شعارسال: فرهاد قابوسی از محققان ایرانی و ابن سینا پژوهان مقیم آلمان در گفتگو یی که با پایگاه خبری طلیعه انجام داده است، در مورد اهمیت مبنایی فلسفه و منطق در علوم گفت: منطق و فلسفه در علوم تجربی نقش بسیار مهمی دارند. یکی از علل اصلی اشکالات علوم دقیقه مثل فیزیک و ریاضیات بریده شدن شان از فلسفه است، این بریدگی اصلا مطلوب نیست. کما اینکه در قدیم این گونه نبود. به طور مثال لایب نیتس یا دکارت هم فلسفه می دانستند و هم ریاضیات و فیزیک. این تفکیک قطعا سبب ضعف علوم دقیقه شده است.

وی افزود: تقویت تدریس علوم انسانی و مخصوصأ فلسفه در دانشگاه های علوم تجربی و علوم دقیقه بخش مرکزی تصحیحات را تشکیل می دهد، چون هم به منطقی تر شدن علوم فیزیک و ریاضیات که از منطق به دور افتاده اند، کمک می کند و هم کمک می کند به انسانی تر شدن این علوم که به فکر مسائل انسانی جنبه هایی که روی آن تحقق می‌کنند، باشند و کارهایی انجام ندهند که احتمالا از نظر انسانی منجر به نتایج وخیمی شود و هم در جهت دقت تجربی علم به علوم انسانی کمک می کند.

این محقق در ادامه سخنانش اظهار کرد: فرض کنید مثلا در مورد مسائل ساختن بمب اتمی و … و بحث هایی که فیزیکدانان با آن برخورد داشته اند، عده ای می گفته اند این کار را انجام دهیم و یا عده ای می گفتند نه انجام ندهیم، چون مخاطراتش را پیش بینش می کردند. حفظ جنبه های انسانی علوم دقیقه طبیعتا موضوعی است که بسیار مهم است. از این نظر علوم انسانی شرقی مهم اند، اما مسئله، مسئله دین نیست. کما اینکه کشورهایی مانند هندوستان هستند که اسلامی نیستند و ادیان دیگر دارند، اما در واقع شرقی اند و تا حدودی به نوعی شرقی به مسائل علمی می نگرند. آنچه هم که ما به عنوان فرهنگ اسلامی می شناسیم علی الاصول ترکیبی از فرهنگهای بین النهرین قدیم، فرهنگهای هندی، چینی و بودایی است. کما اینکه کسانی نظیر ابن سینا و شاید فارابی نیز طی تحصیلاتشان از فرهنگ بودایی بخارای آن عصر متأثر شده اندو به عکس فرهنگ ایرانی که آن هم مرکب از فرهنگ اقوام مختلف ساکن ایران است، به واسطۀ کسانی نظیر ابن سنیا در باروری فرهنگ اسلامی و شرقی نقش داشته است.

قابوسی تصریح کرد: همچنان که ترقی و تکامل فرهنگها از مکالمۀ فرهنگهای مختلف ایجاد می شود و نمونه آن را هم در بخارا از برخورد فرهنگ بودایی با فرهنگ اسلامی که مورد مشخص آن حنفی بود، ابن سینا پدید می آید که دین اسلام را فرا می‌گیرد و به جهان علم خدمت می‌کند. علی الاصول می توانیم از علوم انسانی شرقی که هندی‌ها در آن خیلی تاثیر دارند استفاده کنیم. علوم انسانی و فلسفه شرقی که از هند، ایران و کشورهای عربی آمده اند و سابقه شان از بین النهرین است. اگر ترکیبی از اینها را همراه با رشته های علوم دقیقه به خصوص فلسفه و منطق تدریس کنیم به نظرم به پیشرفت منطقی و انسانی شدن علوم دقیقه کمک زیادی می کند. مثلأ اگر در ایران بیایند و در رشته ریاضی منطق را تدریس کنند و از آن در تحلیل مسائل ریاضی استفاده کنند، هم به تحصیل نتایج مستقل شرقی در ریاضیات کمک خواهد کرد و هم ریاضیات را منطقی تر کرده و از تناقضات متداول آن که در سایۀ تسلط مکتب بورباکی پیش آمده بری خواهد ساخت.

