شعارسال: ایران شناسان از آن با نام مدرسه قاجاری «کاخ» یاد میکنند اما کسبه و اهل محل آن را با کاربری انبار کالا به یاد دارند، روی سینه دیوار پلاکاردی از تغییر مکان یک تولید کننده فاکتور خبر میدهد اما کسی از کسب مجوز تخریب خبری ندارد اینجا کوچه «شهید رمضانعلی زوارئیان» واقع در «لالهزار نو» است که دو خانه پهلو به پهلوی هم با آجرها و تزئینات معماری به کل کوچه فخرفروشی میکنند.
گزارش و عکس مریم اطیابی/ خیابان جمهوری لاله زار نو کوچه شهید زوارئیان
او توضیح میدهد که یکی از قدیمیترین بناهای مدارس تهران قاجار در آستانه تخریب و ویرانی است. این بنای تاریخی که متاسفانه به ثبت نرسیده و چندان شناخته شده نیست در پلاک ۶ ضلع جنوبی کوچه شهید زوارئیان (کاخ سابق) مابین خیابانهای سعدی شمالی و لالهزار نو قرار دارد و جز مهمی از بافت تاریخی لالهزار محسوب میشود. این مجموعه از دو بنای شمالی و جنوبی که در دو ضلع یک حیاط بزرگ قرار دارد، تشکیل شده است. بنای شمالی (واقع در ضلع جنوبی کوچه کاخ) دو طبقه است. نمای این بنا نمونه مهمی از یک ساختمان اداری دوره قاجار است که با بناهای مسکونی کاملا فرق دارد. اتاقهای داخل بنا دارای کمدهای چوبی بسیار نفیسی است.
حالا در عصر روز جمعه سرکوچه، هتل «مرکزی» با بنایی تاریخی خودنمایی میکند اما این تنها بنای تاریخی این کوچه نیست، در کنار ساختمانهای کوتاه و بلند در میانه کوچه نبش بن بست اول دو خانه با تزئینات معماری و سردرهای فاخر فخر فروشی میکنند. رو به روی این دو بنا هم بنایی هم سن و سال آنها وجود دارد که برخی از تزئینات معماری آن را کندهاند و دیواره قسمتی را تخریب کردهاند. وارد بن بست که میشوی ادامه پلاک 6 را در قامت ساختمانی با حیاطی قدیمی و وسعت زیاد میبینی که تقریباً تا انتهای بن بست را دربر گرفته است. باز می گردم به سردر پلاک 6 و پلاک 4 خیره میشوم، انتهای کوچه به خیابان «سعدی شمالی» میرسد.
هتل مرکزی ابتدای کوچه زوارئیان از سمت لاله زار نو
حدود 20 سال پیش دو خانم مسن در جستجوی مدرسهای دوران تحصیل خود در لالهزار این کوچه و بنا را به «علی شهیدی»، استاد دانشگاه و ایران شناس نشان میدهند و از آن با عنوان مدرسه «کاخ» یاد میکنند.
به اعتقاد این ایران شناس از معماری غیر مسکونی شامل بناهای اداری و دولتی در اواخر قاجار و پهلوی اطلاعات چندانی در دست نیست. معماریهای باقی مانده از معماری غیرمسکونی هم معمولا یا به شکل کاخ هستند مانند «کاخ – موزهها»، یا شبیه به بناهای بسیار مشهور مانند «کاخ دادگستری» یا «کاخ شهربانی» (وزار خارجه امروزی ) مربوط به اوایل پهلوی اول.
به گزارش اسکاننیوز،کوچه خلوت است.پیرمردی که از یکی مغازهها بیرون میآید از احتمال مدرسه بودن بنا متعجب میشود و میگوید:« تا آنجا که حافظهام یاری میکند اینجا و خانه کناری انبار بوده است» اما نمیداند بنا دقیقاً متعلق به کیست. نه مالک جدید را میشناسد و نه مالک قدیم را. به پلاکارد تغییر مکان یک تولید کننده فاکتور که در پایین بنا قرار داشته اشاره میکنم و او پاسخ میدهد:«این نقل مکان دلیلی برای تخریب بنا نیست، آمار دقیق را باید از بنگاه خرید و فروش املاک پرسید که امروز تعطیل است.» او به بناهای اطراف کوچه پیرنیا اشاره میکند و میگوید:« اینها هم اگر تخریب نشده چون مصادرهای بوده و هنوز وقت تخریبشان نرسیده است.»
مدرسه کاخ
به یاد صحبتهای شهیدی میافتم.« تا جایی که میدانم در اوایل انقلاب، این بنا ملکی مصادرهای بوده که مدتی خانوادههای نیازمند در آن زندگی میکردند و به دولت اجارهی مختصری میدادند اما چند سال پیش ظاهرا این بنا در مزایده به فروش میرود و یکی از تاجران منطقه پس از خرید آن را به انباری تبدیل میکند. اما ظاهراً انباری هم تخلیه شده و به نظر میرسد بنا برای تخریب و ساخت احتمالا یک مجتمع تجاری و اداری در حال آماده شدن است.
کارگری که از میانه کوچه میگذرد فقط اطلاع دارد که این ساختمان انبار است اما خبری از احتمال تخریب آن ندارد.
به گزارش اسکان نيوز، نام کوچه پیشتر «کاخ» بوده است. در نقشه «عبدالغفار» متعلق به دوره قاجار هم این کوچه همین نام را داشته است. اما حالا از این کوچه دو قرنی فقط چهار تک بنای تاریخی باقی مانده است.
