شعار سال: رقابت بر سر جذب نیروهای نخبه و ایده‌های تازه باعث تحول جدی در سیستم‌های سیاسی کشورها شده است. این روزها کشورهای پیشرفته جهان ویزاهای جدیدی با عنوان فناوری، «استارتاپ» یا «استعداد»‌ ارائه داده‌اند که هدفش جذب استارتاپ‌های موفق در جهان و فراهم کردن نیروی کار جدید و فعال برای شرکت‌های فعال در کشورهای مقصد است. در تازه‌ترین مورد، دولت فرانسه به‌صورت رسمی صدور ویزای فناوری را شروع کرده است که هدف اصلی آن جذب کسب و کارهای نوپا در اکوسیستم استارتاپی این کشور است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه بارها اعلام کرده کشورش باید تبدیل به کشوری استارتاپی در تمامی حوزه‌ها شود.


مدل جدید رفتن
فرار مغزها تا همین چند وقت پیش، عمدتا به واسطه اعطای ویزای تحصیلی به جوانان کشورهای دیگر رخ می‌داد و سرمایه‌های سرمایه‌گذاران بزرگ نیز به واسطه ویزای سرمایه‌گذاری یا کسب‌وکار جذب می‌شد. حالا اما با جان گرفتن استارتاپ‌ها در جهان و پیدا شدن یک اکوسیستم تازه‌نفس که به فکر نیروی کاری نخبه و مجرب بوده و البته سرمایه‌ قابل توجهی نیاز دارد، نوع جدیدی از ویزا در بسیاری از کشورهای جهان در حال شکل‌گیری است؛ ویزایی که همزمان برای صاحبان فکر، سرمایه و نیروی کار مناسب به‌نظر می‌رسد و شرایط را برای تقویت اکوسیستم‌ استارتاپی در مناطق مختلف جهان آماده می‌کند. با ایجاد این روادیدها عملا می‌توان گفت، زنگ خطر برای استارتاپ‌ها و اکوسیستم ایران به صدا درآمده است. حورا وکیلی، فعال استارتاپی به همشهری می‌گوید: «در مدل‌های قبلی سرمایه‌گذاری دانشجویی عملا فرد یا نخبه و جوان بود، یا سرمایه‌گذار خبره. این بسته جدید اما جوانی را جذب می‌کند که نخبه و اهل کار است و ‌در عین حال توانایی جذب سرمایه را نیز دارد. با این حساب، اگر نتوانیم دوباره این سرمایه‌ها را جذب کنیم، عملا بخش مهمی از نیروهای مؤثر کشور را از دست داده‌ایم.» این موضوع پیش‌تر درباره برخی نخبه‌های دانشگاهی نیز رخ داد. هرچند با برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان، گروهی از این افراد نخبه به کشور برگشتند و با وجود حقوق کمتری که نسبت به کشورهای دیگر می‌گرفتند، حاضر به‌کار در داخل کشور شدند اما همچنان موج مهاجرت جدی است و می‌توان انتظار داشت با وجود شرایط جدید اقتصادی کشور و کنار کشیدن بخشی از استارتاپ‌ها، بخشی از این نیروها از کشور خارج شوند.

رفتن مهم نیست؛ شرایط بازگشت را فراهم کنیم
اشخاصی مثل سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور در این زمینه خوش‌بین و امیدوار هستند و می‌گویند از آنجایی که استارتاپ یک فضای بسته نیست، این نیروهای فعال می‌توانند در خارج از ایران کار و تحصیل کرده و کارشان را راه بیندازند و بعد با آنچه به‌دست آورده‌اند به کشور برگشته، دانش و توانایی‌هایشان را همین‌جا به‌کار بیندازند. کسانی مثل ستاری معتقدند، رفتن می‌تواند به قوی‌تر شدن استارتاپ‌های ایران کمک کند چون با انتقال دانش و شیوه‌های جدید کسب‌وکار به داخل کشور همراه خواهد بود. حورا وکیلی، فعال استارتاپی نیز از کسانی است که معتقدند باید در ایران ماند اما در عین‌حال می‌گوید: «ما در طول این سال‌ها آنچنان که انتظار می‌رفت با نخبه‌های ایرانی بازگشته به کشور یا نیروهای کار کشورهای همسایه برخورد مناسبی نداشتیم. بخشی از آنهایی که کسب‌وکار استارتاپی در ایران راه‌ انداخته‌اند، از فراهم نبودن زیرساخت‌ها یا بهانه‌های غیرعادی، پشتیبانی نکردن سامانه‌های صنفی و دولتی و... گله‌مند هستند. آنها می‌گویند، تحریم‌ها چندان مهم نیستند. مشکل اصلی، سنگ‌اندازی‌هایی است که از داخل کشور مانع دسترسی به خیلی از خدمات و سرویس‌ها می‌شود یا راه ارائه سرویس مناسب را به دلایل عجیب می‌بندد. از طرفی، ‌بخشی از نخبه‌هایی که وارد کشور شدند، مورد بی‌مهری قرار گرفتند و همین باعث شد، بقیه کسانی که در خارج هستند، تمایلی به پذیرفتن ریسک بازگشت به کشور نداشته باشند.» او می‌گوید: ماندن در ایران و ساختن کشور آرزوی همه ماست، ولی امیدواریم شرایط طوری فراهم شود که همه افراد فعال در این حوزه‌ آینده روشنی را در انتظار داشته باشند و با خیال راحت‌تری برگردند.

تسهیل شرایط برای جذب نیروی استارتاپی
آمریکا، کانادا، آلمان، فرانسه و امارات در طول سال‌های اخیر به‌طور جدی به این حوزه وارد شده‌‌اند و ویزاهایی را تحت عناوینی مثل فناوری، استعداد، «استارتاپ» و... برای جذب سرمایه‌های فکری و مالی در این حوزه تدارک دیده‌اند. این روادیدها برای تمام گروه‌هایی است که می‌توانند در یک اکوسیستم استارتاپی استاندارد نقش بازی کنند؛ از سرمایه‌گذارهای بخش‌های مختلف گرفته تا صاحبان استارتاپ و نیروهای فعال در این حوزه‌ها. این نوع جدید روادید عموما شرایط ساده‌تری نسبت به بقیه روادیدهای کاری و سرمایه‌ای دارد و به جز خود فرد، شامل خانواده‌اش نیز می‌شود. کشورهای جذب‌کننده نیروی استارتاپی سعی کرده‌اند تا حد ممکن راه را برای جذب این نیروها هموار کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 19 اسفند 97، شماره: 50330