شعارسال: در مقاله "داستان تراریخته­ ها" که در تاریخ 10 مهر 1395 به چاپ رسید به معرفی محصولات کشاورزی تراریخته، تاریخچه ­ای از مباحث رخداده در تولید این محصولات در زمینه سلامت، بهداشت و محیط زیست پرداخته شد و همچنین بایدها و نبایدها، خطرات احتمالی که توسط مخالفان مصرف محصولات دستکاری شده ژنتیکی بیان می­ شود بیان گردید و البته جنبه­ های مثبت استفاده از این محصولات نیز مورد تذکر قرار گرفت. در همین راستا و در ادامه :داستان تراریخته­ ها" به بررسی آئین نامه داخلی شورای ملی ایمنی زیستی پرداخته می­شود و دیدگاه محققان برجسته کشور در مورد مصرف محصولات تراریخته بیان می­گردد.

کمیسیون شورای عالی ایمنی زیستی با حضور دستگاه های عضو از جمله وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم، تحقیقات و فناوری و جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و اعضای حقیقی شورای ملی ایمنی زیستی تشکیل جلسه داد. در این جلسه که معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در آن حضور داشت، بر حسب تصمیم گیری جلسه اخیر شورای ملی ایمنی زیستی، کلیات آئین نامه داخلی این شورا مورد بحث و بررسی قرار گرفت و به تصویب کمیسیون هماهنگی شورای ملی ایمنی زیستی رسید.

*مفهوم و قانون ایمنیِ زیستی کشور

در ابتدای امر باید در مورد مفهوم ایمنی زیستی سوال کرد. طبق قوانین موجود در کشور[2]، ایمنی زیستی مجموعه ای از تدابیر، سیاست ها، مقررات و روش هایی برای تضمین بهره برداری از فواید فناوری زیستی جدید و پیشگیری از آثار سوءاحتمالی کاربرد این فناوری بر تنوع زیستی، سلامت انسان، دام، گیاه و محیط زیست می باشد. براساس همین قانون، « شورای ملی ایمنی زیستی» متشکل از معاون اول رئیس جمهور، وزیر جهاد کشاورزی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، یک نفر از اعضاء انجمن های علمی ـ تخصصی فناوری زیستی جدید (تشکل های مردم نهاد) با درجه دکتری به پیشنهاد این تشکل ها و تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و با حکم رئیس جمهور، یک نفر از اعضاء هیأت علمی مرتبط با ایمنی زیستی دانشگاه ها (حداقل دانشیار) به پیشنهاد وزیربهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با حکم رئیس جمهور و یک نفر از اعضای کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی و یک نفر از اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون های مذکور و با رأی مجلس به عنوان ناظر تشکیل می گردد و ریاست این شورا با معاون اول رئیس جمهور می باشد.

در قانون ایمنی زیستی مسئولیت اجرایی این قانون به صورت زیر تقسیم شده است:

الف ـ وزارت جهاد کشاورزی در امور مرتبط با تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی

ب ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در امور مرتبط با ایمنی و سلامت موادغذایی، آرایشی، بهداشتی و مواد پزشکی.

ج ـ سازمان حفاظت محیط زیست در امور مرتبط با حیات وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست محیطی بر مبنای مستندات علمی ارائه شده توسط متقاضی.

و البته صدور مجوز در قبال مستندات علمی ارزیابی مخاطرات احتمالی ارائه شده توسط اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی و غیردولتی، در رهاسازی، واردات و صادرات و نقل و انتقال داخلی و فرامرزی کلیه موجودات زنده تغییرشکل یافته ژنتیکی موضوع این قانون با رعایت بند (ج) این ماده بر عهده دستگاه های اجرایی بندهای (الف و ب) این ماده می باشد.

بدین صورت که مسئولیت حفاظت از ذخائر ژنتیکی و بانک ژن در محدوده کلیه امور مربوط به کشاورزی، باغبانی، جنگل، مرتع، بیابان، شیلات، دام، طیور و زنبورداری و خوراک دام و طیور و بیماری های مرتبط با این موارد بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است؛ مسؤولیت حفاظت از تنوع زیستی و ذخائر ژنتیکی آن در محدوده حیات وحش، پارک های ملی، مناطق حفاظت شده، مناطق شکار ممنوع، رودخانه ها، تالاب ها و دریاها بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست کشور است و مسؤولیت حفاظت از سلامت انسان و بررسی ارزیابی مخاطرات احتمالی موجودات زنده تغییر شکل یافته ای که به مصرف غذای انسان می رسد و همچنین مسؤولیت شناسایی و اتخاذ تدابیر لازم در مورد موجودات زنده ای که به طور مستقیم و غیرمستقیم برای انسان بیماری زا می باشد بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که بعد از انجام آزمایشات میدانی، قصد رهاسازی موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی در محدوده های مسؤولیتی فوق الذکر را دارند، ضمن تهیه شناسنامه موجود زنده مزبور و رعایت مفاد بند (ج) ماده (4) این قانون، موظف به أخذ مجوز از دستگاه های ذی صلاح یاد شده می باشند. دستگاه های اجرایی مذکور موظفند پس از أخذ مستندات علمی مربوط به ارزیابی مخاطرات احتمالی انجام شده توسط متقاضی، حداکثر ظرف مدت سه ماه نظر مستدل و کتبی خود را مبنی بر موافقت و یا مخالفت اعلام نمایند.

