- با قرارگاه سازی جمعیت جوان نمی شود خانم زینب اختری، چقدر مفهوم واقعی قرارگاه سازی را می دانی ؟
- بعد از یکسال می گوید مطالبات جدید زنان احصا شد، زحمت کشیدی خانم خزعلی!
- طرح جدید مجلس برای مهریه، حذف دادگاه، ارائه مستقیم دادخواست به «اجرای احکام»
- دستور تاکیدی رئیس جمهور: همه دستگاهها تکالیف قانونی خود را در راستای تسهیل ازدواج جوانان اجرا کنند
پنجشنبه ۰۵ تير ۱۴۰۴ - 2025 June 26 
باگذشت شش سال از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت، اما برنامه‌ریزی هدفمندی از سوی متولیان امر در این زمینه صورت نگرفته است، هرچند دولت چند سالی است به بهانه‌هایی همچون بار مالی سنگین در برابر تصویب طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در مجلس نیز سنگ‌اندازی می‌کند.
شعار سال: جمعیت به‌طور خاص به معنای قدرت یک کشور است، در عرصه جهان امروز نیز کشور‌های قدرتمند دنیا همچون چین جمعیت زیادی دارند؛ حتی اگر قدرت اقتصادی هم نداشته باشند ظرفیت عظیم نیروی انسانی را در اختیار دارند.
امروزه مفاهیم جمعیت و توسعه در دنیا همواره در کنار یکدیگر مطرح می‌شوند و لازم و ملزوم یکدیگرند، در واقع جمعیت برای چین به‌منزله یک مجموعه قدرت است، اما نکته‌ای که جمهوری اسلامی را نسبت به دیگر حکومت‌ها و ساختار‌های سیاسی متمایز می‌کند، این است که قدرت در جمهوری اسلامی، «مردم بنیان» است.
حضور مردم در مقاطع حساس، مهم‌ترین عنصر قدرت جمهوری اسلامی است و حتی با بررسی صورت گرفته بر نظریات و الگو‌های مشخص‌کننده‌ی قدرت ملی، مسئله جمعیت در کنار کیفیت رهبری حکومت‌ها و برخورداری از منابع طبیعی جزو سه عامل اساسی هستند.
در این رابطه، بازخوانی بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در «همایش ملی تغییرات جمعیتی و نقش آن در تحولات مختلف جامعه» در آبان ۹۲ جالب‌توجه است: «بنده همچنان معتقدم کشور ما، کشور ۷۵ میلیونی نیست، کشور ما، کشور ۱۵۰ میلیونی [است]؛ حالا ما دستِ‌کم را گرفتیم گفتیم ۱۵۰ میلیون؛ بیشتر هم می‌شود گفت. قطعاً این کشور با این سطح وسیع، با این تنوع آب‌وهوایی، با این امکانات فراوان زیرزمینی، با این استعداد بالقوه‌ی علمی که در این کشور وجود دارد، می‌تواند یک کشور پرجمعیتی باشد و ان شاءالله خودش هم این جمعیت را اداره کند؛ یعنی همچنان که ما فکر می‌کنیم که اگر چهار پنج بچه افتاد روی دوش یک خانواده، وضع زندگی‌شان چگونه خواهد شد، فکر این را هم بکنید که این چهار پنج بچه وقتی بزرگ شدند و کاری پیدا کردند و شغلی پیدا کردند چه کمکی می‌توانند به پیشرفت کشور بکنند؛ یعنی این را هم باید فکر کرد.»
تعدیل موالید یا تهدید نسل؟
خیلی دور نیست آن روز‌هایی که «فرزند کمتر زندگی بهتر» حرف اول تمام تابلو‌ها و بنر‌های تبلیغاتی از کوچه و خیابان گرفته تا روی محصولات داخلی و خارجی و حتی پیام‌های بازرگانی صداوسیما بود! آن روز‌هایی که وقتی پای صحبت کارشناسان در محافل مختلف می‌نشستی حرف از ازدیاد جمعیت و مضرات آن برای کره خاکی و بعد هم آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی آن در جامعه سخن می‌گفتند؛ دانسته یا نادانسته از آنکه این نسخه برای سست کردن پایه‌های اجتماعی جامعه ایران پیچیده شده است، ولی در آن‌طرف مرز‌ها و برای غربی‌ها به شکل دیگری رقم می‌خورد!
سیاست‌هایی که به اذعان کارشناسان جمعیت نقشه شوم تحدید نسل‌ها را در سر می‌پروراند و باید اعتراف کرد که بسیار هم موفق شد تا جایی که حتی اگر کسی در جامعه صاحب فرزند سوم یا بیشتر از آن می‌شد گویی از منظر اجتماعی دچار اشتباهی نابخشودنی شده بود.
