شعارسال:  این محوطه ۱۱۰ هکتاری که اکنون چنین سوت و کور است، زمانی شهری باستانی بوده است و بر اساس گمانه‌زنی‌های انجام شده، قدمت آن تا ۷ هزار سال قبل از میلاد نیز برآورد شده است.

این جا ممکن است همان «آساک» مرموز و گمشده در کوچه‌های پیچاپیچ، مه گرفته و ابهام آلود تاریخ باشد که داریوش بزرگ در آن تاج بر سر گذارد و شاید دژی نظامی و محل تدارکات سربازان هخامنشی هنگام عبور از جاده ابریشم بوده باشد.

اگر قوه تخیل خود را به کار انداخته و بیشتر دقت کنید صدا هیاهو و آمدوشد زنان و مردان، ارابه‌های جنگی و چکاچک شمشیرهای سربازان را خواهید شنید و در لابه‌لا یونجه زار کنار این محوطه و آجرهایی که با خاک این محل ساخته و چیده شده‌اند، می توانید چهره‌هایی را ببینید که در طول زمان به تاریخ پیوسته‌اند و اکنون اندکی از زندگی هر کدام با این خشت‌ها عجین و رازهایشان نیز در خاک و گل و گیاه مدفون شده است.

اگر این خشت‌ها دهان باز کنند هر یک می‌توانند ده‌ها داستان از زندگی‌های ساده و ارتباطات اجتماعی پیچیده هزاران خانواری را که روزگاری در این استقرارگاه زندگی می‌کردند بیان کنند اما حیف و صد حیف که با همه این‌ها در این پهنه بزرگ که اثری از فنس‌کشی و جداسازی و مراقبت از آن جز یک نگهبان نیست، فعالیت کوره‌های آجرپزی تخریب گسترده‌ای را به همراه داشته که بخشی از تاریخ این سرزمین را آجر کرده است.

دود کوره‌پزخانه‌ها در چشم میراث ریوی

داستان کوره‌های آجرپزی که در ریوی فعالیت دارند به ۴۰ سال قبل باز می گردد. درست ۲۰ سال بعد از آنکه این مجموعه در فهرست آثار ملی خراسان بزرگ ثبت شده بود.

محوطه تاریخی ریوی در تاریخ ۱۳۴۶ با شماره ۷۲۰ در فهرست آثار تاریخی ملی به ثبت رسید و شماره ثبت آن نشان می‌دهد که از نخستین میراث فرهنگی ثبت شده کشور است اما در محدوده این محوطه باستانی ۱۱۰ هکتاری که گفته می‌شود واکاوی تاریخی آن می‌تواند به یافتن شهر گمشده آساک کمک کند، عده ای همچنان کشت و زرع کرده و زمین‌ها را شخم می‌زنند.

آنسوتر در کنار بناهایی که از زیر خاک سربرآورده‌اند، کوره‌های آجرپذیری با حرص و ولعی تمام، خاک‌های پر رمز و راز تاریخی را قالب‌زنی می‌کنند.  گویا خبر ندارند که این محوطه تاریخی نه فقط به دوره اشکانی تعلق دارد بلکه در درجه نخست این محوطه به عنوان قدیمی‌ترین استقرارگاه انسان در شمال شرق کشور شناخته شده که قدمت آن با توجه به شواهد تاریخی به ۳ هزار و ۷۰۰ سال قبل و حتی عصر مفرغ باز می‌گردد.

چرا ریوی اهمیت دارد؟

به گفته سرپرست هیات باستان‌شناسی محوطه باستانی ریوی،  بحث هویتی این مجموعه اهمیت آن را از دیگر مجموعه‌های استان بیشتر کرده است اما این که چگونه به مردم اجازه داده شده است در این محوطه باستانی کشاورزی کنند و یا حتی کوره‌های آجرپزی برپا کنند، جا بسی شگفتی است.

جواد جعفری با بیان این‌که ۵۰ سال از ثبت این محوطه در فهرست آثار ملی خراسان می‌گذرد، می‌گوید: مجوز ایجاد کوره پزخانه در سال ۶۰ به این افراد داده شد که با وجود ثبت این محل در فهرست آثار ملی، این اقدام تعجب برانگیز است.

