شعارسال: علاوه بر این تحولات آینده را نیز دگرگون کرد. طرحی که بعدها به یکی از قوانین زیربنایی در تحریم ایران تبدیل شد و اکنون که 20 سال از آن زمان می گذرد، تمدید کردن یا تمدیدنکردن آن، بار دیگر روابط ایران و آمریکا را در آستانه تحولی مهم قرار داده است.

*تحریم های داماتو چیست؟

طرح تحریمی ارائه شده توسط سناتور داماتو با فرمان اجرایی سال قبل از آن (1374شمسی) رئیس جمهور وقت آمریکا (بیل کلینتون) که روابط بازرگانی با ایران را به طور یک جانبه قطع می کرد، ادغام شد تا روند تشدید تحریم های ایران که البته از ابتدای انقلاب آغاز شده بود، در قالب قانونی که به قانون تحریم های ایران و لیبی معروف شد، دنبال شود.

بهانه این تحریم، حمایت ایران از تروریسم بین‏ المللی و تولید سلاح‏های کشتار جمعی اعلام شد. این قانون بعدها به «قانون ایلسا» معروف شد و در آخرین مراحل تصویب و به پیشنهاد سناتور کندی، لیبی نیز مشمول این قانون قرار گرفت. بر اساس این قانون که هر 10سال یک بار تمدید می شود ،شرکت‌هایی که در یک سال بیش از 40میلیون دلار در ایران و لیبی سرمایه گذاری کنند، از دادوستد با دولت آمریکا محروم خواهند شد.

در اولین مورد از آثار این قانون شرکت آمریکایی «کونوکو» که قراردادی یک میلیارد دلاری با ایران بسته بود، ناچار شد که از این قرارداد چشم پوشی کند. محرومیت شرکت های آمریکایی از سرمایه گذاری در ایران، راه را برای اروپایی ها باز کرد و همین موضوع ناخشنودی حاکمیت آمریکا را به دنبال داشت. مرداد ماه 1381اما پاس گل منافقین در پرونده سازی برای برنامه هسته ای صلح آمیز کشورمان، زمینه ای را برای آمریکا فراهم آورد تا در زمینی که سال 75مسطح کرده بود، ساختمان بسازد. این ساختمان که تدریجا ساخته می شد، تشدید تحریم های گازی، نفتی و پتروشیمی ایران بود که بعدها به حوزه های دیگری مانند بانکی، پولی، ارزی و حتی طلا و نرم افزار هم گسترش پیدا کرد.

اگر چه تحریم های داماتو را می توان اولین نمونه یک تحریم فراسرزمینی و یک جانبه قلمداد کرد اما در عمل این تحریم حداقل تا مدت ها به ویژه با بی اعتنایی و اعتراض اروپایی ها و تهدید به شکایت در WTO مواجه شد و برای آن هایی که نمی خواستند از پروژه های نفتی ایران عقب بمانند کارایی نداشت. به طور مثال یک سال بعد از تصویب این قانون قرارداد 600میلیون دلاری ایران برای بهره برداری از میدان گازی پارس جنوبی با شرکت توتال در قالب اولین قرار داد بیع متقابل منعقد شد.

بعد از این قرارداد شرکت هایی مانند ELF ایتالیا و BP با ماهیتی انگلیسی هلندی اقدام به عقد قراردادهای یک میلیارد دلاری با صنعت نفت ایران کردند. سپس طرح راه اندازی بزرگ ترین شهر انرژی خاورمیانه در منطقه عسلویه کلیدخورد که این پروژه نیز شرکت های اروپایی را به بازار ایران آورد اما با روی کار آمدن بوش و اوج گرفتن تنش بر سر مسئله هسته ای و از سوی دیگر گسترده تر شدن زمینه های تحریمی آمریکا علیه ایران با رویکردی که در قانون داماتو آمده بود عملا اکثر شرکت های اروپایی و خارجی بازار ایران را ترک کردند.