از اواخر دهه ۶۰ و هم‌زمان با روی کار آمدن دولت سازندگی و تمرکز بر توسعه اقتصادی، شاهد تغییر جهت‌گیری‌ها در حوزه جمعیت بودیم، در آن سال‌ها مسئولان وقت با اعلام اینکه در صورت ادامه روند افزایش جمعیت، کشور با بحران‌های مختلفی مواجه خواهد شد، برای حل این موضوع سیاست تعدیل موالید را تحت تأثیر برنامه‌ی سازمان‌های بین‌المللی کلید زدند.
نتیجه فاجعه‌بار این برنامه سه دهه بعد خود را نشان داد و کاهش نرخ باروری به زیر نرخ جایگزینی باعث شد تا به روایت آمار‌ها نرخ باروری در ایران از دهه ۶۰ تا ۹۰ (میانه سال‌های ۱۳۶۵-۱۳۹۵) دچار سقوط وحشتناکی شده و از عدد ۶.۵ فرزند به عدد ۱.۸ فرزند برسد.
محمدبیگی عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی می‌گوید: قرار بود طبق این قانون ایران در دهه نود از ۸.۵ فرزند به ازای هر خانواده به ۴ فرزند برسد، اما این قانون با شدت اجرا شد و سازمان‌های بین‌المللی پیدا و پنهان از آن حمایت کردند؛ همچنین عوامل مختلف نگرشی، اجتماعی، فرهنگی، مدرنیسم و رسوخ فرهنگ غربی هم باعث شد ایران سریع‌تر از دهه نود به چهار فرزندی برسد تا جایی که در سال ۷۲ چهار فرزندی را تجربه کردیم.
رئیس کمیته جمعیت کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، تأکید کرد: اعمال سیاست‌های تنظیم خانواده در ۳۰ سال گذشته باعث شده است که ۲۰ میلیون جمعیت بالقوه از دست بدهیم که می‌توانند نیروی کار متخصص و سرمایه اجتماعی کشور باشند.
سیاست‌های کلی جمعیت، مطالبه‌ای که بر زمین ماند!
آسیب‌های ناشی از این کاهش شدید جمعیتی و نرخ باروری غیرقابل‌باور در طول این سال‌ها، پیری نسل‌ها و کاهش نیروی اجتماعی فعال در جامعه امروز و مهم‌تر از آن آینده است، آنچه سبب ابراز نگرانی شدید مقام معظم رهبری شده و سیاست‌های ۱۴ گانه‌ای را در همین راستا به جامعه و من‌جمله مسئولان ابلاغ کردند.
از ۱۴ ماده سیاست‌های ابلاغی در این زمینه ۶ ماده به‌صورت مستقیم به وزارت بهداشت مربوط می‌شود و بندهای دیگر به سایر نهادهای مرتبط بافرهنگ، اقتصاد و امنیت مرتبط است و این بدان معناست که تمام نهاد‌هایی که در تغییر فرهنگ عمومی و سبک زندگی «فرزند کمتر، زندگی بهتر» نقش داشته اند در اجرای این سیاست‌های جمعیتی ابلاغ‌شده، دخیل هستند.
باگذشت شش سال از ابلاغ این سیاست‌ها، اما برنامه‌ریزی هدفمندی از سوی متولیان امر در این زمینه صورت نگرفته است، هرچند دولت چند سالی است به بهانه‌های همچون بار مالی سنگین در برابر تصویب طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در مجلس نیز سنگ‌اندازی می‌کند تا جایی که نتیجه‌ی تمام این سستی و عدم اهتمام کاهش سالانه نرخ موالید در کشور بوده است.
متأسفانه دولت نه‌تن‌ها به سیاست‌های ابلاغی عمل نمی‌کند بلکه برخی از مصوبات دولت علیه این سیاست‌های کلی است، ازجمله مصوبه چند ماه قبل دولت در رابطه با محرومیت موالید جدید از دریافت یارانه که موردانتقاد نیز قرار گرفت.
مطابق گزارش اسفند ۱۳۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس، در حال حاضر بیش از ۳.۵ میلیون زوج (برابر با ۲۲ درصد از جمعیت زوجین کشور) دچار ناباروری هستند. از سوی دیگر تنها ۲۰ درصد از بودجه ۴۰۰ میلیاردی که دولت برای درمان ناباروری در اختیار وزارت بهداشت قرار داده، صرف درمان ناباروران می‌شود.
همچنین حمایت‌های یارانه‌ای دولت از زوجین نابارور نهایتاً ۳۰ درصد هزینه آنان را پوشش می‌دهد و از طرفی حمایت‌های بیمه‌ای از زوجین نابارور تنها شامل برخی اقلام دارویی است و عمل‌های کمک باروری را در برنمی‌گیرد.
