جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 19 
شعار سال: روز یکشنبه حادثه‌ای برای یکی از شناور‌های سبک در محدوده آب‌های بندر جاسک رخ داد، اما اطلاع‌رسانی‌های رسمی در این خصوص چندین ساعت به طول انجامید. این در حالی بود که پیش از تایید رسمی این رخداد، فیلم‌هایی از این حادثه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد. حال پرسش این است که با وجود تجربه‌های تلخ گذشته درخصوص عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع و بروز بحران‌ها و بی‌اعتماد شدن افکار عمومی به منابع رسمی، چرا همچنان مسئولان همان رویه گذشته را پیش گرفتند؟
سواد رسانه‌ای مسئولان پایین است
هرجا حادثه یا بحران وجود داشته باشد به ابزاری به نام رسانه نیز برای مدیریت بحران نیاز است. اما متولیان بحران باید این ابزار را به‌درستی بشناسند و از آن استفاده کنند. روز یکشنبه منابع غیر رسمی مدعی شدند که در جریان رزمایش نیروی دریایی ارتش در دریای عمان یک ناوچه دچار حادثه‌ای شده که به شهادت چندی از ملوانان منجر شده است. در همین حین تا انتشار اولین بیانیه رسمی ارتش، در شبکه‌های اجتماعی خبر‌هایی درمورد این اتفاق دست به دست می‌شد. حتی برخی شبکه‌های فارسی‌زبان خارجی نیز در این مورد اخباری منتشر کردند تا اینکه پس از چند ساعت، روابط عمومی منطقه یکم دریایی بندرعباس آن را تایید کرد. پیش از این هم درخصوص وقایع و حوادث تلخی که در گذشته رخ داده است، شاهد این تعلل در اطلاع‌رسانی از سوی مقامات رسمی بوده‌ایم که در مواردی هم منجر به بحران‌هایی بسیار بزرگ شده‌اند. حال این پرسش مهم مطرح می‌شود که چرا با وجود تجربه‌های تلخ پیشین، همچنان مسئولان امر همان رویه گذشته را در اطلاع‌رسانی پیش گرفته‌اند؟ اکبر نصراللهی، دکترای مدیریت رسانه و استاد دانشگاه می‌گوید: مشکلی که درخصوص اطلاع‌رسانی درمورد حوادث و اتفاقات مهم وجود دارد، مسبوق به سابقه است و به نوع رویکرد و راهبرد خبرسازان، مسئولان و میزان سواد رسانه‌ای آنان برمی‌گردد. تمام قرائن و شواهد به ما نشان می‌دهد مسئولان برخلاف اشتهایی که برای استفاده از رسانه‌ها جهت انتشار گزارش کار و دیده شدن دارند، رسانه را نمی‌شناسند، با اصول و تاکتیک‌ها آشنا نیستند و اطلاعات‌شان به آرایش رسانه‌ای ۴۰، ۵۰ سال قبل برمی‌گردد. آن‌ها به آرایش رسانه‌ای جدید، میزان دسترسی مخاطبان، تکثر رسانه‌ها و عزم رسانه‌ها دشمنان درخصوص استفاده از سوژ‌ه‌های اینچنینی چندان آگاه نیستند. در مجموع می‌توان گفت سواد رسانه‌ای مسئولان ما پایین است.
او ادامه می‌دهد: وقوع حادثه‌ای مانند مورد هدف قرار گرفتن ناوچه خودی که در تمام دنیا هم اگرچه کم‌سابقه نیست، اما بی‌سابقه هم نیست. به طور کلی وقوع حوادث در سازمان‌ها، نهادها و ارتش‌های کشور‌های مختلف بی‌سابقه نیست، اما آنچه غیرطبیعی است، مسئولان از ابزار‌های رسانه‌ای استفاده نمی‌کنند، مخاطبان‌شان را نمی‌شناسند و با وجود اینکه تمام شواهد و قرائن نشان می‌دهد که امکان ندارد بزرگ‌ترین و قدرتمندترین دستگاه اطلاعاتی و امنیتی، سازمان، نهاد و وزارتخانه‌ای خبری را پنهان نگه دارد، سعی می‌کنند در انتشار خبر تعلل و تاخیر داشته باشند و اگر هم بتوانند خبر را پنهان نگه دارند. درصورتی که ما سال‌ها است با پدیده ارتباط جمعی شخصی مواجه هستیم و سال‌ها است تکنولوژی‌های ارتباطی این امکان را در اختیار همه قرار داده تا هر خبر را با هر ابراز، در هر زمان و با هر زبان منتشر کنند و دسترسی‌ها هم محدود به رسانه‌های داخلی و رسمی نیست. بلکه با دسترسی بسیار زیادی روبه‌رو هستند که می‌توانند این اخبار را دریافت کنند بنابراین هیچ مقام مسئول یا دستگاهی نمی‌تواند خبری را پنهان کند.