*روحانی در سال 75: قانون داماتو توهین بزرگی به همه ملت هاست

نکته جالب اما واکنش دکتر حسن روحانی رئیس دولت یازدهم است که آن زمان نایب رئیس مجلس پنجم بود. روحانی در واکنشی تند به قانون داماتو اعلام کرد: «قانون داماتو توهین بزرگی به همه ملت ها و نقض آشکار استقلال همه کشورهاست.» این واکنش روحانی به این دلیل بود که قانون تحریم های داماتو اولین قانون تحریمی فراسرزمینی بود. به این معنا که کنگره آمریکا برای اولین بار قانونی وضع می کرد که برای شرکت ها و افراد غیرآمریکایی تعیین تکلیف می کرد. روند اجرای این قانون بعدها تغییر کرد.

چرا که در سال 2006 لیبی تجهیزات هسته ای اش را بار کشتی کرد و نام قانون به «قانون تحریم‌های ایران» تغییر یافت؛ قانونی که همچنان به نام «ایلسا» نیز شناخته می شود. پنج شنبه 10تیر 1389 (یک سال پس از فتنه 88و درست سه هفته پس از قطعنامه 1929شورای امنیت که یکی از شدیدترین قطعنامه های تحریمی است) قانون جامع تحریم‌های ایران (موسوم به CISADA) تصویب شد و ممنوعیت‌های موجود در قانون داماتو را تا حد زیادی افزایش داد. به‌عنوان مثال، سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی ایران به میزان بیش از یک میلیون دلار در سال ممنوع شد و ممنوعیت‌های مالی، بانکی و تجاری جدیدی هم افزوده شد. این تحریم ها ادامه پیدا کرد و دامنه و مصادیق آن روز به روز بیشتر شد و در نهایت به توافقات ژنو، لوزان و وین ختم شد.

*نسبت برجام و قانون داماتو

بر اساس برجام تمامی تحریم های ثانویه آمریکا مرتبط با موضوع هسته ای لغو می شود . تحریم‌های آمریکا به «تحریم‌های اولیه» (Primary) و «تحریم‌های ثانویه» (Secondary) تقسیم می‌شود. در صورتی که تحریم‌ها تنها به روابط دو کشور مربوط شود، تحریم‌های اولیه، آمریکایی‌ها (U.S.Persons) را از انجام معاملات تجاری، مالی، سرمایه‌گذاری و سایر عملیات اقتصادی و هر نوع خدماتی (به جز خرید و فروش دارو و خوراک و ...) منع می‌کند.تعریف شخص آمریکایی شامل شهروندان، افراد و اشخاص حقوقی مقیم آمریکا، شرکت‌های تابعه و شعب شرکت‌های آمریکایی در خارج از این کشور می‌شود.

تحریم‌های ثانویه (Secondary) به اشخاص غیر‌آمریکایی اشاره دارد.در این باره آمریکا اعلام کرده بود شرکت‌های غیر آمریکایی را که مبادرت به عملیات مالی، بانکی، تجاری، خدماتی و... با ایران کنند مجازات خواهد کرد. در واقع تفاوت تحریم‌های اولیه و ثانویه این است که در نوع اول شرکت‌ها و افراد از همکاری با ایران منع شده‌اند اما در نوع دوم از سوی آمریکا تحریم می‌شوند.

در برجام کلیه تحریم‌های ثانویه هسته‌ای و تنها بخشی از تحریم‌های اولیه برداشته شده است، از جمله خرید هواپیما و قطعات و لوازم یدکی هواپیما، کلیه خدمات مربوط به تعمیر و نگهداری هواپیما، همچنین صادرات فرش، خاویار و پسته، علاوه براین کلیه شرکت‌های تابعه شرکت‌های آمریکایی که در خارج از ایالات متحده آمریکا به ثبت رسیده‌اند، می‌توانند معاملات مالی، بانکی، تجاری، خدماتی و سایر معاملات اقتصادی را از سر بگیرند.

برخی از تحریم های لغو شده در برجام، ریشه در قانون داماتو و قانون جامع تحریم های ایران دارد. همچنین ذکر این نکته لازم است که با تصویب برجام، وضع هرگونه تحریم جدید علیه ایران ممنوع شد. بر اساس بند 26برجام، آمریکا از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم هایی که اجرای آن ها مطابق برجام لغو شده، منع شده است.