علاوه بر این مرخصی زایمان زنان که در سال ۱۳۹۲ از سوی مجلس تصویب شد، از سوی بخش خصوصی و بسیاری از دستگاه‌های اجرایی کشور به بهانه آنچه مشکلات اعتباری برای اجرای این قانون میخوانند نادیده گرفته می‌شود، موضوعی که باعث شده تا تعداد زیادی از بانوان شاغل را از فرزند آوری مأیوس کند.
علی‌رغم هشدار‌های رهبر انقلاب مبنی بر اهمیت موضوع نیاز جمعیتی کشور و تدوین سیاست‌های جمعیتی، اما در طول سال‌های گذشته بی توجهی دولت‌ها و دستگاه‌های سیاست گذار باعث شد برنامه «تعدیل موالید» را به «تحدید نسل» یا بهتر است بگوییم «تهدید نسل» تبدیل شود، حتی بعضاً تفکراتی غرب زده با شدت بیشتری بر اجرای برنامه‌های خود پافشاری کرده و از تصویب و در مسیر اجرای قوانین تحقق‌بخش این سیاست‌های ابلاغی مقاومت می‌کنند.
اهمیت موضوع جمعیت در آینده کشور‌ها در موضوعاتی همچون اقتصاد و تأمین نیروی کار و مقوله‌های امنیتی و اجتماعی دیگر به حدی است که نمی‌شود به‌راحتی از کنار آن گذشت و امروزه در کشور‌های مختلف ازجمله در غرب اتخاذ سیاست‌های تشویق فرزند آوری نشان‌دهنده این اهمیت است.
ای‌کاش مسئولانی که همواره نگاه به غرب دارند این نمونه‌ها را نیز ببینند و به‌کارگیرند چراکه قطعاً بی‌توجهی برخی مسئولان کشورمان در زمینه اجرای سیاست‌های جمعیتی خطرات زیادی ازجمله پیر شدن جمعیت کشور را در پی خواهد داشت.
نرخ جایگزینی یعنی میزان کلی باروری که منجر به جبران جمعیت درگذشته با جمعیت جدید می‌شود، درحالی‌که میانگین نرخ جایگزینی در جهان ۲.۳۳ ثبت‌شده، در کشورمان، اما در خوش‌بینانه‌ترین حالت با رقم ۱.۷ مواجه هستیم که رتبه ۱۷۲ در جهان را برایمان رقم‌زده است.
رهبر انقلاب در ۲۴ مردادماه ۹۸ در جمع تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه‌ی خانواده ضمن انتقاد از این موضوع می‌فرمایند: «الآن آمار فرزند آوری ما به‌قدر جانشینی هم نیست، یعنی کمتر از جانشینی است، الآن این‌جوری است. این معنایش این است که ما تا سی سال دیگر یک جامعه پیر داشته باشیم. خطر بزرگی است، این از همه خطرات بزرگ‌تر است. این خیلی مهم است. این احتیاج به تلاش و کار دارد. مسلماً راه‌هایی هم وجود دارد برای اینکه بشود این را درست کرد؛ باید بنشینید این راه‌ها را پیدا کنید.»
رئیس کمیته سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید: پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که بین سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۱۵ نرخ رشد جمعیت کشور به صفر برسد. زمانی که نرخ جمعیت کشور به صفر میرسد طبق سناریوی متوسط سازمان ملل جمعیت ایران ۹۵ تا ۹۶ میلیون نفر باشد و در سال ۱۴۳۰ از این ۹۶ میلیون نفر ممکن است یک‌سوم بالای ۶۰ سال سن داشته باشند.
برخی تحلیلگران حوزه جمعیت البته بر این اعتقادند که مشکلات و شرایط اقتصادی بی‌ثبات یک سر قضیه کاهش جمعیت است که باید پذیرفت این امر حقیقتی انکارناپذیر است، اما نباید بعنوان عامل اصلی تلقی شود، حل این مسئله راهکار‌های اساسی از سوی نهادهای مختلف می‌طلبد.
با آغاز به کار مجلس یازدهم، اما بار دیگر طرح جامع «جمعیت و تعالی خانواده» که چندین سال و در دوره‌های مختلف مجلس زمین مانده بود سرانجام به صحن رسید و در نهایت طی روز‌های اخیر کلیات آن در قالب اصل ۸۵ قانون اساسی مورد تصویب نمایندگان قرار گرفت تا شاید بتواند با ارائه سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری و همچنین مأموریت فرهنگ سازی به دستگاه‌های متولی در این زمینه تحولی را در سیر آمار نگران کننده جمعیتی کشور ایجاد کند.
