شعار سال: در روز‌های اخیر بحث داغی درباره امکان استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه که در برجام وجود دارد مطرح شده است. طبق این مکانیسم یکی از دولت‌های عضو برجام می‌تواند اعلام کند که طرف دیگر برجام مرتکب نقض اساسی برجام شده و خواستار آن شود که قطعنامه جدیدی برای تداوم تعلیق (نه تعلیق) تحریم‌های ایران به رأی گذاشته شود. اگر طی ۱۰ روز، این قطعنامه پیشنهاد نشود یا در صورت پیشنهاد، با وتوی یکی از دولت‌های دارای حق وتو (مثل آمریکا) مواجه شود تحریم‌های ایران خود به خود برمی‌گردند.
با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۹۷ این سوال مطرح است که آیا آمریکا عضو برجام است که بتواند از مکانیسم ماشه استفاده کند؟ ایران می‌گوید خیر. بگذارید کمی جلوتر برویم.

برجام بعد از مدتی کوتاه در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ توسط شورای امنیت به تصویب رسید؛ بنابراین با دو سند رو‌به‌رو هستیم: ۱) خود برجام ۲) برجام در قالب قطعنامه ۲۲۳۱. تفسیر برجام به‌عنوان قطعنامه شورای امنیت نتایج ویژه‌ای دارد از جمله آنکه طرف‌های برجام که حالا طرف‌های قطعنامه ۲۲۳۱ هستند، نمی‌توانند به اختیار خود از آن خارج شوند چراکه فقط خود شورای امنیت مجاز است که خروج از قطعنامه‌هایش را اجازه دهد. اتفاقاً به همین دلیل بود که ایران در زمان مذاکرات اصرار داشت که برجام به تصویب شورای امنیت برسد تا رئیس‌جمهور بعدی آمریکا نتواند از آن خارج شود.

این تفسیر که آمریکا دیگر عضو برجام نیست اگرچه ظاهراً به سود ایران است، اما همچون شمشیری دو لبه می‌تواند به ضرر ایران نیز باشد چراکه پذیرش اینکه آمریکا اختیار داشته که از قطعنامه ۲۲۳۱ خارج شود به این معناست که این خروج و بازگشت تحریم‌های ایران در سال ۹۷ غیرقانونی نبوده است. پس آمریکا همچنان عضو قطعنامه ۲۲۳۱ و واجد صلاحیت استفاده از مکانیسم ماشه است. اما آمریکا می‌تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند؟ خیر. چرا؟ چون رابطه‌ای متقابل میان حق و تکلیف در روابط حقوقی وجود دارد که می‌توان از آن با عنوان «توازن حق و تکلیف هوفلدی» یاد کرد. «وسلی هوفلد» حقوقدان مشهور آمریکایی نظریه‌ای در تبیین مبانی حق ارائه داده که بخشی از آن، مبیّن وجود رابطه متقابل میان حق و تکلیف است. پس اگر کشوری از تعهدات خود شانه خالی کند به دشواری می‌توان پذیرفت که اجازه بهره‌مندی از حقوق موجود در یک رابطه حقوقی را دارا باشد. در حقیقت، هر حقی تضمین هر تکلیفی و هر تکلیفی تضمین هر حقی است. وقتی آمریکا تعهدات ناشی از قطعنامه ۲۲۳۱ را اجرا نمی‌کند، نمی‌تواند مدعی بهره‌مندی از حقوق ناشی از این قطعنامه از جمله مکانیسم ماشه شود.

نویسنده: دکتر سیامک کریمی

پایگاه تحلیلی - خبری شعار سال، برگرفته از فضای مجازی