جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 19 
شعار سال: دو دهه پیش تله‌تئاتر یکی از جذاب‌ترین برنامه‌های تلویزیونی بود؛ فیلم‌های ضبط شده‌ای که تئاتر را به خانه‌های مردم می‌برد و مخاطبان پر و پا قرصی برای خودش هم دست و پا کرده بود. اما با باز شدن جای پای سریال‌ها و تله فیلم‌ها به شبکه‌ها و تاکید صداوسیما بر درآمدزایی برنامه‌هایش، بساط تله‌تئاتر هم از سیما جمع شد. و باز مدتی است که شبکه چهار سیما به صورت هفتگی یک تله‌تئاتر قدیمی را روانه آنتن پخش می‌کند. یکی از این آثار «پیچ تند» به کارگردانی «مهرداد رایانی‌مخصوص» بود که در این ایام تعطیلات کرونایی از تلویزیون پخش شد.
به همین بهانه با رایانی‌مخصوص (کارگردان و مدرس تئاتر) درباره ضرورت بازگشت تله‌تئاتر به تلویزیون گفتگو کردیم که مشروح آن را می‌توانید در ادامه بخوانید:
مدتی است شبکه چهار سیما اقدام به پخش تله‌تئاترهایی کرده که چند سالی از تولیدشان می‌گذرد و «پیچ تند» به کارگردانی شما هم یکی از آنها بود؛ برنامه‌ای که یادآور تولید و پخش تلهتئاترها در حدود دو دهه پیش بود که اتفاقا آثار موفق و جذابی هم از کار درآمده بودند و مخاطب هم داشتند...
یادتان باشد آن زمان این تلهتئاترها رقیبی هم نداشتند. سریال‌های شبانه آن زمان معنی نداشت، هر شب در تلویزیون فیلم سینمایی نداشتیم و ماهواره‌ای هم به این وسعت در کار نبود، اما امروز رقیب برای تله‌تئاتر زیاد است. وظیفه هنرمندان است که خودشان را به‌روزرسانی کنند و در این رقابت، نگاه‌ها را بدزدند و کاری کنند که مخاطب جای دیگری نرود. رسیدن به این نقطه کار می‌خواهد. البته فقط وظیفه هنرمند نیست و نمی‌گویم نگاه به تولید تله‌تئاتر فقط باید اقتصادی و تجاری باشد. مسائل مالی برای تلویزیون مهم است اما باید جایی هم سوبسیدهایی به کار فرهنگی و هنری تعلق بگیرد. چون اینها نیازهایی ملی را برطرف می‌کند؛ برای بعضی چیزها سرمایه می‌گذاریم تا به نیازهای غیرتجاری پاسخ بدهیم و تله‌تئاتر یکی از آنهاست.
تصور می‌کنید اراده‌ای در تلویزیون برای تولید تله‌تئاترهای جدید وجود دارد؟
با توجه به روندی که می‌بینم، بعید می‌دانم تلویزیون چنین کاری را انجام بدهد. اینکه تقاضا و انتظار ما چیست، یک بحث است و اینکه تلویزیون بر اساس نگاهی واقع‌بینانه کاری را می‌کند یا نه، هم بحثی دیگر. به نظر من نمی‌کند و نمی‌تواند.