نرخ زاد و ولد در کشور به‌شدت پایین آمده است/ «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» به دنبال ایجاد تحرک در مسیر فرزندآوری
حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی در گفتگو با دیارآفتاب، در رابطه با طرح اخیر مجلس با عنوان «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» گفت: اگر چاره‌اندیشی نشود ما در آینده یکی از کشور‌های پیر دنیا خواهیم بود چراکه متأسفانه نرخ زاد و ولد در کشور ما به‌شدت پایین آمده است و در آینده نه‌چندان دور یک جمعیت پیر و سالمند را مشاهده خواهیم کرد.
عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی با تأکید بر کاهش میانگین سنی جمعیت کشور و فاصله گرفتن از سالمندی تصریح کرد: موتور حرکت هر کشور جوان‌ها هستند و این جوان‌ها هستند که می‌توانند کشور را به قله‌های تعالی برسانند.
نماینده مردم دلیجان و محلات در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در سال‌های نه‌چندان دور عده‌ای با سیاست‌های غلط به هر نحو در مسیر فرزند آوری سنگ‌اندازی کردند، اما طرح اخیر مجلس به دنبال این است که بتواند در این بخش تحرکی را ایجاد کند.
سلیمی با بیان اینکه نقش دستگاه‌های مختلف و متولیان امر در این طرح مشخص‌شده است افزود: مسئولیت‌هایی بین نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف تقسیم‌شده است و باید هرچه سریع‌تر در این بخش ورود پیداکرده و برنامه‌ریزی شود.
برای افزایش فرزندآوری باید سیاست‌های تشویقی لحاظ شود/ بالا رفتن جمعیت بایستی همراه با تعالی در زمینه‌های فرهنگی باشد
محمدحسن آصفری نائب رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با دیارآفتاب، پیرامون طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده گفت: هرچند این طرح خیلی جامع و کامل نیست، ولی برای شروع کار خوب است چراکه ما امروز بحران اُفت جمعیت را در کشور داریم و باید توجه ویژه‌ای به این موضوع کرد.
آصفری با بیان اینکه این اُفت جمعیت دلایل عمده‌ای دارد افزود: یکی مسائل اینکه درآمد مردم پایین است و دولت باید توجه ویژه‌ای به معضل داشته باشد، همچنین موضوع اشتغال بسیار مهم است، چون الآن خانواده‌هایی هستند که ۵ فرزند تحصیل‌کرده بیکار دارند و وقتی این فرد بیکار است با چه امیدی می‌تواند تشکیل خانواده و فرزند آوری داشته باشد، از سوی دیگر هزینه‌های زندگی امروز بسیار سنگین است.
وی با اشاره به اینکه امروزه در برخی از کشور‌ها امتیازاتی را برای فرزند آوری در نظر گرفته می‌شود اظهار کرد: سیاست‌های تشویقی باید لحاظ شود که البته در این طرح در نظر گرفته‌شده است، اما زمانی اجرایی خواهد بود که دولت واقعاً اراده‌ای برای این موضوع داشته باشد چراکه اگر دولت این اراده را نداشته باشد اتفاقی شکل نمی‌گیرد.
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب تصریح کرد: بالاخره در اختیار گذاشتن مسکن برای خانواده و تشویق به فرزند آوری و ارائه سایر تسهیلات امتیازاتی هستند که در دست دولت قرار دارد و می‌تواند برای افزایش جمعیت کمک‌کننده باشد، بالا رفتن جمعیت بایستی همراه با تعالی در زمینه‌های فرهنگی و حوزه‌های آداب و تربیت اسلامی صورت گیرد که تا حدودی در این طرح هرچند کامل نیست، اما دیده‌شده است.
حمایت‌هایی برای درمان ناباروری دیده شده است
آصفری با بیان اینکه یکی از موضوعاتی که در این طرح دیده‌شده است حمایت‌هایی برای رفع ناباروری است افزود: ما سالانه تقریباً ۹۰ هزار زوج نابارور را در کشور داریم که محتاج به هزینه‌های سنگین درمانی برای فرزند آوری هستند لذا در این طرح هزینه‌ها را تقریباً رایگان دیده‌ایم تا کمکی به اقشار آسیب‌پذیر در راستای درمان ناباروری باشد.
نائب رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: این طرح البته با توجه به اصل ۸۵ در صحن تصویب شد و امیدواریم زودتر بتواند مورد تصویب نهایی و همچنینی تأیید شورای نگهبان قرار بگیرد و به دولت ابلاغ شود، هرچند امید چندانی به دولت فعلی برای اجرایی و عملیاتی کردن این طرح نیست، ولی امیدواریم دولت‌های آینده خودشان لوایحی را در خصوص فرزند آوری ارائه بدهند.