وی می‌افزاید: سازه‌های معماری این محوطه در سطح زمین قرار دارند و کافی است ۳۰ سانتیمتر خاکبرداری شود تا این سازه‌ها سربرآورند و با توجه به همین امر حتی کشت درختان نیز در این مکان ممنوع است.

وی با ابراز تاسف از تخریب‌های گسترده در این محوطه باستانی خاطرنشان می‌کند: غفلت از حفاظت این محوطه باعث شده تا درختانی در عرصه این محل تاریخی کاشته شود که ریشه‌های عمیق آن موجب تخریب سازه‌ها شده است.

سرپرست گروه تحقیقات و باستانشناسی ریوی از ادامه مطالعات باستان شناسی در ۶۰ درصد باقیمانده از محوطه ریوی خبر می‌دهد و می‌گوید: این استقرارگاه به اندازه‌ای قوی است که تخریب‌ها نتوانسته به کار لطمه چندانی بزند.

جعفری اظهار می‌کند: با وجود تخریب‌ها نتایج کاوش‌های باستان شناسی، زوایای تاریک این مقطع زمانی را در شمال شرق کشور روشن کرد و این درحالی است که یک گپ باستانی بزرگ در این نقطه وجود داشت که با کاوش در ریوی این تاریکی آشکار شد.

وی با بیان این‌که در هر نقطه این محوطه ۱۱۰ هکتاری که گمانه‌زنی شد، نتایج خوبی به دست آمد، خاطرنشان کرد: با ساختمان‌هایی قوی روبه‌رو شدیم که قدم‌به‌قدم ما را با تاریک و روشن دوره هخامنشی، ساسانی و اشکانی در شمال شرق کشور آشنا می‌کند.

وی می‌افزاید: از آن‌جا که در دوره امپراتوری‌های باستانی ایران استقرارهای بزرگ در دشت‌های کوچک مانند این دشت شکل می‌گرفت، می‌توان ریوی را گذرگاهی دانست که در شمال شرق، گذرگاه ورودی اقوام مختلف آسیای میانه بوده و برای شکل‌گیری و استقرار تمدن‌ها مناسب بوده است.

وی اظهار می‌کند: تاکنون یک قلعه نظامی و یک کاخ هخامنشی از دل خاک بیرون آمده که پایه و ستون دارد و در تپه ریوی (B) هم که مربوط به دوره ساسانی است شهری ۵۰ هکتاری پیدا شده که بخش حاکم نشین آن است.

جعفری می‌گوید: از آن‌جا که مطالعات ما نشان از وجود یک شهر در این منطقه دارد، بناهای حکومتی و ساختمان های بزرگ خارج شده از دل خاک نیز موید این مطالعات است.

وی قدیمی‌ترین بخش این محوطه را گورستانی می‌داند که قدمت آن به سه هزار و ۷۰۰ سال قبل باز می‌گردد و اظهار می‌کند: از حفاری این محل ۱۲ اسکلت انسان پیدا شد و همچنین ۹۰۰ قلم اشیا باستانی نیز یافت شده که در موزه مردم شناسی بجنورد نگهداری می‌شود.

محوطه ریوی و مالکان پنجاه گانه

از آن‌جا که کشف این محوطه به ۵۰ سال قبل باز می گردد، مالکان آن در طی زمان افزایش یافته‌اند.

مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مانه و سملقان در این موردُ می‌گوید: محوطه ریوی ۵۰ مالک دارد از جمله مالکان کوره‌های آجرپذیری.

 رضا ریواده می‌افزاید: قرار است تا ۲ سال دیگر دو کوره‌ای که اکنون در عرصه ریوی کار می‌کنند به محلی دیگر منتقل شوند، اما خاکبرداری آن‌ها ممنوع شده و تنها می‌توانند با استفاده از خاک‌هایی که قبلا برداشت کرده‌اند، آجر بزنند.

وی با اشاره به این‌که در این کوره‌ها نزدیک به ۳۰ خانواده اشتغال دارند، خاطرنشان می کند: نمی‌توان به یکباره همه آن‌ها را بیکار کرد و کسی که در این عرصه درخت کاشته است نیز باید درختان خود را قطع کرده و فعالیت خود را به محل دیگری منتقل کند.