دلیل این نخواستن و نتوانستن چیست؟
آن زمانی هم که تلویزیون این تلهتئاترها را تولید می‌کرد با ممانعت‌هایی مواجه بود. همواره کسانی بودند که به دلایلی می‌گفتند تله‌تئاتر را از باکس تولید دربیاوریم و همان آدم‌ها هم بودند که در آخر توانستند این کار را بکنند. دلیل‌شان هم این بود که وقتی روی تولیداتی مانند سریال و تله‌فیلم سرمایه‌گذاری می‌کنیم، نتیجه بیشتر و بهتری در جذب و ارتباط با مخاطب می‌گیریم. حتی یادم است تلهتئاترها در دوره‌ای رفتند سراغ هنرپیشه‌های چهره‌تری که احتمالا با اقبال بیشتری در جذب مخاطب روبه‌رو هستند، تا مرگ تله‌تئاتر در معاونت سیما رقم نخورد، اما متاسفانه به دلیل اینکه نمی‌توانستند حمایت مالی کنند، تله‌تئاتر کم‌کم فراموش شد و از بین رفت. یادم می‌آید حدود ۱۲-۱۳ سال پیش به‌طور متوسط سرانه تولید یک تله‌تئاتر ۶۰-۷۰ دقیقه‌ای تقریبا صد میلیون تومان بود. اما الان تولید تله‌تئاتری با همان پروداکشن حدود ۶۰۰-۷۰۰ میلیون تومان آب می‌خورد. فکر نمی‌کنم الان تلویزیون بتواند چنین پولی را برای تولید تله‌تئاتر سرمایه‌گذاری کند. با رقمی حدود ۱۰ برابرش می‌رود سریال ۱۲۰ شبی می‌سازد. از آنجا که نگاه‌شان به این مقوله، اقتصادی است، من فکر نمی‌کنم به سمت تولید تله‌تئاتر بروند. مگر اینکه مانند اغلب سریال‌ها، بتوانند مشارکت مالی بگیرند. یعنی تله‌تئاتر، تلویزیون را از نظر مالی تقویت کند. یا مراکزی ورود پیدا کنند و بخشی از سرمایه تولید را به عهده بگیرند. البته که می‌توان کارهایی کرد و امکان‌پذیر است. مثلا بخش خصوصی بگوید صفر تا صد باکس ۶۰ دقیقه را من تولید می‌کنم و شما در مقابل آنتن را در اختیار من بگذار و سود تمام آگهی‌هایی که برای آن می‌گیرم برای خودم باشد.
اگر یک ارگان، نهاد یا آنچه که ایده‌آل من است «بخش خصوصی» وارد مذاکره با صداوسیمای جمهوری اسلامی شود و تفاهم‌نامه‌ای امضا کند و بگوید من یک سال، هر هفته مثلا روز شنبه، یک باکس نود دقیقه‌ای را طبق ضوابط تو پر می‌کنم. برای این ۵۲ هفته، به من یک و نیم ساعت آنتن بدهید، من دستمزد تولید را برعهده می‌گیرم و در عوض آگهی‌های آن برای خودم باشد تا از آن طریق هزینه‌های تولید را دربیاورم. فکر می‌کنم اگر این اتفاق بیفتد بخش خصوصی راغب خواهد بود که وارد تولید تله‌تئاتر شود. هم کار فرهنگی می‌کند و هم سودآوری مالی دارد. امیدوارم صداوسیما در این زمینه منعطف باشد.
نیاز به حلقه واسطی برای مجاب کردن بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در تولید تله‌تئاتر و همچنین آوردن تلویزیون پای میز مذاکره هست؟ هنرمندان باید راسا این پیوند را بسازند؟
نه این کار هنرمند نیست. باید یک‌جایی مثلا موسسه فرهنگی و هنری خصوصی وارد مذاکره با تلویزیون یا یکی از شبکه‌های آن شود یا خود تلویزیون این کار را شروع کند. اگر «فرد» طرف مذاکره باشد یا تلویزیون بخواهد این کار را بکند، دردسرساز است. چون با ۵۲ برنامه ۹۰ دقیقه‌ای طرف هستیم که تلویزیون توانایی آن را ندارد و باید با یک موسسه فرهنگی هنری، خانه تئاتر یا جایی مانند آن برای تولید آثار طرف حساب باشد. فکر می‌کنم انجام چنین کاری به راحتی امکان‌پذیر است به شرطی که تلویزیون منعطف باشد و بداند نود دقیقه برنامه فرهنگی برای آنتن پر می‌کند و باید آنقدر سعه صدر داشته باشد که بفهمد با ۹۰ دقیقه، یک کار نمایشی دست‌کم در سطح «ب» تولید می‌کند و پولی هم برایش نمی‌پردازد، فقط آنتن را در اختیارشان قرار می‌دهد و طرف مقابل هم همه ضوابط مورد نظر تلویزیون را رعایت می‌کند. تنها محل مناقشه احتمالی درآمد آگهی‌هاست که به‌نظر من حق آن شرکت/کمپانی/موسسه است که در قبال هزینه‌ای که می‌کند، درآمد داشته باشد. تلویزیون می‌تواند برای کسب درآمدهای دیگر فکر کند؛ بعد از تولید آن را کجا به نمایش بگذاریم؟ در وی‌او‌دی؟ فضای مجازی؟ یا آنها که کیفیت کافی دارد به زبان‌های دیگر ترجمه و زیرنویس شود و برای فروش بین‌المللی‌اش اقدام و در سایت‌های خارجی بارگزاری کنند. یعنی می‌توانند درآمدزایی مضاعفی هم از تولید این آثار داشته باشند که شراکتش در نفع مادی آن می‌تواند مورد بحث قرار بگیرد. مهم این است که این چرخه راه بیفتد تا به نتیجه خوبی برسد.