این محقق و نویسنده افزود: تناقضاتی که به نظر بسیاری از ریاضیدانان برجسته نظیر لُبگ، گودل، وایل، زیگل، موردل و زلبرگ، ریاضیات را به بیراهه نتایج ضد منطقی کشانده است. اگر در فیزیک نیز چنین کاری انجام دهند و منطق تدریس کنند، علوم دقیقه مجموعأ پیشرفت خواهد کرد، چون همچنان که یا آوری کردم، یکی از نقایص اساسی و علل تناقضات علوم دقیقه که هم اکنون کلی هزینه می کنند و به جایی هم نمی رسند این است که ساختمان علوم دقیقه در دنیا منطقی نیست.

وی در ادامه سخنانش گفت: مثال آخری که می خواهم درباره منطق علوم انسانی بزنم این است که ریاضیدان فرانسوی لُبگ در رابطه با بحران اساسی ریاضیات که حل نشده و هنوز ادامه دارد، گفته است که در ریاضیات فقط مقولات و کمیات قابل تعریف جای دارند. این مسئله طبیعی است، چون وقتی مقولات اساسی تعریف منطقی داشته باشند، نتایج استعمالشان منجر به تناقض و هدر رفتن انرژی نمی شوند. منتها در ریاضیات به این قضیه عمل نشده است. در خود اروپا هم تفکیک منطق و فلسفه از علوم دقیقه سبب شده است که علوم دقیقه پیشرفت به اصطلاح صنعتی و موقت کرده ولی پیشرفت اساسی و منطقی نکنند.

این محقق و استاد دانشگاه در مورد پدیده فرار مغزها گفت: در مورد فرار مغزها نیز روشن است که با تبلیغاتی که غربی ها برای دانشگاه های شان می‌کنند و امکاناتی که هم اکنون دارند، دانشجویان زیادی برای تحصیل به اروپا و آمریکا بروند و فرهنگ آنجا را تقویت کنند، یعنی از نظر علوم دقیقۀ استاندارد یا طبق معمول همواره نسبت به ما پیشی خواهند داشت.

وی با بیان اینکه اگر ما بخواهیم فرهنگ را در ایران تقویت کنیم بایستی علوم دقیقه که پایه علوم دیگر هستند براساس ساختار منطقی و تجربی بنیان کنیم و به جهان غرب خیره نشویم، اظهارداشت: بلکه با منطقی تر ساختن علوم دقیقه نوعی علوم دقیقۀ بهتر یا منطق‌ تر ایجاد کنیم و از این طریق هویت فرهنگی، انسانی و علمی خودمان را تقویت کنیم و در همین راه بهبود وضعیت علمی در ایران بایستی علوم انسانی و مخصوصا فلسفه و منطق را به دانشجوها تدریس کنیم تا متوجه شوند اساس و اصول علم و تحقیق علمی به چه صورتی است.

وی با اشاره به اینکه کسی که با منطق کار می کند چه در روابط اجتماعی اش با مردم و چه در کارهای علمی اش دقیقتر است، افزود: کسی که منطق بلد نباشد ممکن است به طور تحت اللفظی یک چیزهایی را یاد بگیرد و استاد دانشگاه شود، اما نخواهد توانست به آن شکلی که باید علمی را که هم جنبه انسانی و هم جنبه منطقی داشته باشد، تحقیق و تدریس کند. تکرار می کنم که بسیاری از علوم غربی، از شرق گرفته شده است و ما سهم زیادی در علوم و نیز علوم انسانی غربی داریم و نمی توان گفت علم مال آنهاست.

قابوسی با بیان اینکه علوم انسانی غرب تا رنسانس تحت تاثیر علم و فلسفه شرقی بوده است، تصریح کرد: ما باید اینگونه فکر کنیم که علوم انسانی ترکیبی از ساخته های تمام دنیاست و علوم انسانی غربی متکی بر علوم انسانی شرقی است و همه مطالب شان نادرست نیست، هرچند که بخشی جنبه های غیرانسانی پیدا کرده اند، لذا علوم انسانی یا فلسفه در غرب در همه موارد صحیح و قابل پذیرش نیست و با برخی موارد مخالفم، کما اینکه اگر اندیشه و فلسفه یا فرهنگ اروپا درست بود، نازیسم و فاشیسم در اروپا ایجاد نمی شد. مثلأ در آلمان با وجود اینکه پیشرفته ترین کشور اروپایی است، ولی نازیسم ایجاد شد که محتوی ضد انسانی ترین اندیشه های بشری بود. این نشان می دهد که جنبه های ضد انسانی هم در این علوم وجود دارد و ما بایستی با پالایش این جنبه ها از علوم صرفأ از جنبه های انسانی علوم آنها استفاده کنیم.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری مهر ، تاریخ انتشار خبر 30 شهریور 1395، کدمطلب: 3773654 ،www.mehrnews.com