وی با بیان این‌که مالکان از روستاهای نجف؛ قره مصلی و شهر آشخانه هستند، می‌گوید: از آن‌جا که تملک این محوطه باستانی به علت تگناهای مالی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ممکن نیست، تاکنون فعالیت کشاورزی در ریوی، تا حدی که به محوطه خسارت وارد نکند ممنوع نیست اما کاشت درخت و خاکبرداری ممنوعیت دارد.

برخورد قاطع با متخلفان

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی نیز در این مورد، می‌گوید: ممنوعیت فعالیت‌هایی مانند کوره‌های آجرپزی و باغداری در جهت جلوگیری از تخریب این محوطه انجام می شود و با افرادی که محوطه را با کاشت درخت تخریب می کنند برخورد قاطع شده است.

وی با بیان این‌که کوره‌های آجرپزی ۴۰ درصد محوطه را تخریب کرده‌اند، اظهار می کند: حفاظت از محوطه بستگی به حمایت قضایی دارد و تا کنون که همکاری خوبی در این رابطه انجام شده است.

علی مستوفیان هرگونه فعالیت تخریبی در محدوده عرصه شهر تاریخی ریوی را ممنوع خوانده و می‌گوید: شخص سودجویی که به کشت درخت بر روی آثار تاریخی در محوطه ریوی اقدام کرده بود با دستور دادستان شهرستان مانه و سملقان محکوم شد و این اتفاق با وجود این رخ داد که قبلا نیز اخطارهای ماموران یگان حفاظت میراث فرهنگی را دریافت کرده بود.

وی با بیان این‌که کشت درخت بر روی بقایای معماری، یکی از فعالیت‌های تخریبی در محدوده آثار تاریخی است، می‌گوید: ریشه درخت موجب تخریب و از هم شکافتن ساختار معماری و بقایای استقراری می­‌شود و از آن‌جا که تصویب و ابلاغ نقشه تعیین عرصه و حریم محوطه تاریخی ریوی و ضوابط حفاظتی آن در سال ۱۳۹۳ در سطح ملی اعلام شده است،  باید آن را رعایت کرد.

وی ریوی را یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی استان می‌داند که همچنان با دست‌اندازی‌ها و تجاوز افراد سودجو مواجه است، می‌گوید: حراست و حفاظت از این شهر تاریخی یک وظیفه برای دولت و مردم فرهنگ دوست استان است.

فصل هفتم به پایان رسید اما...

هفتمین فصل کاوش در محوطه باستانی ریوی به پایان رسیده است اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی از ادامه و تکمیل مطالعات باستان شناسی تا ۵ فصل دیگر در این محدوده خبر می‌دهد.

حبیب یزدان‌پناه می‌افزاید: کاوش‌های ریوی با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و موسسه باستان شناسی آلمان از سال ۱۳۹۱ آغاز شده و با توجه به اهمیت علمی و گردشگری این اثر تاریخی، برنامه منظمی با عنوان «پروژه باستان شناسی ریوی» برای کاوش و پژوهش در این محوطه تاریخی تدوین شد.  

وی تصریح می‌کند: مهمترین فعالیت‌های این فصل، کاوش باستان شناسی، مطالعه ژئومورفولوژی، ساماندهی محوطه و تهیه طرح سایت پلان مدیریتی و مرمت آثار حاصل از کاوش است که با همکاری متخصصانی از ایران و آلمان انجام خواهد گرفت.

محوطه تاریخی ریوی در پنج کیلومتری غرب شهر آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان و در نزدیکی روستا نجف و قره مصلی واقع شده است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۴۶ با شماره ۷۲۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۹۱ فصل اول کاوش باستان شناسی این اثر آغاز شده است.

این محوطه با وسعتی حدود ۱۱۰ هکتار، در واقع بقایای یک شهر دوران هخامنشی است که ویژگی‌های باستان شناسی منحصربه‌فردی را داراست.

آشخانه مرکز شهرستان مانه و سملقان در ۴۵ کیلومتری غرب بجنورد و در مسیر استان‌های شمالی به مشهد مقدس واقع است.

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت اسکان نیوز، تاریخ انتشار: 22آذر1398 ، کدخبر: 24464: eskannews.com