شعار سال: فرو ریختن طاق کسری اگرچه بین دوستداران میراث فرهنگی در عراق واکنش زیادی داشت به نحوی که در شبکه‌های مجازی هم این تصاویر پخش شد و کاربران، دولت عراق را مسبب آن دانستند و از بی‌توجهی دولت عراق انتقاد کردند اما در ایران هم واکنش‌ها بعد از ترجمه این خبر کم نبود.
بسیاری از باستان‌شناسان و دوستداران میراث فرهنگی و حتی رسانه‌ها به این موضوع پرداختند و یادآوری کردند که قرار بود این بنای تاریخی نه‌تنها در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد بلکه باید در همکاری مشترک بین ایران و عراق مرمت شود.

بنای ایرانی‌ای که در دهه‌های اخیر تحت تاثیر روابط پرتنش بود

این طاق منبع الهام بسیاری از معماران شده است مانند آندره گدار معمار مشهور فرانسوی که با الهام از این طاق و معماری فرانسوی، طاق موزه ایران باستان را طراحی کرد یا محسن مقدم استاد دانشگاه تهران و باستان‌شناس و معماری که با ایده گرفتن از این طاق، یک نشان گچی و ساسانی، آرم دانشگاه تهران را طراحی کرد و ساخت.
این بنا به دلیل اینکه چندین سده است که دیگر درون مرزهای ایران قرار ندارد بسیار مورد بی‌توجهی قرار گرفته و ناامنی در عراق در چند دهه گذشته هم مزید بر علت شده است. این اتفاق موجب شده بنایی با این درجه از اهمیت هنوز به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت نشود.
با این وجود وزارت میراث فرهنگی همچنان در گفت‌وگوهایش با مسوولان عراقی از آمادگی ایران برای مرمت این بنای تاریخی صحبت می‌کند. مسوولان کشور عراق نیز همیشه از این آمادگی استقبال کرده‌اند اما هیچ‌وقت به سرانجام نرسیده است.
از این اثر تاریخی که در شهر تیسفون قرار دارد، چیز زیادی باقی نمانده است. ضمن اینکه از حفاری‌ها در منطقه تیسفون که بارها به ویژه در دهه‌های ۲۰۳۰ میلادی مورد کاوش‌های باستان‌شناسی قرار گرفته، موزه‌های عراق سهم چندانی نبرده‌اند. بیشتر آثار پیدا شده از عراق برده شده و امروزه در موزه پرگامون برلین و مجموعه کوچک‌تری در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند.
آخرین تهدید جدی برای این اثر تاریخی در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ و با گسترش حضور داعش در عراق شکل گرفت که تا فاصله ۶۰ کیلومتری این بنا پیشروی کرده بودند و امکان تخریب آن توسط آنها وجود داشت.

دغدغه باستان‌شناسان برای مرمت طاق کسری

همزمان با سفر حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران به عراق، کارشناسان و باستان‌شناسان از او خواستند مساله رسیدگی هر چه سریع‌تر به طاق کسری را با مسوولان عراقی مطرح کند زیرا این بنای تاریخی در خطر نابودی قرار دارد.
رییس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای به علی‌اصغر مونسان رییس سازمان میراث فرهنگی وقت از او خواسته همزمان با سفر رییس‌جمهوری ایران به عراق با رایزنی رییس‌جمهور و وزیر فرهنگ و گردشگری عراق، افزون بر مرمت و بازسازی طاق کسری، این یادگار درخشان فرهنگ و تمدن ایرانی در کشور عراق زمینه حضور باستان‌شناسانِ متخصص ایرانی را برای پژوهش‌ها و کاوش‌های دامنه‌دار باستان‌شناسی در میراث فرهنگی و تمدنی ایران فراهم کنند.
پس از آن ولی تیموری معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی درباره پیگیری پیشنهاد قبلی عراق درباره مرمت «ایوان مدائن» طاق کسری گفته بود: ایران برای مرمت این آثار باستانی قبلا هم اعلام آمادگی کرده بود اما شرط آن‌، تامین هزینه‌های متخصصان ایرانی از سوی عراق است که اگر این شرایط از سوی آنها فراهم شود، ایران در این ‌باره اقدام خواهد کرد.
این صحبت‌ها نشان می‌دهد که عزمی برای شروع کار مرمت نیست حتی مرمت اضطراری که باستان‌شناسان به دنبال آن هستند چون نه عراق هزینه‌اش را دارد و نه ایران این هزینه را برای میراث فرهنگی می‌پردازد.
اکنون بار دیگر پس از انتشار خبر تخریب بخش دیگری از این بنا، مسوولان ایرانی آمادگی خود را برای مرمت این بنا اعلام کردند اما همچنان این صحبت‌ها در حد حرف باقی مانده است. از آن سو فعالان اجتماعی عراقی نیز این خرده را به مدیران دولتی خود می‌گیرند که چرا نسبت به این بنا بی‌توجه هستند و حتی آن را در فهرست میراث فرهنگی یونسکو ثبت نمی‌کنند.

