندان‌های استان نیز بیش از ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب وجود دارد و امسال بخش زیادی از آب آب‌بندان‌ها برای «آب تخت» کردن شالیزارها مصرف ‌شده است‌. یخکشی باعنوان این‌که تا حدود زیادی به آب‌ پایه و رودخانه‌ها وابسته هستیم از اجرای طرح نوبت‌بندی آب در بخش کشاورزی استان خبر داد و گفت: رهاسازی آب سدها ازجمله سد شهید صالحی نیز کمک زیادی برای تأمین آب کرده است‌. مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران، اجرای پروژه‌های فوری و اضطراری در حوزه آب منطقه‌ای مانند نصب پمپ آب و حفر چاه کمکی را ازجمله اقدامات اثرگذار برای مقابله با بحران خشک‌سالی بیان کرد‌. وضعیت بارندگی‌های مازندران نشان می‌دهد که شالی‌کاران نباید چندان به آسمان دل‌خوش باشند و براساس گزارش‌های مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور مجموع میانگین بارش کشور از اول سال زراعی جاری حدود ۹۹ میلی‌متر بوده که در مقایسه با مشابه سال گذشته و دوره آماری به‌ترتیب حدود ۸۲ میلی‌متر (۴۵درصد) و ۸۸ میلی‌متر (۴۷ درصد) کاهش داشته است‌. محمدرضا رضوی مدیرکل هواشناسی مازندران می‌گوید: مجموع میانگین بارش استان مازندران از اول سال زراعی جاری حدود ۳۴۵ میلی‌متر بوده که در مقایسه بامدت مشابه سال گذشته و دوره آماری بلندمدت حدود ۹۰ میلی‌متر (۲۱درصد) و ۱۰۶ میلی‌متر (۲۳ درصد) کاهش داشته است‌.

کم‌توجهی به بیمه محصولات

کم‌آبی و خشک‌سالی، توجه به بیمه محصولات کشاورزی و زراعی را ضروری می‌سازد؛ اما به گفته مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی مازندران با وجود این‌که نشاء برنج در سطح بالایی از شالیزارهای استان انجام ‌شده؛ اما تاکنون کم‌تر از ۱۰ هزار هکتار از شالیزارها بیمه شده است‌. وی با بیان این‌که تا به‌حال در ۱۵۰ هزار هکتار از شالیزارهای این استان عملیات آب تخت اولیه انجام شد، افزود: عملیات بذرپاشی نیز در ۱۶۰ هزار هکتار از شالیزارهای مازندران صورت گرفته است‌. عنایتی از شخم و شیار ۱۸۰ هزار هکتار شالیزار در این استان خبر داد و گفت: تاکنون به‌همین میزان عملیات خزانه‌گیری نیز انجام‌شده است‌. مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی مازندران افزود: با توجه به ‌احتمال کمبود آب و خشک‌سالی، کشاورزان نسبت به بیمه کردن زمین‌های خود اقدام کنند و برای مصرف بهینه آب اقدامات لازم را انجام دهند‌. برنج، خشک‌سالی و آب دغدغه هرساله شالی‌کاران شمال است و شالی‌کار همیشه چشمش به آسمان است و وعده‌هایی که محقق نمی‌شود‌.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 22 خرداد 97، کد مطلب: 45998، www.sabzineh.org.ir