شعارسال: مهاجرت نبخگان یا فرار مغز‌ها همواره یکی از مسائل مهم و پرحاشیه برای ایران بوده است. در سال‌های گذشته شاهد انتشار آمار‌ها و گزارش‌های اشتباهی از مهاجرت نخبگان ایران بودیم که منابع موثقی نداشتند. از سوی دیگر در ایران نهادی ناظر بر نرخ مهاجرت و تجزیه و تحلیل آمار‌های وجود نداشت، بنابراین مجامع بین‌المللی نیز به گزارش‌ها و آمار‌های غیرموثق در خصوص مهاجرت نخبگان استناد می‌کردند. مهاجرت نخبگان در هر کشوری موضوعی مهم به شمار می‌رود چراکه حضور و فعالیت نخبگان باعث تولید علم، فناوری و پیشرفت کشور می‌شود.

آمار‌های کذب و استاندارد‌های دوگانه

سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، می‌گوید؛ یکی از انگیزه‌های اصلی برای ایجاد طرح مهاجرت معکوس آمار‌ها و گزارش‌های بدون سند و دلیلی بود که در خصوص مهاجرت نخبگان و فرار مغز‌ها زده می‌شد. یکی از این گزارش‌ها با عنوان فرار مغز‌ها در صندوق بین‌المللی پول نیز منتشر شده، این در حالی است که آمار و ارقام این گزارش منبع موثق ندارد. عدم‌انتشار آمار رسمی در خصوص مهاجرت باعث ایجاد آمار کذب و اشتباه در این حوزه می‌شود.

به گفته وی؛ استاندارد‌های دوگانه‌ای در خصوص مهاجرت وجود دارد که آزاردهنده است. ایران در اوایل انقلاب ۱۷۰ هزار دانشجو در داخل کشور و ۱۰۰ هزار دانشجو در کشور‌های خارجی داشت که ۵۶ هزار نفر از آن‌ها در آمریکا تحصیل می‌کردند. درواقع ایران در آن دوره بزرگ‌ترین کلونی دانشجویان در آمریکا را داشت و ۳۷ درصد از جمعیت دانشجویی ایران در آن زمان در کشور‌های خارجی درس می‌خوانند. این در حالی است که میزان دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در کشور‌های خارجی در حال حاضر ۱،۴ درصد است. پس چرا در آن زمان فرار مغز‌ها نبوده، اما حالا فرار مغز‌ها خوانده می‌شود.



لزوم سرمایه‌گذاری روی سیاست‌های بازگشت نخبگان

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوید؛ تعداد دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در کشور‌های خارجی کاهش یافته که این امر مسئله نگران‌کننده‌ای به شمار می‌رود. تحصیل دانشجویان ایرانی در کشور‌های خارجی نشانه ضعف نیست بلکه نشانه قدرت و پیشرفت است. تحصیل دانشجویان در کشور‌های خارجی لازمه دستیابی به علوم و فناوری‌های روز است؛ بنابراین باید زمینه‌های لازم برای بازگشت به کشور برای دانشجویان فراهم شود تا پس از پایان تحصیلات تمایل به بازگشت داشته باشند.

به گفته ستاری؛ تاکنون یک هزار و ۷۰۰ نفر از دانشمندان و محققان ایرانی مقیم خارج که در ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان تحصیل می‌کرده‌اند به کشور برگشته‌اند. نزدیک به ۳۵۰ نفر از این افراد عضو هیئت علمی دانشگاه‌ها هستند و بسیاری از آن‌ها در شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها فعالیت می‌کنند. انسان‌های تحصیل‌کرده، نوآور و خلاق پایه و اساس اقتصاد دانش‌بنیان هستند، بنابراین باید زمینه‌های مورد نیاز برای بازگشت نخبگان به کشور فراهم شود.

فرار مغز‌ها در دانشگاه صنعتی شریف

به گفته محمود فتوحی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف؛ بیشترین انتقاد به آمار و گزارش‌های کذب مهاجرت نخبگان همواره از سوی دانشگاه شریف بوده است. طی سال‌های گذشته آمار و ارقام اشتباهی در خصوص مهاجرت دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف منتشر شده که منبع آن‌ها در اکثر مواقع توهمات نویسنده گزارش بوده است. انتشار این آمار‌های غیرموثق بر روند تصمیم‌گیری حوزه اعزام دانشجویان نیز تأثیر گذاشته است.