او با اشاره به پایین بودن سواد رسانه‌ای مسئولان می‌گوید:، چون مسئولان جنس رسانه را نمی‌شناسند، سواد رسانه‌ای‌شان پایین است، مخاطبان را نمی‌شناسند و آرایش رسانه‌های جدید را نمی‌دانند؛ بنابراین سعی می‌کنند اخبار را پنهان نگه دارند یا با تاخیر منتشر کنند. درصورتی که موضوع چندان پیچیده نیست. حادثه‌ای اتفاق افتاد که بی‌سابقه هم نیست و مسئولان باید در اولین فرصت بگویند که چنین حادثه‌ای اتفاق افتاد، اما طبیعی است که انتشار جزئیات حادثه و علت آن در همان دقایق ابتدایی یا روز نخست میسر نباشد. پنهان نگه داشتن ماجرا بحران را تشدید می‌کند و آن را وارد فاز جدیدی می‌کند. من واقعا نمی‌دانم چرا آقایان سعی در پنهان کردن یک موضوع ساده دارند؟ گفته می‌شود این حادثه حدود ظهر روز یکشنبه اتفاق افتاد، اما عملا تا سحرگاه دوشنبه مسئولان هیچ اطلاعات رسمی‌ای در این خصوص منتشر نکردند و جالب این است که فیلم و اطلاعات دقیق این حادثه در فضای مجازی دست به دست می‌شد. با وجود این همه روابط عمومی و افراد باسابقه در تولید برنامه‌های تلویزیونی برای ارتش، اما دریغ از اینکه یک فریم تصویر یا فیلم توسط نهاد‌های رسمی در این خصوص منتشر شود.
زمان طلایی از دست رفت
نصراللهی درباره پیامد‌های تاخیر در اطلاع‌رسانی از طریق مجاری رسمی می‌گوید: وقتی اطلاعات دقیق در اختیار افکار عمومی و رسانه‌های رسمی قرار نمی‌گیرد، راه برای اطلاع‌رسانی غیررسمی و گمانه‌زنی‌ها، شایعات و افکار فیک فراهم می‌شود. زمانی که جلوی راه اطلاع‌رسانی رسمی مسدود شود و اطلاعات رسمی در اختیار رسانه‌های رسمی، متعهد و مسئول قرار نگیرد، مشخص است که رسانه‌های رسمی هم سعی کنند از مجاری غیررسمی اطلاعات کسب کنند. زمان طلایی اطلاع‌رسانی ارتش از دست رفت و این اطلاع‌رسانی به وسیله افرادی در فضای مجازی صورت گرفت که ممکن است هیچ تعهدی به ارتش یا کشور نداشته باشند و شبهاتی مطرح کنند که ماجرا را وارد فاز جدیدی کند. ما دیدیم که ساعت ۴:۳۲ دقیقه بامداد دوشنبه تلویزیون اینترنشنال گفت منابع غیررسمی از شلیک اشتباه موشک از سوی ناو جماران به یک ناوچه خبر دادند. وقتی تلویزیون اینترنشنال این ساعت چنین موضوعی را مطرح می‌کند، شبکه‌های خارج‌نشین هم آن را عنوان می‌کنند و افراد شناخته‌شده و ناشناس فیلم حادثه را منتشر می‌کنند، به چه دلیل و انگیزه‌ای وجود دارد که آقایان اطلاعات این حادثه را نمی‌گویند؟ این اتفاق نشان می‌دهد که همچنان پروتکل، فرآیند و عوامل اطلاع‌رسانی در نهادها، دستگاه‌ها و سیستم‌های دولتی توسط افرادی صورت می‌گیرد که سواد رسانه‌ای پایینی دارند و همچنان همان رویه سابق را طی می‌کنند و از آرایش جدید رسانه‌ای بی‌اطلاع هستند.
