شعار سال: حدود پنج سال از بحران سوریه می گذرد بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای اگرچه بعضا در عرصه اعلامی ادعا می کنند تغییری در سیاستهای خود در سوریه ندارند با این حال رویه ها و اقدامات تایید کننده این اظهارات نیست و به نظر می رسد تغییراتی در رویکردهای بازیگران دیده می شود.

طی روزها و هفته های اخیر رجب طیب اردوغان از رییس جمهور روسیه عذرخواهی کرد و روابط ترکیه با اسرائیل هم در مسیر عادی سازی قرار گرفت.این اتفاقات بدون تردید آثاری در سوریه و نحوه تعامل ترکیه باعربستان خواهد داشت. از سوی دیگر برخی از تحلیلگران تغییرات در وزارت امور خارجه ایران را نشانه ای از تغییر در سیاست خارجی ایران تلقی کردند.

علیرضا میریوسفی رئیس گروه مطالعات خاورمیانه دفتر مطالعات بین المللی وزارت خارجه ضمن تحلیل پدیده های سیاسی منطقه بر این باور است سیاست خارجی ایران به لحاظ ساختار تصمیم گیری و سیاست گذاری پایدارترین و مداوم ترین سیاست خارجی در منطقه است.وی بر این باور است که زمینه های شکست داعش در حال ظهور است و کشورهای منطقه باید به فکر دوران پسا داعش باشند.

*رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه طی روزهای اخیر و بعد از عذرخواهی از رییس جمهور روسیه برای ساقط کردن هواپیمای روس گفته سیاست این کشور در قبال سوریه تغییر نخواهد کرد. بازیگران دیگر هم کمابیش در عرصه اعلامی بر حفظ و تداوم رویکرد و سیاست خود در سوریه تاکید می کنند آیا شما تغییری در عرصه تحولات سیاسی در سوریه مشاهده نمی کنید؟

میریوسفی - تغییر رخ داده است و پیشنهاد استفاده از پایگاه اینجرلیک به روسیه نماد آن است. مهمترین نقطه عطف و تغییری که در پنج سال گذشته در سوریه اتفاق افتاده مربوط به سپتامبر 2015 و زمانی بود که روسیه به عنوان یک قدرت جهانی و فرامنطقه ای به طور وسیع وارد بحران سوریه شد و ائتلاف چهارگانه ایران، روسیه، سوریه و عراق را شکل داد و از این به بعد بحران سوریه وارد مرحله جدیدی شد. تا قبل از آن قدرت های منطقه ای مخالف دولت سوریه علی رغم اینکه سیاست اعلامی آنها گفت و گو و راه حل سیاسی بود ،عملا اراده ای برای راه حل سیاسی وجود نداشت و تاکیدعمده بر راه حل نظامی و یکسره کردن کار حکومت سوریه بود. در سپتامبر 2015 نقطه عطفی اتفاق افتاد و به نظر می رسد در این مقطع راه حل نظامی تا حد زیادی از روی میز برداشته شد.در واقع این احتمال که با وجود حمایت روسیه و ایران این کشورها بتوانند از طریق نظامی کار دولت سوریه را یکسره کنند بسیار دور از دسترس شد و بعد از آن بود که پروسه سیاسی جدی و واقعی شد. بعد ازنتیجه آن بود که قطعنامه 2254 در دسامبر 2015 با همکاری همراهی اعضای دائم شورای امنیت از جمله ایالات متحده آمریکا تصویب شد و پروسه سیاسی را وارد روند جدیدی کرد و با مذاکرات وین 1 و 2 و نیویورک ضرب آهنگ مناسبی برای اینکه موضوع سوریه به سمت راه حل برود ایجاد شد. البته در همان زمان هم برخی کشورها که هزینه زیادی برای سرنگونی دولت سوریه کرده بودند شروع به خرابکاری کردند که باعث شد پروسه سیاسی کند شود و با دشواری هایی مواجه گردد.

