شعار سال: در کشور ما به‌دلیل وجود شرایط اقلیمی مناسب برای به‌دست آوردن شکر هم از نیشکر و هم چغندرقند استفاده می‌شود. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که در سال‌هایی نه‌چندان دور (سال‌های 89 و 90) بیش از دو برابر مصرف داخلی شکر فرآوری شده به کشور وارد شد و به‌همین دلیل بسیاری از کارخانجات فرآوری چغندرقند تعطیل شدند. اما پس از آن بنا به روایت آمارهای گمرک و انجمن تولیدکنندگان قندوشکر واردات رو به کاهش گذاشت و تولید داخل رو به افزایش رفت. این روند تا جایی پیش رفت که از سال 95-96 به بعد دیگر نیازی به واردات چغندرقند نبود. این اتفاق به‌طور مشخص و مستقیم در سایه برنامه‌ریزی و سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی اتفاق افتاد. آنچه می‌خوانید گفت‌وگویی با علیرضا یزدانی، مجری طرح چغندرقند در وزارت جهاد کشاورزی، است که انجام شده است.

با توجه به اهمیت خوداتکایی در تولید شکر چه اقداماتی تاکنون برای دستیابی به آن صورت گرفته است؟

اجازه دهید درباره اهمیت خوداتکایی و نیاز کم‌تر به واردات شکر این موضوع را یادآوری کنم که شکر جزو کالاهای استراتژیک است. انرژی جامعه از شکر تولید می‌شود؛ به‌ویژه در اقشار ضعیف جامعه. بنابراین به هیچ‌وجه نمی‌توان شکر را از سبد کالای خانوار حذف کرد. به‌همین دلیل هم شاید در سال‌های گذشته این محصول در حجم بسیار بالایی وارد می‌شد. اما در چند سال اخیر با توجه به شرایط اقتصادی کشور تصمیم‌های دیگری گرفته شد. مهم‌ترین و اصلی‌ترین سیاست اتخاذ شده برای کاهش واردات شکر، کشت چغندر پاییزه بود. تا پیش اتخاذ این تصمیم چغندر پاییزه فقط در استان خوزستان کشت می‌شد؛ اما اکنون حدود 10 استان کشور درگیر تولید چغندر پاییزه هستند؛ برای مثال امسال با توجه به شرایط آب و هوایی که دشت مغان داشته برای نخستین‌بار امکان کشت داشتیم. در کنار این بحث، به‌صورت جدی به موضوع افزایش بهره‌وری نیز پرداخته شده است؛ چراکه به لحاظ مصرف آب چغندرقند، همیشه انگشت اتهام به سمتش بوده و همیشه از کشت بیش‌تر چغندرقند جلوگیری می‌شد، به‌همین دلیل اصلی‌ترین سیاست ما در سال‌های گذشته توسعه کشت پاییزه بود، البته در کنار این سیاست توسعه کشت بهاره را از دستور کار خارج کردیم.

با توسعه کشت پاییزه چه میزان صرفه‌جویی در مصرف آب داشتیم؟

در سال زراعی 92‌ـ 93 به‌ازای هر مترمکعب آب، حدود 561 گرم شکر تولید شده بود؛ اما در سال 96 این رقم به حدود 705 گرم شکر به‌ازای هر مترمکعب آب رسید که عدد قابل توجهی است. برنامه ما این است که مقدار شکر تولیدی به‌ازای یک مترمکعب آب در سال 1400 به‌طور متوسط (در کشت بهاره و پاییزه) به یک‌هزارو 400 گرم برسد؛ یعنی دوبرابر شود. برای این هدف، سیاستی که دنبال می‌کنیم افزایش کشت چغندر پاییزه است.

