شعار سال: «شفافیت» این روزها به کلمه کلیدی و حتی گاهی کلیشه‌ای تبدیل شده است؛ موضوعی که مورد توجه رسانه‌ها و فضای مجازی است. هفته گذشته برنامه‌ای در رادیو جوان با موضوع شفافیت پخش شد و از شنوندگان خواسته شد تا روی خط بیایند و درباره شفافیت صحبت کنند. در این میان مرد جوانی تماس گرفت و خود را کارمند یک شرکت دارویی معرفی کرد و گفت: در شرکت آنها داروهایی که تاریخ انقضایشان گذشته را دوباره در بسته‌بندی‌های جدید به بازار عرضه می‌کنند و از مردم معذرت‌خواهی کرد. این مرد در حالی در آن برنامه صبحگاهی رادیو شفاف‌سازی‌ کرد که همزمان تعداد زیادی از مخاطبان برنامه نگران از مصرف داروهایی شدند که خود یا نزدیکانشان مجبور به استفاده از آنها هستند. اما چقدر این مشکل جدی است؟ آیا داروهایی که تاریخ مصرفشان گذشته است نمی‌توانند جان بیماران را تهدید کنند؟ و... سخنگوی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با همشهری، نه‌تنها این مطلب را رد نمی‌کند بلکه هشدار جدی به مردم درباره داروهای تقلبی و تاریخ مصرف گذشته می‌دهد و همچنین راهکارهایی برای شناسایی داروهای تقلبی از غیرتقلبی ارائه می‌دهد.دارو به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کالاهای استراتژیک چند ماهی است که به دلایلی مانند نوسانات بازار ارز و همچنین ترکش‌های ناشی از تحریم‌ها با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده است به‌گونه‌ای که احساس می‌شود بحران‌های دارویی سال‌های 92-91 نه‌تنها در حال تکرار شدن است بلکه این مشکلات فراتر رفته و این روزها با موضوع تقلب و توزیع برخی داروهای تاریخ مصرف گذشته نیز روبه‌رو هستیم.

جوانی که دوست دارد خودش را رسول معرفی کند و از دلالان داروست، می‌گوید: برخی شرکت‌ها و داروخانه‌ها که دارویشان را برای مدتی طولانی در داروخانه یا شرکت دارویی احتکار کرده‌اند داروهایشان را به ما می‌دهند تا داروهایی که یک یا 2 ‌ماه از تاریخ انقضایشان گذشته با برچسب جدید وارد چرخه دارویی کشور کنیم؛ همچنین برخی تلاش می‌کنند حتی مجوز مجدد دارو را بگیرند.

شاهین یکی از مدیران شرکت‌های داروسازی که نمی‌خواهد نامش فاش شود هم می‌گوید: از زمانی که برخی از داروها مثل داروهای خارجی به‌شدت کمیاب شد، برخی سودجویان احتکار دارو را آغاز کردند تا آن را پس از مدتی به قیمت چند برابر به مردم بفروشند؛ داروهایی که آنقدر مانده‌اند که زمان انقضای‌شان فرا رسیده اما با برچسب جدید روانه بازار می‌شوند.سیدمهدی سجادی، دبیر انجمن داروسازان ایران اما نسبت به صنفی که در آن کار می‌کند تعصب دارد و نمی‌پذیرد که داروخانه‌دار یا داروسازی حاضر شود داروی تاریخ‌مصرف گذشته را برای متضرر نشدن، به‌جای امحا به مشتری بفروشد. وی می‌گوید: اگر داروخانه‌ها می‌خواستند از چنین روش‌هایی استفاده کنند، در آستانه ورشکستگی قرار نمی‌گرفتند. البته باید پذیرفت که در هر صنفی شاید متخلفانی وجود داشته باشند و بنابراین بعید نیست یک رشته توزیع داروهای تاریخ مصرف گذشته به داروخانه‌هایی برسد که نمی‌خواهند داروهای قدیمی‌شان را امحا کنند. اما در مجموع هیچ شخصی حق تغییر تاریخ انقضای درج شده روی داروها و مکمل‌ها را ندارد. تغییر تاریخ انقضا و فروش دارو و مکمل‌های تاریخ مصرف گذشته، تخلف محسوب می‌شود و مردم در صورت مشاهده چنین مواردی، می‌توانند موضوع را پیگیری کنند.سجادی می‌گوید: تاریخ انقضا، یک تعریف علمی دارد و آن این است که حداقل 90 درصد اثربخشی دارو باید در آن زمان تضمین شود؛ همچنین تعیین تاریخ انقضا برای یک فرآورده دارویی، یک فرایند مشخص و مبتنی بر محاسبات و شیوه‌نامه است و تاریخ انقضا یک عدد بی‌پایه و بی‌منطق نیست. به این جهت باید بگوییم که هیچ‌کس حق ندارد تاریخ انقضای درج شده روی داروها و مکمل‌ها را تغییر دهد.غفاری که در یکی از داروخانه‌های مطرح کشور فعالیت دارد، می‌گوید: مردم باید در خرید داروها از داروخانه به تاریخ انقضای‌شان دقت کنند اما به هر حال اگر تاریخ انقضای داروها به‌وسیله شرکت‌های متخلف دستکاری شده باشد مردم آنقدر متخصص نیستند که بتوانند آن را تشخیص دهند و به همین علت، اطلاع‌رسانی در این حوزه نیاز است و هرچه زودتر باید سازمان غذا و دارو نظارت جدی بر فعالیت شرکت‌های پخش دارو و داروخانه‌ها را آغاز کند.