همچنین بر اساس بند دوم نامه رهبر انقلاب در تأیید مشروط برجام «در سراسر دوره‌ 8 ‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند 3مصوّبه‌ مجلس، اقدام های لازم را انجام دهد و فعّالیّت های برجام را متوقّف کند.» اکنون این که تمدید این قانون به منزله وضع تحریم جدید تلقی شود مورد اختلاف است وحتی نوع تمدید قانون داماتو می تواند به نقض برجام بینجامد.

به این معنا که بسیاری از قوانین تحریمی آمریکا در خصوص فعالیت های هسته ای بر مبنای این قانون تصویب شده بود که این قوانین اکنون توسط دولت آمریکا به حالت تعلیق درآمده و در تمدید این قانون نوع رابطه آن با تحریم های هسته ای می تواند محل چالش باشد. در عین حال نقوی حسینی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در گفت وگویی در این باره از تفاوت دیدگا ه ها در این باره خبر می دهد و تصریح می کند :«قطعا تصویب تمدید قانون داماتو از سوی کنگره آمریکا به منزله نقض و زیر پا گذاشتن توافق هسته ای است. درباره قانون داماتو تفسیر و تحلیل ها متفاوت است، زیرا بر اساس توافق هسته ای تصویب و اعمال هر گونه تحریم جدیدی مغایر با برجام است، ولی وزارت خارجه کشورمان معتقد است که تحریم های غیر هسته ای مشمول تحریم های جدید و نوین نمی شود، بلکه تصویب تحریم های هسته ای جدید تنها برجام را نفی می کند.

حال تفسیر ما از برجام این است که تصویب و اعمال هر گونه تحریم جدیدی مغایر با برجام بوده و توافق هسته ای را نقض می کند و قطعا تحریم های جدید شامل تحریم های هسته ای و تحریم های غیر هسته ای است.مسئولان وزارت امور خارجه باید هر چه سریع تر به رویکرد و اقدامات آمریکا واکنش نشان دهند، زیرا با تصویب و اجرای قانون داماتو، عملا توافق هسته ای زیر سوال می رود.

*دو راهی تمدید یا عدم تمدید؟

اما ماجرای اصلی این است که قانون داماتو 10آبان امسال منقضی می شود هرچند برخی می گوید احتمالاً توسط اوباما برای یک سال دیگر تمدید خواهد شد و این احتمال بسیار زیاد است اما با توجه به تناقضی که این قانون با برجام دارد برخی تحلیل گران می گویند کار اوباما درباره تمدید این قانون خیلی راحت نیست. از سوی دیگر تصمیم گیری درباره این موضوع با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که آبان ماه برگزار می شود همزمان شده و از آن جایی که هرگونه تصمیم درباره تمدید یا عدم تمدید آن بر تحولات انتخاباتی آمریکا نیز تاثیرخواهد داشت، بنابراین بر پیچیدگی های آن افزوده شده است.

قانون تحریم های ایران هم، برای آخرین بار تا آخرین روز سال جاری میلادی یعنی 11 دی 95 تمدید شده و اکنون تمدید یا عدم تمدید آن در هر حالت منشأ تحولی بزرگ در روابط ایران و آمریکا خواهد شد. از یک سو عدم تمدید این قانون، موجب از بین رفتن ریشه بسیاری از تحریم هایی می شود که هم اکنون به بهانه های حقوق بشری و تروریسم باقی هستند. همچنین برخی تحریم های هسته ای که امروزه تعلیق یا اجرای آن متوقف شده، به این قانون ارجاع شده اند.

*ظریف: قانون ایلسا مغایر برجام است

در این باره محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان که خرداد ماه امسال مهمان مجلس بود، در پاسخ به سوالی درباره تمدید قانون داماتو گفته بود: «قانون داماتو دیگر وجود ندارد قانونی به اسم ایلسا وجود دارد که این قانون در پایان 2016مدت آن تمام می شود، گروهی از سناتورها و نمایندگان آمریکا به دنبال تمدید آن هستند که ما به دولت آمریکا تذکر دادیم که باید برجام رعایت شود و تمدید قانون ایلسا مغایر با برجام است. آن ها نیز در جلسه استماع کنگره اعلام کردند که باید نحوه برخورد با این قانون به شکلی باشد که برجام را نقض نکند، این جا تاکید می کنیم که اهداف و چارچوب برجام و تعهدات بین المللی دولت آمریکا مشخص است و نباید تحریم ها ایجاد شود.»

