شعار سال: براساس قوانین میراث‌فرهنگی هرگونه تغییر یا نصب وسایل بر روی آثار تاریخی باید فرآیند قانونی را طی کند. برهمین اساس هرگونه صدمه به این آثار هم جرم بوده و باید با آن برخورد شود.

اما شاهدیم بافت تاریخی گرگان به‌رغم تلاش‌های بسیار برای احیای آثار تاریخی آن دستخوش بی‌تدبیری‌ها و بی‌فرهنگی‌ها شده است.

یکی از صدمات موردتوجه بافت و آثار تاریخی آن وندالیسم است. وندالیسم یا تخریب‌گرایی پدیده‌ای است که این روزها بافت تاریخی گرگان خواسته یا ناخواسته اسیر آن است و متولیان حوزه مرمت بافت تاریخی درحالی‌که اصرار دارند نگاه قهری در برخورد با این پدیده ندارند، از فرهنگ‌سازی در این حوزه هم غفلت کرده‌اند.

یک فعال حوزه میراث‌فرهنگی در خصوص پدیده وندالیسم در بافت تاریخی گرگان گفت:برخی ناخواسته به یک بنای تاریخی و یا بنای مرمت شده آسیب می‌رسانند؛ درحالی‌که خیلی به موضوع اتفاق‌افتاده واقف نیستند.

اشکان پرویز افزود: برای مثال مالک یا مستاجر یک بنای مرمت‌شده اقدام به نصب تابلو واحد تجاری خود می‌کند، چون الگویی ندارد، فکر می‌کند نیاز ندارد از جایی استعلام بگیرد.

وی با یادآوری این‌که در قانون استانداردهایی در این حوزه تعیین شده، اما این موارد رعایت نمی‌شود، ادامه داد: چون این موارد رعایت نمی‌شود، فرد احساس می‌کند هر تابلویی با هر اندازه و متریال و مصالح می‌تواند استفاده کند.

این فعال حوزه میراث‌فرهنگی اضافه کرد: چون برخورد قانونی با متخلفان در این حوزه صورت نمی‌گیرد، افراد احساس می‌کنند اجازه دارند هرکاری انجام دهند.

آسیب‌زدن به بنای تاریخی را قانون‌شکنی نمی‌دانند

وی تأکید کرد: در گام نخست آموزشی وجود ندارد؛ قانون ابلاغ نمی‌شود و افراد چون آسیب‌زدن به بنای تاریخی را قانون‌شکنی نمی‌دانند، به خودشان اجازه می‌دهند هرکاری بکنند و بعد از آن هم قوه قهریه‌ای برای برخورد وجود ندارد.

پرویز تصریح کرد: اگر به پدیده وندالیسم در کل شهر نگاه کنیم، برای برخورد قهریه از شهرداری انتظار برخورد داریم، اما وقتی صحبت از وندالیسم در بافت تاریخی است، به‌طور قطع و یقین هم در برخورد و هم در فرهنگ‌سازی و آموزش وظیفه میراث‌فرهنگی مضاعف است.

وی با یادآوری این‌که نظام مهندسی هم در این حوزه نقش دارد و در آن کمیته سیما و منظر تشکیل شده و باید به افراد خاطی تذکر بدهند، اما در گرگان تاکنون دستگاه‌های متولی ورود خاصی به موضوع نداشته‌اند، گفت: هرچند بالاترین مدل حفاظتی این است که مردم خودشان از بناها و آثار تاریخی حفاظت کنند و اجازه تخریب آن را ندهند، اما این در حالی است که آگاهی‌بخشی درخصوص ارزش اثر به‌درستی اتفاق افتاده باشد.

پرویز با اشاره به این‌که مردم به مسجد جامع گرگان یا میل گنبد کم‌تر آسیب می‌زنند؛ چراکه به ارزش معنوی اثر واقف هستند، متذکر شد: به‌نظر می‌رسد به‌دلیل حلقه مفقوده آگاهی‌بخشی هنوز اصالت و هویت بافت تاریخی گرگان برای عده‌ای به‌درستی درک نشده و باید بیش از پیش در این حوزه فرهنگ‌سازی شود.

هرچند پرویز بر لزوم فرهنگ‌سازی و برخورد قانونی با خاطیان اصرار دارد، اما مدیر پایگاه بافت تاریخی گرگان تأکید دارد که نمی‌خواهیم برخورد قانونی کنیم و هدف اصلی ما فرهنگ‌سازی است تا مردم خودشان در حفاظت سهیم باشند.

سازگاری مردم با محیط زمان‌بَر است

عالیه ملک‌شاهکوهی اظهار کرد: اگر بخواهیم برخورد قانونی کنیم، مردم استقبال نمی‌کنند؛ ناچاریم فرهنگ‌سازی کنیم؛ شهرداری در این حوزه ورود کرده و با مالکان در این خصوص صحبت می‌کند، اما ظاهراً خیلی مفید نبوده است.