دانشگاه شریف از سال ۹۴ تا ۹۷ نزدیک به ۱۰۰ عضو هیئت علمی جذب کرده که نزدیک به ۷۰ درصد این افراد دانشمندان و پژوهشگرانی هستند که از طریق طرح مهاجرت معکوس به کشور بازگشته‌اند. همچنین این دانشگاه بیشترین تعداد جذب پسادکتری از میان نخبگان و دانشمندانی داشته است که به کشور بازگشته‌اند.



مهاجرت؛ علمی تخصصی و نیازمند به کارشناس

پرویز کرمی، دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوید؛ انتشار آمار‌ها و گزارش‌های کذب و مخدوش در خصوص مهاجرت ایرانیان یکی از مشکلاتی است که کشور در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است. یافته‌های این گزارش‌ها براساس اطلاعات شخصی و منابع محدود بوده و نویسنده آن را با استناد به شرایط اطراف خود می‌نویسد. مهاجرت علمی تخصصی به شمار می‌رود و تنها متخصصان باید درباره آن نظر بدهند و آمار و ارقام منتشر کنند.



آمار‌های مهاجرتی ایرانی منتشر می‌شود

هفته گذشته رصدخانه مهاجرت ایران به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد و از این پس اطلاعات و آمار‌ها در خصوص جابه‌جایی‌های اجباری و اختیاری دانشجویان ایرانی را با استفاده از روشی علمی و خاص و براساس منابع داخلی و خارجی موثق منتشر می‌کند. به طور کلی ۲۷۲ میلیون مهاجر در جهان وجود دارد که ۳،۵ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. براساس آخرین آمارها، ۱.۹ میلیون مهاجر ایرانی در دنیا وجود دارد که ۲.۳ از جمعیت کلی ایران را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر سهم ایران از جمعیت جهان ۱.۰۷ و درصد سهم مهاجران ایرانی در جهان ۰.۷ درصد است.

به گفته بهرام صلواتی، رئیس رصدخانه مهاجرت ایران؛ معنای مهاجرت در ایران برابر با فرصت‌سوزی تعریف شده است. این در حالی است که درآمد برخی از کشور‌ها از مهاجرت چند برابر درآمد نفتی ایران است. مهاجرت و مهاجران فرصتی برای انتقال دانش و فناوری جهان به کشور به شمار می‌روند؛ بنابراین برای ایجاد و استفاده از این فرصت باید زمینه بازگشت نخبگان را فراهم کرد.



دانشجوفرستی و اهمیت آن

به طور کلی ۵ میلیون دانشجوی بین‌المللی در جهان وجود دارد که ۱،۳ درصد از این جمعیت متعلق به ایران است. رتبه ایران در دانشجوفرستی در سال ۲۰۱۲، ۱۲ بوده و در سال ۲۰۱۸ به ۲۰ رسیده که یکی از علت‌های اصلی این تنزل رتبه، سیاست‌های دولت ترامپ در منع ورود محققان و دانشجویان ایرانی به این کشور است. ایران در سال ۲۰۱۱، ۴ هزار دانشجوی بین‌المللی داشته که این رقم در حال حاضر به ۲۱ هزار دانشجوی بین‌المللی رسیده است.

صلواتی می‌گوید؛ سهم ایران در چرخش استعداد‌ها بهبود یافته که این امر ناشی از امکان ایجاد استارت‌آپ و کسب‌وکار در کشور است. با این حال سهم دانشجوفرستی ایران در حال کاهش است که مسئله نگران‌کننده به شمار می‌رود. همواره باید سهم مشخصی از چرخش استعداد را در جهان داشته باشیم تا به‌راحتی به علم و فناوری روز دسترسی پیدا کنیم.

چه کشور‌های بیشترین میزان دانشجوفرستی را دارند؟

ایران در رتبه‌بندی کشور‌های دانشجوفرست به آمریکا، با در نظر گرفتن تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های برتر این کشور، در جایگاه دهم قرار دارد و کشور‌های چین، هند و کره جنوبی در جایگاه اول تا سوم قرار دارند. براساس آخرین آمار‌های یونسکو، کشور‌های اصلی فرستنده دانشجویان بین‌المللی در سال ۲۰۱۷ چین با ۹۸۶ هزار و ۸۷ دانشجو، هند با ۳۳۲ هزار و ۳۳ دانشجو و آلمان با ۱۲۲ هزار و ۱۹۵ هزار دانشجو هستند. کره جنوبی، ویتنام، فرانسه، آمریکا، نیجریه، قزاقستان و عربستان سعودی نیز به ترتیب در رتبه چهارم تا دهم دانشجوفرستی قرار دارند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار: ۱۲ مرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۱۰/۵۰۵۲۵۷، ana.press