آنچه از ایده مدنظر دارید برای فرمت شبکه چهار است؟
حدود بیست سالی می‌شود که تله‌تئاتر برای شبکه ۴ تعریف شده و می‌تواند این تفاهم‌نامه برای همان شبکه باشد. حتی می‌توانند بر اساس تقویم یک زمان‌بندی تعریف کنند تا بر اساس مناسبت‌های سال، تولیداتی متناسب انجام شود.
فکر می‌کنید برای رسیدن به چنین توافقی، برنامه‌های تخصصی تئاتر که پیش از این از شبکه چهار پخش شده می‌تواند زمینه‌ساز رسیدن سریع‌تر به یک تفاهم مشترک باشد؟
به نظرم برنامه‌های تولیدی مرتبط با تئاتر از شبکه چهار نتوانسته کاری کند که رایزنی با تلویزیون راحت‌تر شود. با این تعداد از شبکه‌های تلویزیونی، اختصاص زمانی یک‌ساعته از یک شبکه به تئاتر، حجم چندانی از برنامه‌ها نیست. گم و گور است و دیده نمی‌شود.
راحت بگویم؛ فکر می‌کنم تلویزیون سهم خودش را به تئاتر ملی ادا نکرده است. تئاتر که فقط برای تئاتری‌ها نیست، همانطور که تلویزیون و صداوسیما برای همه مردم است و پولش هم از طریق بیت‌المال تامین می‌شود. متاسفانه ارتباط بینارشته‌ای و بین فرهنگی بین صداوسیما و نهادهای دولتی فرهنگی هنری رخ نمی‌دهد؛ یک‌جاهایی وزارت ارشاد حمایت‌هایی از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران می‌کند و در مقابل یک جایی هم تلویزیون باید از مسائل ملی از‌جمله تئاتر ملی‌اش حمایت کند. کجا باید دست همدیگر را بگیریم و کمک‌های ملی انجام دهیم؟ یکی‌اش همین الان. به شما قول می‌دهم اگر ۵۲ تله‌تئاتر تولید شود، هم هنرمندان ما درگیر این فضا و مشغول کار می‌شوند، هم کارشان ثبت و ضبط می‌شود و هم یک روند روتین پیدا می‌کند که مخاطب را جذب کند و به نیاز علاقه‌مندان تئاتر پاسخ دهد. از سویی هنرمندان هم وادار می‌شوند برای ارتباط گرفتن با مخاطب، خود را به‌روزرسانی کنند. یک‌جورهایی هم ثبت تاریخی انجام می‌شود. به‌هرحال تلهتئاترها به نوعی شرایط زمانی، اجتماعی، مکانی ما و شرایط فرهنگی، سیاسی را در دل خودش نهفته دارد. می‌توان تبادلات مختلفی را در آینده به واسطه ارائه اینها در فضای مجازی به وجود آورد. خیلی کارها می‌شود کرد که نشده است.
تئاتر بعد از کرونا با خاکیکسانشدو هنر داره به قهقرا میره شبکه چهار اصلا حمایت نمیشه از دست مردم سرمایه گذاری هادر این زمینه هیچ بازخورد و برگشتی نداره