امحای داروهای تاریخ مصرف گذشته

همایون هاشمی، رئیس فراکسیون غذا و داروی مجلس، درباره فروش داروهای تاریخ مصرف گذشته می‌گوید: هر دارویی که تاریخ مصرف گذشته باشد باید امحا شود. ضمن اینکه توزیع داروهای تاریخ مصرف گذشته یا دستکاری تاریخ مصرف داروها علاوه بر اینکه اقدامی غیراخلاقی و غیرمسئولانه است، جرم محسوب می‌شود.البته باید به این نکته هم اشاره کرد که مجازات سنگینی در انتظار سوداگران بازار داروست، به هر حال افرادی که هرگونه تخلفی را درحوزه سلامت و دارو مرتکب می‌شوند، مجرم هستند و قطعا با آنها به‌طور جدی برخورد خواهد شد.این اظهارات درحالی مطرح می‌شود که کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، تأکید می‌کند: با توجه به سودآوری دارو، نمی‌توان منکر حضور دلالان و سودجویان در بازار دارویی کشور بود، به همین سبب مردم نباید از مبادی غیررسمی دارو تهیه کنند. سخنگوی سازمان غذا و دارو می‌گوید: اگرچه ما اجازه نمی‌دهیم تاریخ مصرف هیچ داروی تاریخ گذشته‌ای اصلاح شود و شرکت‌های دارویی چنین حقی را ندارند، با وجود این، چنین تخلفی را تکذیب نمی‌کنم و بررسی‌های میدانی ما هم گویای آن است که هر دو اتفاق ناخوش، یعنی توزیع داروهای نزدیک به تاریخ انقضا و دستکاری تاریخ انقضای برخی داروهای قدیمی اتفاق می‌افتد. به همین سبب توصیه ما این است که اصالت داروها، حتی داروهایی که از داروخانه‌های معتبر هم تهیه می‌شود استعلام شود. وی همچنین به کشف محموله بزرگ شربت‌های قلابی کودکان در پایتخت اشاره کرد و گفت: متأسفانه قاچاق دارو از سوی افراد سودجو انجام می‌شود. با توجه به توزیع کنترل‌شده داروهای خارجی و یا محدودیت در واردات داروهای خارجی که مشابه تولید داخلی‌شان در کشور وجود دارد، افراد سودجو، سوءاستفاده‌کننده و منفعت‌طلب همیشه در کمین نشسته‌اند تا از این فرصت‌ها استفاده کنند.به طور مثال در یک مورد مقادیر قابل توجهی شربت های ضد سرماخوردگی کشف شد؛ برروی این شربت‌ها به صورت قلابی و قاچاق تمام ضوابط مورد نیاز به صورت لیبل روی جعبه و شیشه شربت نصب شده بود.

به همین سبب توصیه‌ای که در این زمینه برای مردم داریم این است که بحث استعلام اصالت کالاهای سلامت را جدی بگیرند.وی درباره اینکه سالانه چقدر تقلب در این حوزه صورت می‌گیرد، افزود: ما آمار دقیقی در این زمینه نداریم اما براساس آمار مکشوفه در حوزه دارو کمترین قاچاق جعل و تقلب وجود دارد.

البته در گذشته تا دوسوم کالاهای موجود در بازار کشور به‌نوعی جعلی، تقلبی و قاچاق بود اما امروز با اقداماتی که انجام شده، این رقم به 30 تا 35درصد رسیده است. البته کماکان یک‌سوم کالاهای آرایشی و بهداشتی کشور قاچاق است که یا به‌صورت جعلی و تقلبی در داخل کشور و یا کارگاه‌های زیرزمینی تهیه می‌شود و یا از طریق کشورهای همجوار وارد می‌شود.