باید اذعان داشت کاهش نرخ باروری در ایران و به‌تبع آن کاهش جمعیت سوای از مشکلات بسیاری که برای جامعه ایرانی در سال‌های پیش رو به همراه خواهد آورد آسیب‌های سیاسی، اجتماعی، امنیتی و حتی اقتصادی بسیاری هم به دنبال دارد، حال ضروری است مسئولان کشور در اسرع وقت تصمیمات مؤثری را در این زمینه اتخاذ کنند تا شرایط کشور از مرز‌های بحران کاهش جمعیت فاصله بگیرد، هر چند فرصت‌های زیادی از دست رفته است، اما به قول معروف «جلوی ضرر از هر کجا گرفته شود منفعت است!»
امروزه مفاهیم جمعیت و توسعه در دنیا همواره در کنار یکدیگر مطرح می‌شوند و لازم و ملزوم یکدیگرند، در واقع جمعیت برای چین به‌منزله یک مجموعه قدرت است، اما نکته‌ای که جمهوری اسلامی را نسبت به دیگر حکومت‌ها و ساختار‌های سیاسی متمایز می‌کند، این است که قدرت در جمهوری اسلامی، «مردم بنیان» است.
حضور مردم در مقاطع حساس، مهم‌ترین عنصر قدرت جمهوری اسلامی است و حتی با بررسی صورت گرفته بر نظریات و الگو‌های مشخص‌کننده‌ی قدرت ملی، مسئله جمعیت در کنار کیفیت رهبری حکومت‌ها و برخورداری از منابع طبیعی جزو سه عامل اساسی هستند.
در این رابطه، بازخوانی بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در «همایش ملی تغییرات جمعیتی و نقش آن در تحولات مختلف جامعه» در آبان ۹۲ جالب‌توجه است: «بنده همچنان معتقدم کشور ما، کشور ۷۵ میلیونی نیست، کشور ما، کشور ۱۵۰ میلیونی [است]؛ حالا ما دستِ‌کم را گرفتیم گفتیم ۱۵۰ میلیون؛ بیشتر هم می‌شود گفت. قطعاً این کشور با این سطح وسیع، با این تنوع آب‌وهوایی، با این امکانات فراوان زیرزمینی، با این استعداد بالقوه‌ی علمی که در این کشور وجود دارد، می‌تواند یک کشور پرجمعیتی باشد و ان شاءالله خودش هم این جمعیت را اداره کند؛ یعنی همچنان که ما فکر می‌کنیم که اگر چهار پنج بچه افتاد روی دوش یک خانواده، وضع زندگی‌شان چگونه خواهد شد، فکر این را هم بکنید که این چهار پنج بچه وقتی بزرگ شدند و کاری پیدا کردند و شغلی پیدا کردند چه کمکی می‌توانند به پیشرفت کشور بکنند؛ یعنی این را هم باید فکر کرد.»
تعدیل موالید یا تهدید نسل؟
خیلی دور نیست آن روز‌هایی که «فرزند کمتر زندگی بهتر» حرف اول تمام تابلو‌ها و بنر‌های تبلیغاتی از کوچه و خیابان گرفته تا روی محصولات داخلی و خارجی و حتی پیام‌های بازرگانی صداوسیما بود! آن روز‌هایی که وقتی پای صحبت کارشناسان در محافل مختلف می‌نشستی حرف از ازدیاد جمعیت و مضرات آن برای کره خاکی و بعد هم آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی آن در جامعه سخن می‌گفتند؛ دانسته یا نادانسته از آنکه این نسخه برای سست کردن پایه‌های اجتماعی جامعه ایران پیچیده شده است، ولی در آن‌طرف مرز‌ها و برای غربی‌ها به شکل دیگری رقم می‌خورد!
سیاست‌هایی که به اذعان کارشناسان جمعیت نقشه شوم تحدید نسل‌ها را در سر می‌پروراند و باید اعتراف کرد که بسیار هم موفق شد تا جایی که حتی اگر کسی در جامعه صاحب فرزند سوم یا بیشتر از آن می‌شد گویی از منظر اجتماعی دچار اشتباهی نابخشودنی شده بود.
از اواخر دهه ۶۰ و هم‌زمان با روی کار آمدن دولت سازندگی و تمرکز بر توسعه اقتصادی، شاهد تغییر جهت‌گیری‌ها در حوزه جمعیت بودیم، در آن سال‌ها مسئولان وقت با اعلام اینکه در صورت ادامه روند افزایش جمعیت، کشور با بحران‌های مختلفی مواجه خواهد شد، برای حل این موضوع سیاست تعدیل موالید را تحت تأثیر برنامه‌ی سازمان‌های بین‌المللی کلید زدند.