نکته دوم این که برخی تحلیلگران به درستی اعتقاد دارند ترکیه در مورد سوریه شتاب زده عمل کرد و سیاستمداران این کشور درباره روند دومینو انقلاب های عربی در جهان عرب دچار اشتباه محاسباتی شدند. آنها تصور کردند که ظرف چند هفته حکومت سوریه هم تغییر خواهد کرد و آقای اردوغان مواضعی در 2011 اتخاذ کرد که به تعبیر برخی از تحلیلگران، ترکیه را گروگان این موضع گیری کرد و دیگر نخواست از آن عدول کند. دراین مورد دلایل گوناگونی از دلایل ایدئولوژیک تا روانشناسی رهبران ترکیه ذکر گردیده است،به همین خاطر تحول اخیر در مواضع این کشور به عنوان نشانه ای مثبت از عملگرایی سیاسی تلقی می شود.

به نظر می رسد تناقض و شکاف آشکاری بین منافع ملی و رفتار منطقه ای دولت ترکیه درباره سوریه و عراق وجود داشته است.

ترکیه مثل ایران کشور بزرگی است؛ اقتصاد بزرگ و ارتش قدرتمندی دارد و صلح و ثبات در منطقه در جهت منافع ملی ترکیه است.از سوی دیگر ترکیه دارای مسائل قومی در داخل خود هست و دامن زدن به ناآرامی در سوریه و عراق و احتمالا تجزیه این کشورها به هیچ عنوان به نفع ترکیه نبوده است. برخی تحلیلگران اعتقاد دارند ترکیه دنبال طرحی برای ایجاد منطقه چهارم ترکمن نشین است برای اینکه بین مناطق کردنشین عراق، سوریه و ترکیه منطقه حائل ایجاد کند .اگر خاطرتان باشد سرنگونی هواپیمای روس هم بر فراز منطقه ترکمن نشین انجام شد.بعد از این اتفاق تاکنون این هست که ترکیه به نوعی به انزوای مضاعفی در سیاست منطقه ای دچار شده است.علاوه بر کشورهای حامی دولت سوریه، ترکیه با غرب و آمریکا هم مشکلات زیادی پیدا کرده و سیاست های ترکیه حتی در میان متحدین غربی اش هم طرفداری نداشته است. بعلاوه روسیه بعد از سرنگونی هواپیمای این کشور فشارهای اقتصادی زیادی علیه ترکیه وارد کرد در مجموع این اتفاقات باعث شد برخلاف نظر بسیاری از تحلیلگران که سیاست ترکیه را یک سیاست ایدئولوژیک صرف تلقی می کردند، است نامه عذرخواهی به روسیه نوشته شد.

به همین خاطر ترکیه در مورد مهمترین موضع گیری خود در مورد سوریه هم نرمش های بیشتری نشان خواهد داد و دعوت از روسیه به پایگاه هوایی اینجرلیک از اولین نشانه های آن است.

*طی روزهای اخیر شاهد عادی سازی روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی بوده ایم ارزیابی شما از این اقدام ترکیه چیست؟

میریوسفی- در مورد تنش زدایی و عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل ممکن است این موضوع با هدف تحت الشعاع قرار دادن موضوع نرمش در مقابل روسیه صورت گرفته باشد. دلیل آن هم این هست که ترکیه از شش سال قبل مذاکرات عادی سازی با رژیم اسرائیل را دنبال کرده و سه سال قبل شرایط مناسبی فراهم شده بود تا با میانجی گری رییس جمهوری آمریکا، ترکیه به توافق به مراتب بهتری دست یابد. با این حال ملاحظات سیاست داخلی ترکیه مانع این امر شد. درآن زمان دو انتخابات مهم و سرنوشت ساز در ترکیه پیش رو بود که باعث شد عادی سازی روابط با اسرائیل به تاخیر بیفتد.انتخاب زمان فعلی به نظر می رسد بی ارتباط با نرمش در مقابل روسیه نمی تواند باشد. البته ترکیه اهداف دیگری هم دارد. این کشور برای این که مشکلاتش را با کشورهای غربی از جمله آمریکا پشت سربگذارد فکر می کند تنش زدایی با رژیم اسرائیل به این امر کمک می کند. علاوه براین گزارش هایی وجود دارد مبنی بر نقش منفی اسرائیل در مناطق کردنشین پیرامون ترکیه و احتمالا یکی از اهداف ترکیه کنترل این موضوع است. به هرحال شرط اصلی ترکیه مبنی بر لغو محاصره نوار غزه در این توافق فراهم نشد و این ها همه نشان می دهد تغییر بزرگ در سیاست خارجی ترکیه نرمش در برابر روسیه بود.

* بعد از تماس های روسای جمهوری ترکیه و روسیه ،مقامات روسیه گفتند در مورد محدود کردن مرزهای ترکیه بااین کشور به توافق رسیدیم.