وی با تأکید بر این‌که شهرداری، میراث و راه و شهرسازی باید در این حوزه ورود جدی‌تری داشته باشند، گفت: قطعاً مردم به‌مرور با محیط سازگار می‌شوند و به اصالت خود در بافت بازمی‌گرددند، اما سازگاری با محیط زمان‌بر است.

مدیر پایگاه بافت تاریخی گرگان افزود: ما علاوه بر فرهنگ‌سازی به فراهم‌کردن امکانات نیاز داریم؛ برای مثال کف‌سازی و بهسازی خیابان‌های بافت تاریخی براساس پیاده‌راه انجام شده و نباید ساعت‌ها ماشین تردد و توقف کند، اما براساس طرح تفضیلی بافت تاریخی گرگان که میراث‌فرهنگی در حال تهیه آن است، نیاز به پارکینگ محله‌ای داریم تا بتوانیم پیاده‌راه را اجرا کنیم.

وی یادآور شد: زمان می‌برد تا مردم به قوانین در بافت آشنا شوند؛ برای مثال دو سال طول کشید تا مردم بپذیرند امکان و ظرفیت آپارتمان‌سازی در بافت تاریخی گرگان وجود ندارد، اما حالا با گذشت دو سال این موضوع کاملاً از سوی مردم پذیرفته شده است.

ملک‌شاهکویی تأکید کرد: ما تجربه کرده‌ایم اگر بخواهیم طبق قوانین و ضوابط خشک جلو برویم، پذیرش موضوع از سوی مردم سخت‌تر می‌شود، اما اگر با تعامل و فرهنگ‌سازی همراه باشد، مردم می‌پذیرند و هدف اصلی ما هم همین است؛ چراکه مردم نقش اصلی را در حفاظت از بافت‌های تاریخی دارند.

به‌گفته این کارمند اداره کل میراث‌فرهنگی گلستان، اگر مردم نپذیرند، مسیر ما اشتباه است و اگر بپذیرند هم مسیر را به‌درستی طی کرده‌ایم و هم نیازها برطرف شده است.

دستگاه‌های متولی در جلوگیری از پدیده وندالیسم پیشگام باشند

هرچند ملک‌شاهکویی هم به مقوله فرهنگ‌سازی در این حوزه اعتقاد دارد، اما ظاهراً میراث‌فرهنگی در این مقوله یا برنامه‌ای ندارد یا وی اشاره‌ای به آن نکرده و فقط به گفتن «شهرداری گرگان ورود کرده»، بسنده کرد. اما معاون معماری و شهرسازی شهرداری گرگان معتقد است در حوزه مقابله با پدیده وندالیسم دستگاه‌های متولی باید خودشان از بروز اعمال وندالیسم‌گونه پرهیز کنند و در این مقوله پیشگام باشند.

مجید طاهری اظهار کرد: تخریب و آسیب‌زدن به اموال عمومی و آثار تاریخی جرم است، اما ما به‌دنبال این موضوع نیستیم و تلاش می‌کنیم در آگاه‌سازی مردم گام برداریم که شاهد تخریب نباشیم.

وی با تأکید بر این‌که برخورد قهری خیلی تأثیرگذار نیست و دستگاه‌های متولی در کنار فرهنگ‌سازی باید از بروز و ظهور رفتار وندالیسم‌گونه بپرهیزند، یادآور شد: در ماه گذشته در راستای بهسازی محله سرچشمه درخت جوانی به این محل منتقل و کاشته شد، اما در فاصله کوتاه این درخت قطع شد؛ برخورد قهری نکردیم و از خواهش کردیم همکاری کنند تا اتفاقات خوب رقم بخورد.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری گرگان افزود: همچنین بعد از کف‌سازی انجام‌شده در محور مصلی تابلوی توقف مطلقاً ممنوع نصب شده، اما همچنان شاهد توقف خودروها در این محل هستیم.

وی ادامه داد: می‌پذیریم باید برای ترافیک و تردد مردم آن‌جا فکری کنیم، اما از طرفی مردم هم باید همکاری کنند؛ اگر قرار است بافت تاریخی گرگان احیاء شود، شاکله و بنیان آن پیاده‌راه است.

طاهری تأکید کرد: مهم‌ترین موضوع به‌نظر من ادارات داخل بافت مثل خود اداره کل میراث‌فرهنگی است. بخشی از ترافیک آن‌جا مربوط به پارک خودرو کارمندان و مراجعان این اداره است؛ به‌اعتقاد من، ساختمان‌های میراث باید آزادسازی شود و در اختیار عموم قرار گیرد؛ اگر میراث همکاری کند شهرداری آمادگی دارد.

آن‌چه مسلم است از نگاه مدیران دستگاه‌های متولی جرم‌انگاری پدیده وندالیسم جزو بدیهیات است و به مقوله فرهنگ‌سازی در این حوزه کم‌تر ورود کرده‌اند؛ درحالی‌که برای مقابله با این پدیده در گام نخست به اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی نیاز داریم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 19 مهر 98، شماره: 76208