نتیجه فاجعه‌بار این برنامه سه دهه بعد خود را نشان داد و کاهش نرخ باروری به زیر نرخ جایگزینی باعث شد تا به روایت آمار‌ها نرخ باروری در ایران از دهه ۶۰ تا ۹۰ (میانه سال‌های ۱۳۶۵-۱۳۹۵) دچار سقوط وحشتناکی شده و از عدد ۶.۵ فرزند به عدد ۱.۸ فرزند برسد.
محمدبیگی عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی می‌گوید: قرار بود طبق این قانون ایران در دهه نود از ۸.۵ فرزند به ازای هر خانواده به ۴ فرزند برسد، اما این قانون با شدت اجرا شد و سازمان‌های بین‌المللی پیدا و پنهان از آن حمایت کردند؛ همچنین عوامل مختلف نگرشی، اجتماعی، فرهنگی، مدرنیسم و رسوخ فرهنگ غربی هم باعث شد ایران سریع‌تر از دهه نود به چهار فرزندی برسد تا جایی که در سال ۷۲ چهار فرزندی را تجربه کردیم.
رئیس کمیته جمعیت کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، تأکید کرد: اعمال سیاست‌های تنظیم خانواده در ۳۰ سال گذشته باعث شده است که ۲۰ میلیون جمعیت بالقوه از دست بدهیم که می‌توانند نیروی کار متخصص و سرمایه اجتماعی کشور باشند.
سیاست‌های کلی جمعیت، مطالبه‌ای که بر زمین ماند!
آسیب‌های ناشی از این کاهش شدید جمعیتی و نرخ باروری غیرقابل‌باور در طول این سال‌ها، پیری نسل‌ها و کاهش نیروی اجتماعی فعال در جامعه امروز و مهم‌تر از آن آینده است، آنچه سبب ابراز نگرانی شدید مقام معظم رهبری شده و سیاست‌های ۱۴ گانه‌ای را در همین راستا به جامعه و من‌جمله مسئولان ابلاغ کردند.
از ۱۴ ماده سیاست‌های ابلاغی در این زمینه ۶ ماده به‌صورت مستقیم به وزارت بهداشت مربوط می‌شود و بندهای دیگر به سایر نهادهای مرتبط بافرهنگ، اقتصاد و امنیت مرتبط است و این بدان معناست که تمام نهاد‌هایی که در تغییر فرهنگ عمومی و سبک زندگی «فرزند کمتر، زندگی بهتر» نقش داشته اند در اجرای این سیاست‌های جمعیتی ابلاغ‌شده، دخیل هستند.
باگذشت شش سال از ابلاغ این سیاست‌ها، اما برنامه‌ریزی هدفمندی از سوی متولیان امر در این زمینه صورت نگرفته است، هرچند دولت چند سالی است به بهانه‌های همچون بار مالی سنگین در برابر تصویب طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در مجلس نیز سنگ‌اندازی می‌کند تا جایی که نتیجه‌ی تمام این سستی و عدم اهتمام کاهش سالانه نرخ موالید در کشور بوده است.
متأسفانه دولت نه‌تن‌ها به سیاست‌های ابلاغی عمل نمی‌کند بلکه برخی از مصوبات دولت علیه این سیاست‌های کلی است، ازجمله مصوبه چند ماه قبل دولت در رابطه با محرومیت موالید جدید از دریافت یارانه که موردانتقاد نیز قرار گرفت.
مطابق گزارش اسفند ۱۳۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس، در حال حاضر بیش از ۳.۵ میلیون زوج (برابر با ۲۲ درصد از جمعیت زوجین کشور) دچار ناباروری هستند. از سوی دیگر تنها ۲۰ درصد از بودجه ۴۰۰ میلیاردی که دولت برای درمان ناباروری در اختیار وزارت بهداشت قرار داده، صرف درمان ناباروران می‌شود.
همچنین حمایت‌های یارانه‌ای دولت از زوجین نابارور نهایتاً ۳۰ درصد هزینه آنان را پوشش می‌دهد و از طرفی حمایت‌های بیمه‌ای از زوجین نابارور تنها شامل برخی اقلام دارویی است و عمل‌های کمک باروری را در برنمی‌گیرد.
علاوه بر این مرخصی زایمان زنان که در سال ۱۳۹۲ از سوی مجلس تصویب شد، از سوی بخش خصوصی و بسیاری از دستگاه‌های اجرایی کشور به بهانه آنچه مشکلات اعتباری برای اجرای این قانون میخوانند نادیده گرفته می‌شود، موضوعی که باعث شده تا تعداد زیادی از بانوان شاغل را از فرزند آوری مأیوس کند.