آیا قرار است همه کشت چغندر به کشت پاییزه منتقل شود؟

خیر، چون همه زمین‌های ما این ظرفیت را ندارند. در 20 استان کشور کشت چغندرقند از سال‌های گذشته مرسوم بوده و امسال 10 استان کشور را درگیر کشت پاییزه کردیم. ممکن است دو یا سه استان دیگر اضافه شود. برنامه‌ای که برای چغندرقند داریم این است که تا سال 1400 سطح زیرکشت بهاره را به حدود 89 هزار هکتار کاهش ‌دهیم. در عوض سطح کشت پاییزه را به حدود 41 هزار هکتار برسانیم. در سال زراعی 96ـ97 حدود 17 هزار هکتار سطح زیر کشت بوده؛ اما روند افزایشی را تا 1400 به 41 هزار هکتار می‌رسانیم. هرچند برای این اتفاق الزاماتی هم نیاز است. در کانون‌های تولید چغندر پاییزه مثل خوزستان که ظرفیت بالایی وجود دارد به احداث کارخانه قند نیاز داریم. حدود نه کارخانه قند کشور، در استان خوزستان درگیر تولید چغندرقند هستند که بُعد مسافت قابل توجه است، زیرا محصول را از خوزستان به اصفهان و قزوین و امسال بخشی به استان‌های فارس ،کرمانشاه و همدان حمل می‌کنیم. اولویت اصلی وزارتخانه این است که سرمایه‌گذاران را برای سرمایه‌گذاری و احداث کارخانه‌های جدید در استان خوزستان تشویق کنند، البته چند سرمایه‌گذار در ایلام و خوزستان مجوزها را گرفته‌اند و به بانک معرفی شده‌اند. بحث دو منظوره کردن کارخانه نیشکری که در استان خوزستان مستقرند نیز مطرح شده است، به لحاظ این‌که کشت نیشکر فقط در استان خوزستان انجام می‌شود.

چند درصد از کشت بهاره به پاییزه منتقل شده؟

در سال زراعی 92‌ـ 93 تنها دوهزار و 330 هکتار سطح زیرکشت چغندر پاییزه بوده که در سال زراعی 96ـ97 به 17 هزار هکتار رسیده و طی پنج سال این عدد حدود هشت‌برابر شده است. در کشت بهاره طی این سال‌ها تلاش ما بر این بود که میزان کشت ثابت باشد و 100 هزار هکتار را ثابت نگاه داشتیم. سال گذشته با توجه به اقبال کشاورزان سطح کشت افزایش پیدا کرد و برنامه‌ای که داریم روند کاهشی برای کشت چغندرقند بهاره است.

در سال‌های گذشته برخی از کارخانه‌های فرآوری به حالت نیمه‌تعطیل درآمده یا با ظرفیتی پایین‌تر از حد معمول کار می‌کردند آیا سیاست این است که این کارخانه‌ها جایگزین شوند؟