کار را به متخصصان بسپارید
وجود روابط عمومی در تمامی نهاد‌های رسمی امری بدیهی است، اما پرسش این است که چرا این بخش از سازمان‌ها در چنین اتفاقاتی کارایی لازم را ندارند. نصراللهی پاسخ می‌دهد: مسلما در روابط‌عمومی سازمان‌ها و نهادها و همچنین رسانه‌های رسمی افراد باسواد و دلسوزی وجود دارند. باید دید این افراد چه سهمی در تصمیم‌گیری دارند. آیا این افراد، بدون اجازه اختیار انتشار اخبار را دارند؟ آیا به این افراد اعتماد می‌شود؟ به نظر می‌رسد در سطح کلان، مسئولان به رسانه‌ها اعتماد ندارند و مدیران ارشد در سازمان‌ها، نهادها و وزارتخانه‌ها به مدیران میانی و روابط عمومی‌ها بی‌اعتماد هستند. اگر این اعتماد وجود ندارد و مسئولان معتقدند این افراد کارشان را بلد نیستند، باید این افراد را جایگزین کنند. اگر هم اعتماد دارند، باید بدانند کار‌ها باید به متخصصان اطلاع‌رسانی و روابط عمومی سپرده شود. به نظر می‌رسد باید در ساختار و فرآیند اطلاع‌رسانی تجدید نظر جدی صورت بگیرد. اگر قرار باشد همان ساختار پیشین وجود داشته باشد و افراد تصمیم‌گیرنده به افراد متخصص اعتماد نکنند، همین فاجعه‌ای می‌شود که شاهدش هستیم. یک فاجعه هدف قرار گرفتن ناوچه، سقوط هواپیمای اوکراین یا اعتراضات بنزینی است، اما فاجعه مهم‌تر این است که هیچ کس محاسبه نمی‌کند و اطلاع‌رسانی با تاخیر یا پنهان‌کاری چه عوارض سو و پیامد‌های غیرقابل جبرانی بر اعتماد مردم دارد و باعث گریز مردم از رسانه‌های رسمی و بی‌اعتمادی افکار عمومی به متولیان رسمی و رسانه‌های رسمی می‌شود. دو اتفاق در این حادثه رخ داده است، یکی اینکه مردم به دلیل تاخیر ارتش در اطلاع‌رسانی به آن اعتماد نمی‌کنند. همچنین به واسطه سواد رسانه‌ای پایین و اعتماد نداشتن مسئولان به روابط عمومی‌ها و خبرنگاران و رسانه‌های رسمی، افکار عمومی به رسانه‌های رسمی نیز بی‌اعتماد می‌شوند و به رسانه‌های غیررسمی و منابع خارجی رجوع کنند. این اتفاق باعث می‌شود در شرایط بحرانی مردم دیگر مخاطب رسانه‌ها و مسئولان رسمی نباشند. حبس خبر و غفلت از اصول اطلاع‌رسانی توسط مسئولان باعث آسیب به رسانه‌های رسمی می‌شود.
نصراللهی در پایان گفت: مسئولان باید به چند پرسش اساسی پاسخ دهند؛ چرا با اینکه می‌دانند خبر‌های جعلی و غیررسمی و شایعات چه عوارضی دارد، همچنان در اطلاع‌رسانی خطا‌های گذشته تکرار می‌شود؟ چرا نهادها، بخش‌ها و دستگاه‌های اصلی فرصت طلایی را از دست می‌دهند؟ چرا نمی‌خواهند مخاطبان را بشناسند و چرا با وجود نقش و اهمیت رسانه‌ها و سواد رسانه‌ای مسئولان خود را بی‌نیاز از آموزش می‌دانند و چرا از متخصصان نمی‌آموزند؟ چقدر وقت و هزینه صرف آموزش‌های مدیریت بحران، اطلاع‌رسانی و ارتباط با افکار عمومی کرده‌اند؟ چرا از تاکتیک‌های جدید و مدرن موجود و همچنین رویکرد‌هایی که باعث جذب مخاطب به رسانه‌ها و بخش‌های مختلف می‌شود استفاده نمی‌کنند؟ بررسی‌ها حاکی از آن است که رویکرد مسئولان سنتی است، راهبردشان انفعالی و واکنشی است، گاهی سکوت پیشه می‌کنند و گاهی کوچک‌نمایی. خروجی این رویکرد و راهبرد اعتمادگریزی مخاطب است.
شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ابتکار، کد خبر:156199، تاریخ انتشار: 23 اردیبهشت 1399، www.ebtekarnews.com