میریوسفی- این هم نشانه دیگری است که سیاست ترکیه در قبال سوریه در حال تغییر است. به هر حال عذرخواهی ترکیه از روسیه برای دولت ترکیه و مقامات عالیرتبه این کشوراقدام کم هزینه ای نبوده و ترکیه قطعا محاسباتی داشته و وضعیت فعلی در سوریه و عراق که مهمترین دغدغه فعلی ترکیه است بدون شک در این محاسبات جایگاه ویژه ای داشته است.لذا بسیار بعید است شاهد تغییرات بیشتری در سیاست ترکیه نسبت به سوریه باشیم.

* ترکیه درماه های اخیر همسویی های زیادی باعربستان داشت ،این اتفاق چه تاثیری در روابط ترکیه وعربستان خواهد داشت؟

میریوسفی-ماهیت سیاست خارجی ترکیه وعربستان درمنطقه کاملا متفاوت است؛ ترکیه در منطقه قدرت مدافع حفظ وضع موجود است.این کشور تمام مولفه های مورد نیاز یک کشور بزرگ و قدرتمند از قبیل جمعیت، اقتصاد و قدرت نظامی را دارد و بی ثباتی و تجزیه کشورهای پیرامونی اش به نفع ترکیه نیست در حالی که عربستان یک کشور ناراضی از وضعیت موجود است . این کشور بویژه بعد از 2015 و تغییر پادشاه از مشکلات داخلی شدید رنج می برد. علاوه بر این از نظر امنیتی، جمعیت، اقتصاد و سایر مولفه های قدرت یک کشور متناسب نیست و از عدم تناسب در مولفه های قدرت رنج می برد.از 2001 به بعد شاهد تحولاتی در منطقه همچون حذف طالبان و صدام حسین ازافغانستان و عراق بودیم که عربستان از همه این رویدادها و همچنین تحولاتی که بعد از 2011 اتفاق افتاد احساس ناامنی و غبن می کند. بنابراین عربستان در دهه گذشته و به ویژه پنج سال گذشته با ثبات در منطقه موافق نبوده و به دنبال این بوده است تا با به هم زدن اوضاع منطقه، کمبودهای باخت های راهبردی اش را در دهه گذشته جبران کند. به همین خاطر ترکیه و عربستان در دو قطب مخالف همدیگر هستند، هرچند در مقاطعی اشتباه محاسباتی دولت ترکیه سیاست های این کشور را همسو با سیاست های عربستان کرده است.

*طی ماههای آینده انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا برگزار می شود برخی اعتقاد دارند تا آن مقطع اتفاق خاصی در عرصه تحولات سوریه رخ نمی دهد از سوی دیگر برخی هم معتقدند در این مدت باید وضعیت سوریه به یک شرایط روشن تری برسد ارزیابی شما در این باره چیست آیا در این مدت تغییری در سوریه شاهد نخواهیم بود؟

میریوسفی-الگوی سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا بعد از گزارش همیلتون در سال 2006 چیزی است که جوزف نای از آن به عنوان سیاست مستحکم سازی یاد کرده است. مستحکم سازی یک اصطلاح نظامی به این معنی است که تمرکز باید بر حفظ سنگرهایی باشد که در اختیار دارید و نباید به دنبال درگیری جدید یا فتح سنگرهای جدیدی باشید. علت عمده آن هم مشکلات مالی گسترده در آمریکاست. در قالب این نظریه تا زمانی که آمریکا به طور مستقیم مورد تهدید قرار نگیرد،وارد جنگ گسترده جدید در منطقه نخواهد شد به همین خاطر هر کسی رئیس جمهور آمریکا شود بسیار غیر محتمل است که آمریکا همانند روسیه به طور وسیع و گسترده وارد درگیری نظامی در سوریه شود.