خیر، در دولت‌های گذشته سیاست‌هایی وجود داشت که براساس آن واردات شکر بیش‌تر از نیاز داخل بود. در سال‌های 85ـ 86 به‌طور متوسط نیاز داخلی کشور حدود دومیلیون و 200 هزار تن در سال بود؛ اما در آن سال‌ها بیش از دومیلیون و 500 هزار تن شکر وارد کشور ‌شد. این باعث شده بود که سطح کشت کاهش پیدا کند و کارخانه‌ها به مرز تعطیلی کشیده شوند، بعضی نیز تعطیل شدند؛ ولی با تدبیر دولت تدبیر و امید اجرای الگوی کشت پاییزه، وضعیت تغییر کرد. در حال حاضر بهره‌برداری کارخانه‌های قند در دو مرحله صورت می‌گیرد، درحالی‌که اوایل فقط کشت بهاره بوده و در یک مرحله انجام می‌شد. دو کارخانه در استان خوزستان، دو کارخانه در استان فارس، دامغان، جوین در خراسان رضوی و... این‌ها علاوه بر بهره‌برداری بهاره در کشت پاییزه هم فعال شدند. بحث بهره‌وری آب در کشت پاییزه چغندرقند در کنار سیاست‌های دیگر به‌صورت جدی در دستورکار قرار گرفته و عملیاتی شد. موضوع توسعه کشت نشایی چغندرقند هم مطرح است که با توسعه کشت نشایی تا 40 درصد می‌توانیم در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم. در کنار کاهش سایر هزینه‌های تولید، کاهش مصرف بذر با کشت نشایی عملیاتی شده است؛ به‌طور متوسط در کشت عادی یا کشت بذر مستقیم حدود دو تا 5/2 کیلو بذر مصرف می‌کنند؛ اما با کشت نشایی این عدد به 1/5کیلو می‌رسد، 95 درصد کشاورزان از ارقام خارجی استفاده می‌کنند. با توجه به نوسانات قیمت ارز قیمت‌ها تغییر پیدا می‌کند و با این روش می‌توانیم هزینه‌های کشت را کاهش دهیم. کاهش هزینه‌های کارگری، کاهش هزینه‌هایی جداسازی علف‌های هرز، آفات و بیماری‌ها و... کمک می‌کند کشاورز افزایش درآمد و افزایش بهره‌وری آب را داشته باشد. در کنار این‌ها به‌صورت جدی توسعه سیستم آبیاری‌های موضعی و میکرو را در دستورکار داریم. در آبیاری موضعی راندمان آبیاری به حدود 90 درصد می‌رسد؛ در صورتی‌که در شیوه‌های آبیاری تحت فشار، مثل بارانی بهره‌وری آب حداکثر به 40 درصد خواهد رسید. این امر به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.

درباره استفاده از بذرهای مقاوم به بی‌آبی و آفات چه اقداماتی تاکنون انجام شده است؟

باید توجه داشت که بذر تأثیر مستقیمی در افزایش بهره‌وری آب ندارد. خود بذر و این‌که مقاومت در برابر کم‌آبی و بیماری‌ها داشته باشد موضوعی نسبی است. به‌طور معمول بذرهایی که امروزه استفاده می‌شود بذرهای به‌روزی هستند که در کشورهای اروپایی از آن استفاده می‌شود که اغلب در مقابل چند نوع مشکل (بیماری، کم‌آبی و...) مقاوم هستند. البته چند شرکت دانش‌بنیان داخلی هستند که در این‌باره با شرکت‌های خارجی تبادل اطلاعات و دانش دارند و در این زمینه کار می‌کنند. این شرکت‌ها با همکاری شرکت‌های خارجی به تولید بذر در کشور اقدام می‌کنند و عملکرد بسیار خوبی داشتند و راندمان‌ها با ارقام خارجی بسیار نزدیک بوده است.

در حال حاضر خوداتکایی در زمینه تولید شکر در چه مرحله‌ای است؟

سالانه دومیلیون و 200 هزار تن نیاز کشور به شکر است. همانطور که گفته شد ایران جزو 11 کشوری است که شکر را از چغندرقند و نیشکر تأمین می‌کنند. بخشی از شکر تولیدی که در حدود 850 هزار تن شکر است از نیشکر تأمین می‌شود و مابقی از چغندرقند. سال گذشته اتفاق بی‌سابقه‌ای در کشور افتاد و آن تولید هشت‌میلیون و 80 هزار تن چغندرقند در کشور بود که در تاریخ 127 ساله صنعت قند در کشور بی‌سابقه است. این باعث شد که با احتساب شکر نیشکری در پایان سال 96 حدود دومیلیون تن شکر تولید کنیم. در این سال حدود یک‌میلیون و 150 هزار تن شکر چغندری و حدود 850 هزار تن هم شکر نیشکری تولید شد، به‌عبارتی بیش از 83 درصد رشد داشتیم. با توجه به بهره‌برداری پاییزه چغندرقند که از اول اردیبهشت‌ماه شروع شد در سال 97 به واردات شکر نیازی نیست. با این روند با توجه به این‌که افزایش عملکرد در واحد سطح را در کشور داریم، به عدد خوبی رسیدیم و متوسط تولید در کشور حدود 59 تن متوسط تولید چغندرقند است. این عدد در کشت پاییزه حدود 70 تن در هکتار است و این‌ها باعث شده که عملکرد در واحد سطح را افزایش دهیم. در محصولات زراعی به‌جرأت می‌توان گفت زنجیره تولید فقط در چغندرقند کامل است.