علی‌رغم هشدار‌های رهبر انقلاب مبنی بر اهمیت موضوع نیاز جمعیتی کشور و تدوین سیاست‌های جمعیتی، اما در طول سال‌های گذشته بی توجهی دولت‌ها و دستگاه‌های سیاست گذار باعث شد برنامه «تعدیل موالید» را به «تحدید نسل» یا بهتر است بگوییم «تهدید نسل» تبدیل شود، حتی بعضاً تفکراتی غرب زده با شدت بیشتری بر اجرای برنامه‌های خود پافشاری کرده و از تصویب و در مسیر اجرای قوانین تحقق‌بخش این سیاست‌های ابلاغی مقاومت می‌کنند.
اهمیت موضوع جمعیت در آینده کشور‌ها در موضوعاتی همچون اقتصاد و تأمین نیروی کار و مقوله‌های امنیتی و اجتماعی دیگر به حدی است که نمی‌شود به‌راحتی از کنار آن گذشت و امروزه در کشور‌های مختلف ازجمله در غرب اتخاذ سیاست‌های تشویق فرزند آوری نشان‌دهنده این اهمیت است.
ای‌کاش مسئولانی که همواره نگاه به غرب دارند این نمونه‌ها را نیز ببینند و به‌کارگیرند چراکه قطعاً بی‌توجهی برخی مسئولان کشورمان در زمینه اجرای سیاست‌های جمعیتی خطرات زیادی ازجمله پیر شدن جمعیت کشور را در پی خواهد داشت.
نرخ جایگزینی یعنی میزان کلی باروری که منجر به جبران جمعیت درگذشته با جمعیت جدید می‌شود، درحالی‌که میانگین نرخ جایگزینی در جهان ۲.۳۳ ثبت‌شده، در کشورمان، اما در خوش‌بینانه‌ترین حالت با رقم ۱.۷ مواجه هستیم که رتبه ۱۷۲ در جهان را برایمان رقم‌زده است.
رهبر انقلاب در ۲۴ مردادماه ۹۸ در جمع تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه‌ی خانواده ضمن انتقاد از این موضوع می‌فرمایند: «الآن آمار فرزند آوری ما به‌قدر جانشینی هم نیست، یعنی کمتر از جانشینی است، الآن این‌جوری است. این معنایش این است که ما تا سی سال دیگر یک جامعه پیر داشته باشیم. خطر بزرگی است، این از همه خطرات بزرگ‌تر است. این خیلی مهم است. این احتیاج به تلاش و کار دارد. مسلماً راه‌هایی هم وجود دارد برای اینکه بشود این را درست کرد؛ باید بنشینید این راه‌ها را پیدا کنید.»
رئیس کمیته سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید: پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که بین سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۱۵ نرخ رشد جمعیت کشور به صفر برسد. زمانی که نرخ جمعیت کشور به صفر میرسد طبق سناریوی متوسط سازمان ملل جمعیت ایران ۹۵ تا ۹۶ میلیون نفر باشد و در سال ۱۴۳۰ از این ۹۶ میلیون نفر ممکن است یک‌سوم بالای ۶۰ سال سن داشته باشند.
برخی تحلیلگران حوزه جمعیت البته بر این اعتقادند که مشکلات و شرایط اقتصادی بی‌ثبات یک سر قضیه کاهش جمعیت است که باید پذیرفت این امر حقیقتی انکارناپذیر است، اما نباید بعنوان عامل اصلی تلقی شود، حل این مسئله راهکار‌های اساسی از سوی نهادهای مختلف می‌طلبد.
با آغاز به کار مجلس یازدهم، اما بار دیگر طرح جامع «جمعیت و تعالی خانواده» که چندین سال و در دوره‌های مختلف مجلس زمین مانده بود سرانجام به صحن رسید و در نهایت طی روز‌های اخیر کلیات آن در قالب اصل ۸۵ قانون اساسی مورد تصویب نمایندگان قرار گرفت تا شاید بتواند با ارائه سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری و همچنین مأموریت فرهنگ سازی به دستگاه‌های متولی در این زمینه تحولی را در سیر آمار نگران کننده جمعیتی کشور ایجاد کند.
نرخ زاد و ولد در کشور به‌شدت پایین آمده است/ «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» به دنبال ایجاد تحرک در مسیر فرزندآوری
حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی در گفتگو با دیارآفتاب، در رابطه با طرح اخیر مجلس با عنوان «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» گفت: اگر چاره‌اندیشی نشود ما در آینده یکی از کشور‌های پیر دنیا خواهیم بود چراکه متأسفانه نرخ زاد و ولد در کشور ما به‌شدت پایین آمده است و در آینده نه‌چندان دور یک جمعیت پیر و سالمند را مشاهده خواهیم کرد.
عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی با تأکید بر کاهش میانگین سنی جمعیت کشور و فاصله گرفتن از سالمندی تصریح کرد: موتور حرکت هر کشور جوان‌ها هستند و این جوان‌ها هستند که می‌توانند کشور را به قله‌های تعالی برسانند.
