شعار سال: انتشارات سوفیا بهتازگی کتاب «درآمد به متافیزیک» اثر مارتین هایدگر را با ترجمه انشاءالله رحمتی منتشر کرده است. نشست هفتگی شهر کتاب با حضور بیژن عبدالکریمی و انشاءالله رحمتی به نقد و بررسی این کتاب اختصاص داشت. در ادامه بخشهایی از سخنان عبدالکریمی را به نقل از سایت شهر کتاب میخوانید.
مواجهه من با کتاب «درآمد به متافیزیک» سرشار از دلهرهای عظیم بود و برای چنین دلهرهای دو اعتبار وجود دارد: یکی اینکه فلسفه به ساحت فطرت ثانی متعلق است. به تعبیر کیرکگوری، یعنی ساحتی که در آن از زندگی روزمره فاصله میگیرم. پس انسانی که غرق در زندگی روزمره است و در حال مطالعه فلسفه، آن را مدام در حال دورشدن از خودش مییابد و دچار دلهره میشود. دوم شکافی تاریخی است که در مواجهه با آثار بزرگ فلسفی احساس میشود و ناظر بر افق تاریخی من بهمنزله سوژه ایرانی است؛ یعنی همان چیزی که مرا از دیالوگ با چنین متنی بیرون نگه میدارد. بخش اول کتاب، متن درسگفتارهای هایدگر در نیمسال تابستان 1935 در دانشگاه فرایبورگ و بخش دوم شرحهایی از هایدگرشناسانی چون ریچارد گایگنون، ریچارد پلت، گریگوری فرید و دانیل دالسترام است. جالب توجه آنکه حتی فیلسوفی تحلیلی چون دالسترام در این میان حضور دارد و به بحث درباره نقد هایدگر به منطق و بررسی امکان گذر از منطق میپردازد. هایدگر مجموعه درسگفتارهایش را با پرسش بنیادین متافیزیک آغاز میکند، اما بهسرعت با پیشکشیدن سؤالی مقدم آن را تغییر میدهد. او میگوید پیش از اینکه به چرایی وجودداشتن موجودات بهجای نبودنشان بپردازیم، باید بگوییم که معنای وجود چگونه در ذهنمان شکل میگیرد. این پروژهای است که هایدگر در «وجود و زمان» دنبال میکند. اما او در هیچیک از دو کتاب «وجود و زمان» یا «درآمدی بر مابعدالطبیعه» به انتولوژی نمیپردازد. کار او «انتولوژیِ انتولوژی» است؛ همان چیزی که خودش وجودشناسی بنیادین مینامد. این تحلیل و نقدها بسیار شورانگیزند و چگونگی برقراری دیالوگ را به ما میآموزند. وجود از مباحث بسیار مهم این کتاب است. مطابق با عبارات خود هایدگر «نیاز به روشنساختن فهم خویش از وجود امروزه مخصوصا نیازی مبرم است». چون جهان مدرن مایل است مفروض بگیرد که وجود موجودات چنان بدیهی و روشن است که نیازی به اندیشیدن درباره آن نداریم. وجود کلیترین مفهوم در اندیشه بشری است. از اینرو، تهی و بیمعنا است. به همین دلیل، نیچه که در مقابل متافیزیک میایستد وجود را یکی از کلیترین و تهیترین مفاهیم و «آخرین باریکه واقعیت در حال تبخیر» میداند.
هایدگر بر این باور است که اگرچه همه ما درباره مقولات متفاوتی چون خانواده، اقتصاد، سیاست و... میاندیشیم، جای اندیشیدن به وجود در زندگی و اندیشهمان خالی است. بحث هایدگر یکی از انضمامیترین مباحث در تاریخ بشر است. غفلت از وجود یا نیهیلیسم و بیمعنایی چیزی است که هایدگر میکوشد به آن پاسخ دهد. کسی که مسئله معنای وجود برایش مطرح نیست، نمیتواند با معنای جهان مواجهه داشته باشد. معنای جهان به هیچوجه موجودی از جهان نیست. برای بیشتر ما، همچون نیچه، فقط چیزهای متعارف که در پیرامونمان درک میکنیم، موجودند. از اینرو، طرح مسأله وجود برای قریببهاتفاق افراد روزگار ما بیمعناست. هایدگر به اعتبارهای گوناگون تحت تأثیر نیچه است. اما وقتی نیچه میگوید معنای وجود از آخرین مقولات متافیزیکی در حال تبخیر است، هایدگر در برابرش قرار میگیرد. هایدگر معنای وجود را بهصورت عبارات دوجهیِ «یا این یا آن» بیان میکند و از مخاطبش میپرسد: «آیا وجود صرف یک واژه است و معنایش درحال تبخیر است؟ یا نه، آنچه مسمای واژه وجود است تقدیر معنوی مغربزمین را در درون خویش دارد؟» و با این اصطلاحات و بینش، فرهنگشناسی و فهم تاریخ را دگرگون میکند. تاریخ برای او تاریخ انتولوژیهاست: تاریخ ظهور، رشد، بسطیافتن و در نهایت تضعیف انتولوژیها. وقتی میگوییم که قرون وسطی به پایان رسید و دوره جدید آغاز شد، به این معنا نیست که پارهای از مفاهیم یا ابزارها دگرگون شده است. از نظر هایدگر یک وجودشناسی از میان ما رخت بربسته و وجودشناسی دیگری ظهور پیدا کرده است.
هایدگر در «درآمد به متافیزیک» میکوشد نحوه ظهور متافیزیک، مراحل گوناگون آن و مرتبه تنزل و بهپایانرسیدن آن را شرح دهد. او میگوید جهان یونانی آن اوصاف مبنایی را که هنوز مایه بقای جهان ماست، هرچند بهصورت تحریف، سرکوب، دگرگونشده و مکتوم در خودش داشت. از اینرو، باید به تصور یونان اولیه از وجود بازگشت. بازیابی منابع یونانی فهم ما از وجود طرحی تاریخی است. این طرح مستلزم آن است که جهانی را که کهنه شده ویران کنیم و حقیقتا از نو بسازیم. به همین دلیل، هایدگر میکوشد تاریخ غرب را به موازات تاریخ وجود، در سنت متافیزیک غربی از پیشاسقراطیان تا زمان ما بیان کند. در واقع، هایدگر بهدنبال احیای تلقیای از وجود است که بتواند بهجای وجودشناسی جوهرمدار حاکم بر تفکر غربی بدیل قرار گیرد. او در این فهم بدیل موجودات را نه بهمنزله جوهر، بلکه بهمنزله رخداد و واقعهای گشودهشونده درک میکند.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق تاریخ انتشار 24مهر 97، کدمطلب: 197675، www.sharghdaily.ir