درباره میزان سرانه و تصحیح الگوی مصرف شکر تاکنون چه اقداماتی شده است؟

متولی تعیین سرانه مصرف شکر وزارت بهداشت است؛ ولی طی سال‌های اخیر مصرف شکر تاحدودی روند نزولی داشته است. در سال‌های پیش مصرف سرانه شکر حدود 30 کیلو و حتی بیش‌تر بوده که این عدد اکنون به‌حدود 25ـ 26 کیلوگرم کاهش پیدا کرده است. البته بنا به نظر کارشناسان وزارت بهداشت این رقم باید پایین‌تر باشد که عملی شدن آن در گرو اعمال سیاست‌هایی است که توسط سیاست‌گذاران باید پیگیری شود. در بحث خوداتکایی یا خودکفایی پایدار لازم است بگویم سال گذشته با تولید هشت‌میلیون و 80 هزار تن چغندرقند رکورد تولید شکسته شد و عملاً در سال 96 رکورد بی‌سابقه‌ای زده شد. این سیاست در راستای پایداری تولید است تا نیاز کشور را بتوانیم با روند مناسب و پایداری تأمین کنیم.

در سال‌های اخیر در مورد خرید محصول از چغندرکاران مشکلاتی ازقبیل دیرکرد در پرداخت وجه خرید آنان وجود داشت، آیا این مشکل رفع شده است؟

قیمت تضمینی خرید چغندرقند را همچون مثل سایر محصولات زراعی شورای اقتصاد تعیین می‌‌کند و به‌لحاظ آن زنجیره تولیدی که گفته شد چغندرقند تولید شده توسط کارخانه‌های قند به نرخ تضمینی از کشاورزان خریداری می‌شود. دولت موظف است تا ابتدای خردادماه هر سال نرخ شکر را برای جلوگیری از افزایش قیمت تعیین کند و مابه‌التفاوت قیمت اعلام شده و قیمت خرید در کارخانه را به کارخانه‌های فرآوری پرداخت کند. طی سال‌های اخیر عدد مطالبات کارخانه‌های قند از دولت به حدود یک‌هزار میلیارد تومان رسید. این باعث شده که توان مالی کارخانه‌ها برای خرید چغندر کاهش یابد و پول چغندرکاران به موقع پرداخت نشود. بنابراین عدم اعلام نرخ شکر در زمان مقرر و دیگری عدم وصول مطالبات کارخانه‌های قند با حجم تولیدی در سال گذشته داشتیم باعث شد پرداخت مطالبات کشاورزان چغندرکار با تأخیر روبه‌رو شود. می توان گفت دولت بهدلیل نداشتن بودجه قیمت‌ را دیر اعلام کرده است.

پیش‌بینی‌ها شما درباره تولید امسال چگونه است؟

درحال‌حاضر حدود یک‌ماه دیگر به پایان برداشت کشت پاییزه 96 باقی مانده؛ اما تاکنون حدود 900 هزار تن چغندرقند تحویل کارخانه‌های تولید و فرآوری قند و شکر شده؛ این درحالی است که در سال زراعی گذشته حدود 776 هزار تن چغندرقند تحویل کارخانه‌ها شده بود. این مقایسه نشان می‌دهد که تاکنون میزان چغندرقند تحویل شده بیش از 124 هزارتن افزایش داشته است. پیش‌بینی ما این است که تا پایان فصل برداشت چغندر پاییزه میزان چغندر تحویل شده تا یک‌میلیون تن هم برسد.