تاریخچه ایوان مدائن

گمان درباره سال ساخت بنا یکی از مشکلات اساسی در مورد آن است زیرا هر گونه گمانه‌زنی و تفسیر در مورد این عمارت رابطه مستقیمی با سال ساخت آن دارد. دیدگاه‌ها از تعلق بنا به شاپور یکم (۲۴۱–۲۲۴ میلادی) تا دوره‌ای جدیدتر یعنی دوره خسرو یکم (انوشیروان) (۵۷۸–۵۳۱ میلادی) متفاوت است.
نخستین بار حمزه اصفهانی در کتاب یاقوت به نقل از ترجمه وقایع پهلوی ابن آل موقاف گفته که ایوان مدائن توسط شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده است. این تاریخ توسط ارنست هرتسفلد ترجیح داده شده ‌است. گرچه خود حمزه اصفهانی، دیدگاه دیگری را مورد قبول دارد و می‌گوید به نقل از یک موبد زرتشتی، ایوان به دستور خسرو دوم (پرویز) (۶۲۸–۵۹۰ میلادی) ساخته شده است. در منابع دیگر خسرو انوشیروان به عنوان بنیانگذار بنا نامیده شده است. این دیدگاه در سال‌های اخیر و به خاطر قابل فهم و ساده بودن آن مورد توجه قرار گرفته ‌است. در یاقوت اما آمده که ساخت بنا، کار چندین پادشاه بوده ‌است.
از سوی دیگر مشکل اصلی از اینجا نشأت می‌گیرد که نویسندگان قرون وسطی ایوان کسری را با «کوشک اسپید» (کاخ سفید) اشتباه می‌گیرند. این اشتباه شاید از اینجاست که به قول محمد بن جریر طبری وقتی سردار پیروز مسلمانان سعد بن ابی‌وقاص ایوان مدائن را در سال ۶۶۳ به اشغال درآورد او درکاخ سفید منزل گرفت ولی نماز را در ایوان کسری خواند. اما در زمان نوشتن یاقوت، مدت‌ها از تخریب کاخ سفید گذشته بود و از مصالح آن برای ساخت دیگر بناها استفاده می‌شد و شاید به خاطر این مساله است که نظر بیشتر کارشناسان بر این است که دو بنا به یک مجتمع تعلق داشتند در حالی که این کاملا روشن است. به نقل از نویسندگان اوایل قرون وسطی کاخ سفید در قسمت عتیق مدائن و ایوان کسری در اسبانبر قرار داشته ‌است.

معماری طاق کسری

این بنا نه برای نمایش مهندسی بلکه به منظور نمایش عظمت ساخته شده تا نشانگر قدرت و ثروت باشد، سفیران ملت‌های دیگر را حیران سازد و به دولت‌های دست‌نشانده سرکش اخطار کند که این سلسله قدرت در هم شکستن هر مبارزه‌ای را دارد. ارزیابی این اثر تاریخی از روی نمای آن، یعنی از روی وضع کنونی آن، تا حدی نابجاست. چون این ویرانه جز یکی از چهار جبهه‌ای نبوده که حیاط بزرگ مرکزی را احاطه می‌کرد، جز واحدی در یک فضای محصور نبوده‌است. ایوان، آن چنان‌که اینک می‌بینیم تنها یک شکاف حیرت‌انگیز نبود. در اصل آن را یک پرده سنگین زر بافت می‌پوشاند که ارتفاع زیاد و فضای نقش‌های متنوع آن گویای ثروت فراوان بود.
نمای باقی‌مانده که طاق بزرگی رو به خاور در مرکز آن قرار دارد یک سمت صحنی پهناور را که بقیه آن از میان رفته، تشکیل داده‌است. در برابر این ایوان، ایوان بزرگ دیگری رو به باختر قرار داشت که تنها آثار آن روی زمین به چشم می‌خورد. ایوان بزرگ و عظیم از ۲۵ متر عرض و ۴۳ متر عمق دارد و ارتفاع طاق به ۳۰ متر می‌رسد که در نوع خود شگفت‌انگیز است.

تاریخچه تخریب

معروفِ مورخان است که ابوایوب الموریانی در سال ۱۴۶قمری (۷۶۳م) به خلیفه منصور عباسی پیشنهاد کرد طاق کسری (یا ایوان خسرو) را ویران کند و مصالح آن را برای بنای بغداد به‌کار برند. منصور با خالد برمکی (وزیر ایرانی‌اش) مشورت کرد. خالد به جد خلیفه را از تخریب این ایوان معظم برحذر داشت و گفت چنین کاری مخارج گزافی خواهد داشت. خلیفه از مخالفت او برآشفت و گفت: «مخالفت تو برای جانبداری از ایرانیان است.» خلیفه به تخریب طاق کسری فرمان داد.
مخارج این کار بر خلیفه گران آمد و به فکر افتاد از ادامه تخریب منصرف شود. دوباره به خالد رجوع کرد و نظرش را پرسید. خالد گفت: بهتر است خلیفه کار ناتمام تخریب طاق کسری را به پایان برد وگرنه آیندگان خواهند گفت اعراب از خراب‌کردن بنایی که ایرانیان برپا کرده بودند، عاجز ماندند.
خلیفه از ادامه تخریب منصرف شد. این روایت در کتب تاریخی فراوانی آمده‌است. مسعودی در مروج‌الذهب نوشته‌است: «هارون‌الرشید مصمم شد ایوان [کسری] را خراب کنند و نظر یحیی [برمکی] را که محبوس بود خواست. یحیی نیز با اینکه مورد بی‌مهری‌هارون بود به‌هارون همان جوابی را داد که خالد به منصور داده بود.» در تجارب‌السلف آمده‌است: «این ابوایوب الموریانی که سبب تحریک منصور برای تخریب ایوان خسرو شد، مردی بود خسیس و جهد داشت مال فراوانی جمع کند تا خود را به منصور نزدیک سازد.
موریانی سیصد هزار درم از منصور برای عمران مزرعه‌ای در اهواز دریافت کرد ولی عمارتی نکرد. دشمنان از این ماجرا منصور را واقف ساختند و خلیفه شخصا به تحقیق پرداخت و چون معلوم شد که موریانی خیانت نموده خلیفه امر داد تا او و تمامی اقارب او را کشتند و اموال او را برداشتند»