در این قانون مواردی نیز برای پیگرد قاونی متخلفان در نظر گرفته شده است و از آنجایی که تمامی اطلاعات مورد نیاز از جمله محل تولید، صدور و محل مصرف و همچنین نوع مصرف (تحقیقات یا مصارف دیگر) باید در اختیار مراجع ذی صلاح قرار گیرند نمی­توان ادعا کرد که چنین اعمالی بدون اطلاع مسئولین انجام گرفته است.

بر اساس آنچه که بیان شد اصولا در صورت عبور هر محصول تراریخته ­ای از فیلترهای قانونی نباید مشکلی برای مصرف کنندگان پیش بیاید. محققان و دست اندر کاران نیز بیانیه­ ای را صادر کرده و مورد امضا قرار داده­ اند که در زیر متن کامل آن ارایه می­گردد:

*فناوری اصلاح ژنتیک، پیشرفته ترین ره آورد دانش بشری برای حل بحران آب کشاورزی

" فناوری اصلاح ژنتیک ارقام کشاورزی (محصولات تراریخته) از پیشرفته‌ترین ره‌آوردهای دانش بشری در حوزه کشاورزی بوده و به عنوان ایمن‌ترین و دقیق‌ترین روش اصلاح ارقام برای حل بحران آب کشاورزی، بی‌نیازی از سموم زیان بار برای انسان و محیط زیست و افزایش کمیت و کیفیت محصول شناخته می‌شود. امریکا با هدف انحصار در این فناوری در کنفرانس اسیلومار در سال ۱۹۷۵ برای اولین بار از دانشمندان جهان خواست به دلیل برخی به اصطلاح ابهامات، تحقیق در این حوزه را متوقف کنند.

*سلطه آمریکا بر امنیت غذایی جهان/ صهیونیسم، کانون اصلی سندسازی علیه زیست فناوری

با این حال خود با کمک زیست‌ فناوری کشاورزی بر امنیت غذایی جهان به ویژه در محصولات اساسی سلطه یافته است. در سال‌های بعد، برخی جریان‌های تندرو همچون حزب صهیونیستی صلح سبز در پوشش عناوین ارزشمندی همچون محیط زیست و کشاورزی ارگانیک به کانون اصلی انتشار مطالب خلاف واقع و سندسازی علیه زیست‌ فناوری بدل شدند. در نتیجه این تلاش‌ها برخی کشورهای جهان که شمار آنها به عدد انگشتان دست نمی‌رسد، تحقیق و توسعه گیاهان و حیوانات تراریخته را بدون استناد به هیچ مطالعه کارشناسی در کشورشان محدود کردند.

*تاکید بر تولید محصولات تراریخته با رعایت قانون ملی ایمنیِ زیستی

در ایران، تأکیدات قولی و فعلی مقام معظم رهبری نسبت به تولید حیوانات تراریخته در پژوهشگاه رویان پیش‌روی محققان و سیاست‌گزاران قرار دارد و سیاست‌های کلی و بلندمدت جمهوری اسلامی ایران (مصوب 3/11/1379)، سند ملی زیست‌فناوری ( سال ۱۳۸۴) و راهبردهای اجرایی آن مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (سال ۱۳۸۶) و قانون ملی ایمنی زیستی (ماده ۲) تولید محصولات تراریخته را تکلیف کرده‌اند. همچنین وزرای سابق بهداشت، جناب آقای دکتر لنکرانی و دکتر پزشکیان و مراجع رسمی همچون وزارت بهداشت، ستاد توسعه زیست فناوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت کشاورزی، مرجع ملی ایمنی زیستی، مراکز تحقیقات ملی، و انجمن‌های علمی کشور همواره با رد شایعات بر سلامت این فناوری تأکید کرده‌اند.