روش‌های استعلام اصالت دارو

همه مردم می‌توانند سلامت و اصالت فرآورده‌های سلامت‌محور اعم از دارو، مکمل‌های غذایی، تجهیزات و ملزومات پزشکی و فرآورده‌های غذایی و آرایشی و بهداشتی را از طریق روش‌های مختلفی استعلام کنند. کافی است جهت کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت، پس از کنترل برچسب از لحاظ مخدوش و پاره‌نبودن آن، به دقت قسمت قابل خراش را با ناخن یا لبه سکه خراشید تا عدد 16رقمی کد اصالت که زیر برچسب قرار دارد، نمایان شود. این کد اصالت 16رقمی از طریق تلفن، پیام کوتاه، سایت و نرم‌افزار موبایل قابل بررسی است.

کنترل از طریق پیام‌کوتاه

در روش پیام کوتاه یا همان اس‌ام ‌اس (sms) باید کد 16رقمی را با تلفن همراه به شماره 20008822 ارسال کرد که پس از چند لحظه پیام مربوط به آن کد به تلفن همراه فرد ارسال می‌شود. درصورتی که مردم بعد از فرستادن پیامک، حداکثر ظرف 10دقیقه پاسخی دریافت نکردند باید کد اصالت مربوطه را مجددا ارسال کنند. پس از ارسال کد اصالت توسط تلفن همراه با توجه به وضعیت کد وارد شده یکی از پیام‌های ذکر شده برای همان تلفن همراه ارسال خواهد شد.

کنترل از طریق سایت

مردم می‌توانند برای کنترل اصالت فرآورده خود از طریق سایت اینترنتی سامانه غذا و دارو به نشانی TTAC.IR اقدام کنند. پس از مراجعه به این سایت باید روی لینک استعلام کد رهگیری کلیک کرده و کد اصالت 16رقمی یا UID مورد نظر را به‌طور کامل و با دقت وارد کرد. آنگاه پیام مربوط به کنترل اصالت فرآورده قابل رویت است.

کنترل از طریق نرم‌افزار موبایل​​​​​​​

با استفاده از نرم‌افزاری که برای موبایل طراحی شده (دانلود از همان سایت اینترنتی سامانه غذا و دارو) نیز می‌توان به اصالت فرآورده و کاتولوگ الکترونیکی دارو، تجهیزات و ملزومات پزشکی- دارویی، فرآورده‌های طبیعی، گیاهی و سنتی، مکمل‌های غذایی- دارویی، محصولات آرایشی و بهداشتی، فرآورده‌های غذایی و سایر فرآورده‌های سلامت‌محور دست یافت.

براساس دستورالعمل سازمان غذا و دارو و با توجه به ابعاد بسیار پرمخاطره و گستره جانبی، مالی، اقتصادی، امنیتی و... تجارت اقلام تقلبی به‌ویژه در حوزه فرآورده‌های سلامت‌محور، طرح کنترل اصالت و رهگیری و ردیابی فرآورده‌های سلامت، طراحی شده است. همچنین طرح برچسب اصالت با هدف تشخیص کالای واقعی از کالای قاچاق روی محصولات سلامت‌محور با آرم سازمان غذا و دارو نصب شده که خریداران محصولات سلامت‌محور باید اصالت کالا را از طریق این برچسب با استفاده از سامانه مدیریت و نظارت بر محصولات سلامت استعلام کنند. درصورت استعلام برچسب اعلام شده، همه اطلاعات نشان‌دهنده اصالت یک محصول مانند نام کالا، تاریخ تولید، انقضا، نام تولیدکننده، واردکننده و اصل یا تقلبی بودن محصول، مشخص خواهد شد.

تاریخ انقضای داروها کجا نوشته شده؟

اگر ورق آلومینیومی قرص را در دست بگیرید، انتهای آن عددهایی درج شده است؛ این عددها به روش‌های مختلف تاریخ انقضای دارو را نشان می‌دهد.

EXPمخفف Expiration یا همان تاریخ انقضاست. این تاریخ را با‌ ماه و سال عنوان می‌کنند. برای کرم‌ها و پمادهای تیوپی این تاریخ روی انتهای تیوپ و جایی که تیوپ بسته می‌شود نوشته شده است. این تاریخ معمولا روی در جعبه هم نوشته می‌شود. تاریخ انقضای شربت، قطره و داروهای مایع دیگر به‌صورت برجسته روی برچسب شیشه و روی در جعبه آن نوشته شده است. برای آمپول‌ها هم جهت مطمئن‌شدن از تاریخ انقضای آنها می‌توانید به برچسب دور آمپول نگاه کنید. روی آن تاریخ نوشته شده است. ممکن است روی قسمت سر آمپول یا شربت هم تاریخ انقضا را نوشته باشند. معمولا داروها بعد از گذشت 3سال از زمان تولید منقضی می‌شوند. این زمان برای داروهای مختلف متفاوت است اما بیشترین زمان برای انقضای داروها 5سال بعد از تولید است و بعد از گذشت این زمان تمام داروها منقضی می‌شوند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری تاریخ انتشار 30مهر 97، کدمطلب: 35033، www.newspaper.hamshahri.org