تحریم‌های لرزان نفتی

دولت آمریکا برخلاف سیاست‌های اعلامی شش ماه پیش دونالد ترامپ، در آستانه اجرائی‌شدن تحریم نفتی ایران، مجبور به معاف‌کردن بسیاری از کشورها از شمول تحریم نفت ایران شد. این اقدام که قابل پیش‌بینی بود، نشان‌دهنده محدودیت قدرت مانور دولت آمریکا در اعمال تحریم‌های اقتصادی به‌ویژه تحریم‌های نفتی مطابق سیاست‌های اعلامی ترامپ است.

شعار سال: چنان‌که در یادداشت مورخ 28 مهر با عنوان «تحریم‌ها با نفت ایران چه می‌کند» که در همین صفحه منتشر شد- بیان شد، ترامپ و تیم ضد ایرانی او از همان ابتدا می‌دانستند که ایده «به‌صفر‌رساندن صادرات نفت ایران» شدنی نیست، اما ترامپ با هدف بهره‌برداری روانی از این شعار برای تشدید التهابات اقتصادی در ایران به طرح و پردازش آن در فضای رسانه‌ای پرداخت. علاوه بر این فعال‌شدن برخی عوامل و متغیرها مانند همراهی‌نکردن اتحادیه اروپا با سیاست‌ها و اقدامات ایالات متحده در قبال برجام و تلاش ایران و اروپا برای یافتن راهی جهت خنثی‌کردن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، همراهی‌نکردن اوپک با سیاست تحریمی از طریق جایگزینی نفت ایران، ناتوانی عربستان سعودی و متحدان نفتی عرب آن برای جبران کاهش نفت ایران و تشدید همراهی‌نکردن عربستان در مسئله قتل خاشقجی و بروز اختلاف در روابط ریاض و واشنگتن و در نهایت درپیش‌بودن انتخابات کنگره آمریکا و احتمال شکست حزب جمهوری‌خواه مورد حمایت ترامپ در پی افزایش قیمت بنزین در آمریکا با افزایش قیمت جهانی نفت، سیاست دولت ترامپ برای اعمال پرقدرت تحریم نفتی ایران در 13 آبان را بیش از پیش از برنامه‌ریزی اولیه طراحان آن دور کرد. واقعیت آن است که تحریم نفتی آمریکا در ابتدای اعمال، در شرایط ضعیف‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، اجرائی می‌شود و این نمی‌تواند مطلوب ترامپ و تیم ضد ایرانی او باشد. ترامپ از ابتدای خروج از برجام حداقل به بازگشت شرایط تحریم نفتی ایران به دوران قبل از برجام فکر می‌کرد و می‌کوشید در نبود قطع‌نامه شورای امنیت و حمایت متحدان اروپایی خود با استفاده از ابزارهای سیاسی، روانی و رسانه‌ای، به این هدف خود جامه عمل بپوشاند، اما مجموعه ‌عواملی که ذکر شد، ساختار تحریم نفتی مورد نظر او را ضعیف، ناقص و ناکارآمد کرده است. این مسئله می‌تواند در صورت تداوم سیاست تحریمی آمریکا در آینده بیش از این ساختار تحریم‌ها را با بروز عوامل و شرایط جدید دچار چالش کند. از جمله این عوامل، پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات کنگره (مجلس نمایندگان و میان‌دوره‌ای سنا) است که در این صورت، رئیس‌جمهور ایالات متحده را با دردسرهایی در فضای سیاسی آمریکا برای ادامه سیاست تحریمی ایران مواجه می‌کند. اجرای سیاست‌های ضد تحریمی اروپا از جمله سازوکار مالی موسوم به SPV که در آینده نزدیک رونمایی و اجرا می‌شود، به‌همراه سایر سازوکارهای موقت و دائمی دیگر، چالش دیگری بر سر موفقیت تحریم‌های آمریکا علیه ایران است. ماهیت و روند مناسبات آمریکا با کشورهایی مانند چین (اختلاف‌های تجاری و اقتصادی)، روسیه (اختلاف‌های سیاسی و نظامی و تحریم‌ها) و حتی عربستان سعودی (اختلاف‌ها در سیاست‌های نفتی) نیز این سیاست‌ها را به‌طور طبیعی تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته در کنار این عوامل چالش‌ساز، برخی عوامل مقوم تحریم‌های نفتی از جمله امکان بهره‌برداری برخی کشورهای نفتی مانند عربستان و روسیه از سهم بازار نفت ایران، احتمال خروج ایران از برجام و امکان توافق ترامپ با قدرت‌های اقتصادی مانند چین و روسیه نیز وجود دارد، اما وزن این متغیرها در مقابل متغیرهای تضعیف‌کننده‌ پایین است. این شرایط، به‌طور طبیعی برای ایران در حوزه صادرات نفت فرصت‌ساز است. ایران در شرایط حاضر می‌تواند ضمن بهره‌برداری از موضوع معافیت‌های صادرشده از سوی واشنگتن برای کشورهایی که از ایران نفت وارد می‌کنند، با اتخاذ سازوکارهای مناسب، زمینه تداوم شرایط معافیت و همچنین افزایش صادرات را دنبال کند. همچنین در اوپک سیاست ادامه و تشدید همکاری و تقویت منافع مشترک حتی با کشورهایی مانند عربستان سعودی را دنبال کند و به حفظ انسجام اوپک کمک کند. در کنار این بکوشد ظرفیت صادرات نفت به اروپا را با توسل به شیوه‌های مختلف و با توجه به سازوکارهای تسهیل همکاری‌های اقتصادی و تجاری با اروپا در شرایط تحریمی افزایش دهد. همکاری با کشورهایی مانند روسیه نیز در این راستا می‌تواند مورد توجه باشد. به این موارد می‌توان تجربه دورزدن تحریم‌ها در مرحله قبلی تحریم‌ها را نیز اضافه کرد. مجموع این عوامل، حداقل در میان‌مدت نمی‌تواند به ساختار صادرات نفت ایران آسیبی جدی وارد کرده و اهداف ایالات متحده را محقق کند.