* حتی اگر ترامپ به ریاست جمهوری برسد؟

میر یوسفی- احتمال این اتفاق در زمان وی حتی از احتمال اقدام رقیب دموکراتش هم کمتر است. البته ترامپ جعبه سیاه و معمایی برای اکثر تحلیلگران سیاست خارجی است. چون وی هیچ گاه در عرصه سیاست جدی و واقعی نبوده و عملکردی نداشته و کسی نمی تواند درباره وی اظهار نظر کند. اما اگر به صحبت هایی که در کمپین انتخاباتی اش داشته تکیه کنیم اتفاقا احتمال اینکه ترامپ روش اوباما را ادامه دهد و یا حتی کمتراز وی مایل به مداخله نظامی در خاورمیانه باشد بیشتر هست تا خانم هیلاری کلینتون.سابقه هیلاری کلینتون در مقام وزیر خارجه آمریکا و هم سابقه همسرش نشانه هایی از اعتقاد این دو به مداخله بشر دوستانه را نشان می دهد به همین خاطر احتمال مداخله محدود نظامی آمریکا در منطقه در صورت ریاست جمهوری کلینتون بیشتر از ترامپ است. ولی ورود گسترد نظامی غیر محتمل است، چون خزانه تحت فشار آمریکا ترامپ و کلینتون برایش تفاوتی ندارد. با این حال چون قطعنامه 2254 قطعنامه ای است که آمریکا با راه حلی که ایران و روسیه پیشنهاد داده بودند همراهی کرد احتمال اینکه در چند ماه باقی مانده ریاست اوباما پیشرفت تدریجی در سوریه را شاهد باشیم وجود دارد. با این حال در زمان رییس جمهوری آینده آمریکا مرحله ای از بازبینی سیاست ها را در مورد سوریه خواهند داشت.

* تغییراتی که در وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران رخ داد برخی تعبیر به تغییر در رویکرد منطقه ای ایران کردند آیا تغییری در سیاست ایران هم شاهد خواهیم بود؟

میر یوسفی- یکی از ویژگی های اصلی سیاست خارجی ایران و تفاوتی که با سیاست خارجی در کشورهای همسایه دارد، این است که سیاست خارجی ایران در منطقه یکی از پایدارترین، قابل محاسبه ترین و مداوم ترین سیاست های خارجی در منطقه است. دلیل آن هم به ساختار تصمیم سازی سیاست خارجی در ایران برمی گردد.راهبردهای و سیاستهای کلان خارجی ایران در شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیری می شود که رییس جمهوری، وزرای خارجه، دفاع ، اطلاعات، فرماندهان سپاه و ارتش و سایر نهادهای مربوطه در آن حضور دارند و تصمیمات آن با تنفیذ و تایید مقام معظم رهبری اجرایی می شود. به همین خاطر درحالی که شاهد تغییرات 180 درجه ای در سیاست خارجی سایر کشورها منطقه در اثر بروز اشتباه محاسباتی بوده ایم، امکان بروز این گونه تغییرات در سیاست ایران بسیار بعید است که همین نقطه قوت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هست. در پنج سال گذشته نیز سیاست ایران در سوریه کمابیش سیاست پیوسته و محاسبه شده ای بوده است.هرچند تغییرات در شیوه ها می تواند به بهبود پیشبرد اهداف کلان و در سطح تاکتیک ها کمک کند.

* بمب گذاری هایی که داعش اخیرا دراستانبول و بغداد انجام داده است،نماد قدرت داعش می دانید یا این گروه می خواهد شکست هایی که در فلوجه و مناطق دیگر داشته را جبران کند؟

میریوسفی - اگر الگوی رفتار داعش را دنبال کنیم معمولا به این صورت بوده که هر وقت در جبهه های نبرد مناطقی را از دست داده سعی کرده اقدامات انتحاری و انفجاری را در شهرهای مختلف افزایش بدهد با این کار به هر حال هم یک نوع نمایش قدرت ارائه می کند و هم عکس العملی به شکست های نظامی انجام می دهد. این الگوی شناخته شده ای هست و قبلا هم این الگو را مشاهده کردیم. نکته مهم این هست که الان کشورهای منطقه بیشتر از داعش باید به دوران پساداعش فکر کنند. به هر حال زمینه های شکست داعش الان فراهم است. مناطقی وسیعی را دولت های سوریه و عراق از دست آن آزاد کرده اند. اما کسانی که جذب داعش شده اند می توانند جذب گروه های دیگر مشابه با عناوین متفاوت شوند. به هر حال پدیده ای که اتفاق افتاده پدیده ای نیست ظرف یکی دو سال به طور کامل ریشه کن شود و نیاز به همکاری بیشتر کشورها به ویژه تمرکز بیشتر روی این موضوع دارد.

با اندكي تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: 18 تیر 1395، کد مطلب: 82140276 (5429690):www. irna.ir