*موضع دولت اوباما چیست؟

هرچند برخی خبرها و اظهارنظرها حاکی از این است که دولت آمریکا این تحریم ها را تمدید می کند اما هنوز دولت رسما دراین باره اعلام موضع نکرده است تاجایی که ماه پیش14 سناتور دموکرات آمریکایی با امضای نامه‌ای خواستار تمدید این قانون شدند. پس از آن نیز «الیوت انگل» عضو ارشد کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا به روزنامه صهیونیستی جروزالم پست گفت: «من قبلاً درباره این مسئله با رئیس جمهور صحبت کرده‌ام و وی آمادگی خود را برای حمایت از تمدید این قانون اعلام کرده است.» هرچند بعدها یک مقام ارشد دولت آمریکا به اظهارات انگل پاسخ داد، ولی حاضر به اظهارنظر درباره گفت وگوی خصوصی وی با اوباما نشد و گفت: «چیزی که ما گفته‌ایم این است که لازم نیست قانون تحریم‌های ایران در شرایط فعلی تمدید شود...همان طور که قوانین زیادی داریم که فعالیت‌های موشک بالستیک ایران و همین طور فعالیت‌های مربوط به نقض حقوق بشر و فعالیت‌های مخرب سایبری و دیگر فعالیت‌های نگران کننده ایران را هدف قرار دهند.» وی اظهارکرد: ما متعهد به همکاری با کنگره هستیم، گرچه مصمم هستیم اولویت‌های سیاست خارجی را به‌گونه‌ای تنظیم و تدوین کنیم که به اجرای برجام لطمه‌ای وارد نکند.

*کلینتون و ترامپ حامی تمدید قانون تحریم های ایران هستند

انتخابات ریاست جمهوری آمریکا 18آبان 95برگزار می شود تا کلیددار جدید کاخ سفید در یکی از اولین تصمیمات سختش، درباره این قانون اقدام کند. در شرایط فعلی هر دو نامزد دموکرات و جمهوری خواه موافق تمدید قانون تحریم های ایران هستند.

*کلینتون، حامی تمدید قانون بدون افزایش اقدامات جدید

سخنگوی «هیلاری کلینتون» هفته گذشته در بیانیه ای خواستار تمدید این قانون بدون افزودن اقدامات جدید به آن شد. «جس لهریچ» سخنگوی رسمی خانم کلینتون زمانی که خبر بیانیه مذکور را اعلام می کرد، گفت که «کلینتون از کنگره می‌خواهد که حتماً قانون تحریم‌های ایران را تمدید کند تا در برابر رفتارهای تهاجمی پسابرجامی ایران، اقدامی صورت گرفته باشد.» لهریچ همچنین افزود که «هیلاری کلینتون با صراحت گفته که پس از توافق تاریخی که سال گذشته منعقد شد و قدمی مهم به سمت منع ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای برداشته شد، باید حالا گرایش بی‌اعتمادی و راستی‌آزمایی را در پیش بگیریم. حفظ ساختار لازم برای بازگرداندن فوری تحریم‌های ایران در صورت نقض مفاد برجام، ضروری است.»

در دیگر سو دونالد ترامپ نامزد جمهوری خواهان هم اگرچه هنوز درباره قوانین تحریم های ایران و داماتو اظهارنظر نکرده، اما به نظر می رسد با خط مشی کلی که او دارد، موافق تمدید این قوانین باشد.

به هرحال باید دید رئیس جمهور بعدی کاخ سفید در آمریکا کدام راه را بر می گزیند؛ تمدید قانون تحریم های ایران و بردن برجام به لبه پرتگاه سقوط یا عدم تمدید این قانون و از بین بردن بنای بسیاری از تحریم های ایران؟

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری تسنیم ، تاریخ انتشار خبر 17 شهریور 1395، کدمطلب: 1180679 ،www.tasnimnews.com