*افزایش وارداتِ محصولات تراریخته حاصل توقف بکارگیری این فناوری در داخل

در سال‌های اخیر با افزایش پیشرفت‌های ایران در زیست‌فناوری، فشارها و تبلیغات خلاف واقع بر علیه این فناوری شدت یافته است. این فضاسازی رسانه‌ای در دو مقطع در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۹۴ به اوج رسیده است. ویژگی مشترک هر دو مقطع، تلاش دانشمندان زیست‌ فناوری برای راه‌اندازی تولید بومی بوده است. حال آنکه در سایر مقاطع در ۱۵ سال گذشته که امریکایی‌ها تولیدکننده این محصولات بوده‌اند و ما مصرف‌کننده آن، هیچ نگرانی در رسانه‌ها دیده نمی‌شد. جالب آنکه مطابق آمار گمرک کشور از سال ۱۳۸۴ (سال توقف تولید برنج تراریخته تحت فشارهای رسانه‌ای غیرکارشناسی) تا سال ۱۳۹۱ با وجود رشد ۲۷ درصدی واردات کل کشور، واردات محصولات اساسی (که بیشتر آن از نوع تراریخته بوده است) ۵۳۰ درصد (از 7/2 به 8/12 میلیارد دلار) رشد داشته است. بنابراین، حاصل این جریان رسانه‌ای تاکنون افزایش شدید وابستگی کشور در یکی از شاخه‌های بسیار مهم فنآوری کشاورزی و تهدید امنیت غذایی بوده است.

جامعه علمی کشور و اجماع متخصصان زیست‌فناوری کشاورزی کشور از جمله امضاکنندگان این نامه تأکید دارند که در ورای حجم انبوه مطالب و شبهات رسانه‌ای علیه این فناوری، هیچ مقاله و مطالعه علمی و منبع معتبری وجود ندارد. بلکه سلامت این محصولات در چند هزار مطالعه پیمایشی و علمی منتشره در منابع معتبر علمی به اثبات رسیده است. کشت گیاهان تراریخته توسط بیش از ۱۸ میلیون کشاورز در سطح ۱۸۰ میلیون هکتار در ۲۸ کشور از پنج قاره جهان و صدور مجوز کشت و مصرف آنها در اتحادیه اروپایی و مصرف آن در ۲۰۰ کشور جهان بدون مشاهده کوچک‌ترین عوارض نیز نشان‌دهنده ایمنی و سلامت این فناوری است.

والسلام"

امضاءکنندگان:

دکتر فرامرز علی‌نیا، رئیس موسسه تحقیقات برنج کشور.

دکتر فضل‌الله افراز، رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشور- منطقه شمال.

دکتر نیراعظم خوش‌خلق‌سیما، رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر بهزاد قره‌یاضی، رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران.

دکتر احمد رضی، رئیس دانشگاه گیلان.

دکتر سیروس زینلی، رئیس انجمن بیوتکنولوژی و استاد تمام انستیتو پاستور ایران.

دکتر جمشید رسایی، رئیس پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی.

دکتر علی‌رضا بندانی، رئیس دانشگاه سیستان و بلوچستان.

دکتر قاسم محمدی‌نژاد، رئیس پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی.

دکتر محمود تولایی، رئیس انجمن ژنتیک ایران و دانشیار دانشگاه بقیه‌الله.

دکتر محمد مقدم‌واحد، استاد و معاون پژوهشی دانشگاه تبریز.

دکتر سیدضیاء‌الدین میرحسینی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه گیلان.

دکتر سید قاسم حسینی سالکده، دانشیار و معاون پژوهشی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر مختار جلالی جواران، عضو شورای ملی ایمنی زیستی کشور و دانشیار دانشگاه تربیت مدرس.

دکتر سیدابوالقاسم محمدی، مدیر قطب علمی اصلاح مولکولی غلات، استاد دانشگاه تبریز.

دکتر شیرین جمشیدی، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر مریم رویان، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر مسعود توحیدفر، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی.

دکتر بابک ناخدا، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر مهرشاد زین‌العابدینی، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر علیرضا ترنگ، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر جعفر ذوالعلی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر سونیا عقیقی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر اکبر حسینی‌پور، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر حمیدرضا کاوسی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر مصطفی ولی‌زاده، استاد دانشگاه تبریز.

دکتر سیدسیامک علوی‌کیا، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر علی بنده‌حق، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر مجید نوروزی، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر بهرام باغبان کهنه‌روز، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر مطهره محسن‌پور، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر مریم شهبازی، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر محمدرضا غفاری، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر محسن محمودنیا، عضو هیات علمی دانشگاه رفسنجان.

دکتر حسین عسکری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی.

دکتر خلیل ملک زاده، عضو هیات علمی دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان.

دکتر مراد جعفری، دانشیار گروه اصلاح و بیوتکنولوژی گیاهی، دانشگاه ارومیه.

دکتر غلامعلی رنجبر، دانشیار اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی گیاهی.

دکتر محمدحسین فتوکیان، دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد.

دکتر عباس عالم‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز.