روزگاری در ورودی کوچه از سمت خیابان سعدی سینما «اُدئون» و در خیابان لالهزار سینما «کریستال»و در داخل کوچه هم خانههای اشرافی زیادی متعلق به اشرافزادگان آن دوره قرار داشته است.
شهیدی این بخت را داشته تا داخل بنای داخل بن بست اول کوچه زوارئیان (کاخ) را ببیند.« با ورود به ساختمان یا نگاهی به نمای بیرون مطمئن میشویم که با یک ساختمان اداری و دولتی روبهرو هستیم. معمولا ابعاد پنجرهی خانهها در طبقات بالا و پایین متفاوتاند، اما در این ساختمان یکسان است. از پنجرهها و نردههای زیادی برخوردار است و «فرفوژه»های دست ساز آهنگران به عنوان نردههای محافظ بر پنجرهها خود نمایی میکند.البته راهپله عریضی هم طبقه اول و دوم را به هم پیوند میدهد، که همین نشان از آن دارد که بنا خانهی مسکونی نبوده است، اما نکته قابل تأمل آن که در فضایی مانند مدرسه و برای تردد دانشآموزان بین کلاس و طبقات معمولا به چنین راهپلهای قطعاً نیاز است. از سویی اتاق تالار مانندِ طبقه نخست با کمدهای بسیار نفیس چوبی، احتمال تعلق آن به مدیر مدرسه را زیاد میکند.»
نگاه کردن به فرفوژه پنجره این بنا و خانه کناری و حتی روبه رویی حس هنر دوستی را تداعی میکند. اما از کوچه اشراف زادگان و مدرسه کاخشان فقط خاطراتی غبار گرفته باقی مانده است.
مدرسه کاخ از داخل بن بست اول
هرچند برای یافتن نام پیش از«کاخِ» کوچه، سندی در دسترس نیست اما جالب است بدانیم در خیابان سعدی کوچهای بنام «کاخ کودک» وجود دارد که هنوز مدرسهای به همین نام در آن پابرجاست. کوچهای بالاتر از چهارراه «سید علی» یکی از قهوهچیان مشهور دوره قاجار. ناگفته نماند که کوچه ای هم به نام او در یکی از فرعیهای نزدیک همین چهارراه قرار دارد. با این تحقیقات، شهیدی معتقد است احتمالا بنای کوچه زوارئیان هم با کارکرد مدرسه نام کوچه را در بر داشته و به نام مدرسه «کاخ» شناخته میشده است.
تزئینات معماری مدرسه کاخ
به گزارش اسکان نيوز، این محله بخشی از محله «دولت» و بین خیابان سعدی و لالهزار نو فعلی است که اعیاننشین بوده و تعداد زیادی از بزرگان دوره قاجار در آن ساکن بودهاند. در ضلع غربی کوچه منتهی به خیابان لالهزار، املاک پیرنیا و عمارت معروف «مشیرالدوله» قرار دارد. از این رو شهیدی این احتمال را هم مطرح میکند که شاید نام کاخ اشارهای باشد به املاک و عمارت «مشیرالدوله» که روزگاری در ضلع مقابل این کوچه در خیابان لالهزار قرار داشته است.
ظاهراً بنای کناری هم متعلق به یکی از پزشکان دوره پهلوی بوده است. همان بنایی که سایه سردر فاخرش به کل کوچه سنگینی میکند و معنای دیگری به کوچه بخشیده است. لابد همین سردرها و بناها، کارگردانان را وسوسه کرده که این کوچه لوکیشن چند فیلم سینمایی باشد.
شهیدی از آرزویش برای کوچه کاخ و عمارتهای داخل آن میگوید.«ای کاش میراثفرهنگی یا شهرداری میتوانستند با تملک این املاک، آنها را به یک مرکز مهم گردشگری، بومگردی یا موزههایی که تاریخ شهر تهران را براساس موضوعی خاص معرفی میکنند، تبدیل کنند». او امیدوار است این دو بنای باقی مانده از بافت تاریخی لالهزار با کمک دلسوزان شهر و شورای شهر و میراث فرهنگی باقی بماند و حفظ و احیا شود.
نمای دیگری از مدرسه کاخ
او به تخریبهای با سرعت بناهای لالهزار جنوبی و تغییر کاربری آنها یکی پس از دیگری به پاساژهای چند طبقه اشاره میکند و آن را بلایی تسری یافته به لالهزار نو عنوان میکند که در نهایت با وجود آرزوی دیرین تبدیل خیابان لالهزار به پیاده راه تخریبهای گسترده و فراموشی نشانههای تاریخی را به همراه دارد.
به سر کوچه که باز میگردم، کوچه پیرنیا و ساختمانهای اطرافش، سینما متروپل و... فقط یک آرزو را تداعی میکنند، باززنده سازی خیابان لالهزار با مرمت و احیا خانه اتحادیه، خانه بوشهری، تئاتر نصر، سینما متروپل و سالنهای سینمایی دیگر، آرزویی که ظاهرا در مسابقه با بازار سود و سودا سرعتش ناچیزتر از آن است که حتی به رقابت فکر کند. شاید چند صباحی دیگر از لالهزار نو هم مانند لالهزار جنوبی تنها یک نام و اندکی خاطره باقی بماند.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته ازسایت خبری اسکان نیوز ، تاریخ انتشار: 28اردیبهشت 1398 ، کدخبر: 19770،www.eskannews.com