نماینده مردم دلیجان و محلات در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در سال‌های نه‌چندان دور عده‌ای با سیاست‌های غلط به هر نحو در مسیر فرزند آوری سنگ‌اندازی کردند، اما طرح اخیر مجلس به دنبال این است که بتواند در این بخش تحرکی را ایجاد کند.
سلیمی با بیان اینکه نقش دستگاه‌های مختلف و متولیان امر در این طرح مشخص‌شده است افزود: مسئولیت‌هایی بین نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف تقسیم‌شده است و باید هرچه سریع‌تر در این بخش ورود پیداکرده و برنامه‌ریزی شود.
برای افزایش فرزندآوری باید سیاست‌های تشویقی لحاظ شود/ بالا رفتن جمعیت بایستی همراه با تعالی در زمینه‌های فرهنگی باشد
محمدحسن آصفری نائب رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با دیارآفتاب، پیرامون طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده گفت: هرچند این طرح خیلی جامع و کامل نیست، ولی برای شروع کار خوب است چراکه ما امروز بحران اُفت جمعیت را در کشور داریم و باید توجه ویژه‌ای به این موضوع کرد.
آصفری با بیان اینکه این اُفت جمعیت دلایل عمده‌ای دارد افزود: یکی مسائل اینکه درآمد مردم پایین است و دولت باید توجه ویژه‌ای به معضل داشته باشد، همچنین موضوع اشتغال بسیار مهم است، چون الآن خانواده‌هایی هستند که ۵ فرزند تحصیل‌کرده بیکار دارند و وقتی این فرد بیکار است با چه امیدی می‌تواند تشکیل خانواده و فرزند آوری داشته باشد، از سوی دیگر هزینه‌های زندگی امروز بسیار سنگین است.
وی با اشاره به اینکه امروزه در برخی از کشور‌ها امتیازاتی را برای فرزند آوری در نظر گرفته می‌شود اظهار کرد: سیاست‌های تشویقی باید لحاظ شود که البته در این طرح در نظر گرفته‌شده است، اما زمانی اجرایی خواهد بود که دولت واقعاً اراده‌ای برای این موضوع داشته باشد چراکه اگر دولت این اراده را نداشته باشد اتفاقی شکل نمی‌گیرد.
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب تصریح کرد: بالاخره در اختیار گذاشتن مسکن برای خانواده و تشویق به فرزند آوری و ارائه سایر تسهیلات امتیازاتی هستند که در دست دولت قرار دارد و می‌تواند برای افزایش جمعیت کمک‌کننده باشد، بالا رفتن جمعیت بایستی همراه با تعالی در زمینه‌های فرهنگی و حوزه‌های آداب و تربیت اسلامی صورت گیرد که تا حدودی در این طرح هرچند کامل نیست، اما دیده‌شده است.
حمایت‌هایی برای درمان ناباروری دیده شده است
آصفری با بیان اینکه یکی از موضوعاتی که در این طرح دیده‌شده است حمایت‌هایی برای رفع ناباروری است افزود: ما سالانه تقریباً ۹۰ هزار زوج نابارور را در کشور داریم که محتاج به هزینه‌های سنگین درمانی برای فرزند آوری هستند لذا در این طرح هزینه‌ها را تقریباً رایگان دیده‌ایم تا کمکی به اقشار آسیب‌پذیر در راستای درمان ناباروری باشد.
نائب رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: این طرح البته با توجه به اصل ۸۵ در صحن تصویب شد و امیدواریم زودتر بتواند مورد تصویب نهایی و همچنینی تأیید شورای نگهبان قرار بگیرد و به دولت ابلاغ شود، هرچند امید چندانی به دولت فعلی برای اجرایی و عملیاتی کردن این طرح نیست، ولی امیدواریم دولت‌های آینده خودشان لوایحی را در خصوص فرزند آوری ارائه بدهند.
باید اذعان داشت کاهش نرخ باروری در ایران و به‌تبع آن کاهش جمعیت سوای از مشکلات بسیاری که برای جامعه ایرانی در سال‌های پیش رو به همراه خواهد آورد آسیب‌های سیاسی، اجتماعی، امنیتی و حتی اقتصادی بسیاری هم به دنبال دارد، حال ضروری است مسئولان کشور در اسرع وقت تصمیمات مؤثری را در این زمینه اتخاذ کنند تا شرایط کشور از مرز‌های بحران کاهش جمعیت فاصله بگیرد، هر چند فرصت‌های زیادی از دست رفته است، اما به قول معروف «جلوی ضرر از هر کجا گرفته شود منفعت است!»
شعار سال با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از دانا،تاریخ انتشار:21آبان1399،کدخبر:1666046،www.dana.ir
برگزیده ها