دکتر پرویز مرادی، استادیار پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان.

دکتر مسعود فخرفشانی، عضو هیت علمی گروه بیوتکنولوژی دانشگاه جهرم.

دکتر حسن سلطانلو، دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

دکتر آقافخر میرلوحی، بیوتکنولوژی گیاهی، استاد دانشگاه صنعتی اصفهان.

دکتر کی قباد کیکاوسی، دکتری بیوتکنولوژی، انتقال ژن و متابولیت های ثانویه.

دکتر محمد رضا صفرنژاد، استادیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور.

دکتر جعفر نباتی، استادیار دانشگاه فردوسی مشهد.

دکتر سعید اهری زاده، استاد دانشگاه تبریز.

دکتر محمود تورچی، استاد دانشگاه تبریز.

دکتر حسین راحلی، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر روح ا... امینی، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر عادل دباغ محمدی نسب، استاد دانشگاه تبریز.

دکتر ابراهیم دورانی علیائی، استادیار دانشگاه تبریز.

دکتر محمد جعفرآقایی، دانشیار موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور.

دکتر پیمان نوروزی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند.

دکتر سید الیاس مرتضوی، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر محمد مجیدی، استادیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

دکتر علی پاکدین پاریزی، استادیار پژوهشکده ژنتیک و زیست فناوری کشاورزی طبرستان.

دکتر پژمان آزادی، استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر افسانه محکمی، استادیار پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر مهدی قبولی، استادیار دانشگاه ملایر.

دکتر مهران عنایتی شریعت پناهی، دانشیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر محمد رضا پروین، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر شاهرخ قرنجیک، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود.

دکتر سارا السادات راه ﭘیما, استادیار داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ ﮐﺮﻣﺎن.

دکتر مهدی منصوری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر محمد مدنی، استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر شهره آریائی نژاد، استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر کتایون زمانی، استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر رضا محمدی، استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی منطقه شمال غرب و غرب.

دکتر احسان محسنی فرد، استادیار دانشگاه زنجان.

دکتر زهرا سادات شبر، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر فهیم‌دخت مختاری، عضو هیات علمی پژوهشکده غذایی و کشاورزی پژوهشگاه استاندارد.

دکتر مهدی معلی، دکتری حقوق خصوصی و اخلاق زیستی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

دکتر کسری اصفهانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری.

دکتر فاطمه ذاکر تولایی، استادیار مجتمع آموزش عالی شیروان.

دکتر علی جوادمنش، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد.

دکتر محمد امین محمدی، دانشیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی.

دکتر سعید میرزایی، استادیارپژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی کرمان.

دکتر فاطمه اعتدالی، انستیتو ژنتیک پکن.

دکتر اکرم صادقی، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر علی مومنی، دانشیار موسسه تحقیقات برنج کشور.

دکتر سلمان دستان، پژوهشگر پسادکتری پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر دانیال کهریزی، دانشیار مهندسی ژنتیک دانشگاه رازی کرمانشاه.

دکتر مازیار حبیبی، پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی آجا.

دکتر مریم هاشمی، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر پریسا کوباز، عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران.

دکتر سمیرا کهک، عضو هیات مدیره انجمن ایمنی زیستی ایران.

دکتر مریم دهجی پور، عضو هیات علمی دانشگاه ولی عصر (عج ) رفسنجان.

دکتر ناصر مهنا، دانشیار دانشگاه تبریز.

دکتر علی کاظمی پور، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر حمیدرضا اخوان، استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر محمد بلوردی، استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان.

دکتر بهنام بخشی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

دکتر نسرین زاهدی نیسیانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم تحقیقات.

دکتر محمد منظری فلاح، عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

دکتر بهمن پناهی، دانشیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان.

عبدالحسین طوطیایی، محقق و پژوهشگر کشاورزی.

زهرا حاجت پور، قائم مقام مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران.

زهرا کهریزی، عضو هیات مدیره انجمن کشت بافت گیاهی ایران.

به نظر می ­رسد بیانیه فوق روشنگر و اطمینان بخش است و گویا کسانی در صدد هستند تا به نوعی مخالفت شدید خود را با ایجاد ترس از محصولت تراریخته در جامعه القا کنند. در مقالات آتی به بیانات مخالفان پرداخته شده و در صورا امکان گزارش­ هایی از این مباحث تهیه خواهد شد.

[1] http://wwwkhabar.ir/go/8572420

[2] http://rc.majlis.ir/fa/law/show/136265

یادداشتی به قلم "پویا مطیع نوع پرور، کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی - بیوتکنولوژی" 

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت راه دانا، تاریخ انتشار: 13مهر1395، کدخبر: 913900: www.dana.ir