شعار سال: این در حالیست که گردش آزاد اطلاعات، حساسیت عمومی و پرسشگری بویژه در خصوص طرح های عمرانی که اعتبارات آن از محل بودجه عمومی کشور تامین می شود، یکی از حقوق غیرقابل انکار شهروندی است. با این مقدمه کوتاه، پاره ای از ناگفته های مربوط به سد فینسک را سلسله وار و در چندین گفتار مستقل و کوتاه بررسی می کنیم.

در بخش نخست این یاداشت که هفته گذشته  منتشر شد، به نقش طرح های انتقال آب بین حوضه ای و از جمله نقش طرح انتقال آب «سد فینسک» و «بند انحرافی کاوِرد» در پروژه سازی برای پیمانکاران فعال در صنعت برق و نیروگاه سازی پرداختم. در بخش دوم ناگفته های سد فیسنک، به آلودگی منابع آب «اسپه رو» با آلاینده های شیمیایی و میکروبی شامل نیترات و باکتری کُلی فُرم مدفوعی و عدم ارایه راهکار مشخص برای پاک سازی و قابل شرب نمودن این آب بی آنکه سلامت شهروندان مقصد انتقال آب را تهدید نماید می پردازم.

غلظت نیترات آب اسپه رو 10 برابر حد مجاز است!
هدف از ساخت سد فینسک و انتقال آب آن به سمنان، آنگونه که در طرح های مرتبت با این سد نگاشته شده، « تامین کمبود آب شرب شهرهای سمنان، مهدیشهر و سرخه است» با فرض درستی و ضروری بودن اجرای این طرح، از آنجایی که قرار است آب منتقل شده نیاز شرب مردم این سه شهر را تامین نماید، باید به لحاظ بهداشتی دارای کیفیت و استانداردهای لازم باشد.

این در حالیست که بررسی های انجام شده از سوی شرکت مشاور این طرح بیانگر این است که غلظت آلاینده نیترات در آبی که قرار است برای شرب مردم تخصیص یابد، بسیار بالاتر از اندازه استاندارد قرار دارد. آنگونه که در مطالعات شرکت مشاور آمده؛ « جهت بررسی ترکیبات ازته محدوده مورد مطالعه، دو ترکیب نیترات و آمونیوم مورد اندازه گیری قرار گرفتند.

میانگین مقدار نیترات اندازه گیری شده 6.03 میلی گرم در لیتر بود. بیشترین مقدار این متغیر در ایستگاه شماره 2 به مقدار 7.7 میلی گرم در لیتر و کمترین این متغیر در ایستگاه شماره 1 در اندازه 2.4 میلی گرم در لیتر ثبت شده است»(صفحه 59 گزارش ارزیابی زیست محیطی سد فینسک تدوین شده توسط شرکت مشاور) در ادامه این گزارش آمده است؛ « مقایسه مقدار نیترات اندازه گیری شده نشان داد که مقادیر نیترات در آب اسپه رو نزدیک سه برابر مقدار این متغیر در شاخه کاورد است و در خصوص هر دو شاخه مقادیر این متغیر بیش از اندازه استاندارد برای آب شرب (یعنی 0.67 میلی گرم در لیتر) می باشد.»

(همان) آنچه که از مطالعات این طرح بر می آید، غلظت آلاینده نیترات در هر دو شاخه کاورد و اسپه رو بیشتر از اندازه استاندارد برای شرب می باشد و این مقدار برای آب شاخه اصلی یعنی اسپه رو تا 10 برابر اندازه استاندارد برآورد شده و اگر این آب بدون انجام فرایندهای نیترات زدایی پرهزینه، عاری از این آنیون نشوند، سلامت و بهداشت عمومی جامعه مصرف کننده را در مقصد انتقال آب با چالش و خطر جدی مواجه خواهد ساخت.

کُلی فُرم مدفوعی، 240 عدد در 100 میلی لیتر!
آلودگی منبع آبی مورد نظر صرفا محدود به غلظت بالای نیترات نمی شود. مطالعات انجام شده از سوی شرکت مشاور بیانگر این است که؛ « در فصل تابستان مقدار آلودگی میکروبی کلی فرم ها به دلیل مهاجرت بیشتر به این مناطق بیشتر می شود و به اندازه 240 عدد در 100 میلی لیتر می رسد که این عدد پایین تر از اندازه استاندارد آب برای کشاورزی (1000 عدد در 100 میلی لیتر) و بالاتر از استاندارد شرب می باشد.»(صفحه 63 گزارش ارزیابی زیست محیطی سد فینسک تدوین شده توسط شرکت مشاور) لازم به یادآوریست که مقدار مطلوب و بیشینه مجاز کُلی فُرم در آب آشامیدنی صفر می باشد.

به بیان دیگر آب آشامیدنی باید به طور کلی فاقد این باکتری باشد تا استاندارد و مجوز بهداشتی لازم برای تخصیص به عنوان منبع شرب را دریافت نماید. همچنین یادآوری این نکته نیز ضروریست که مطالعات آبخیزداری حوضه آبریز تجن – سد شهید رجایی نشان می دهد که؛ «مقدار BOD و COD نیز بالاتر از مقدار اندازه گیری شده توسط شرکت مشاور طرح سد فینسک می باشد»(همان) در خصوص ویژگی های کیفی آب شاخه کاورد نیز بررسی های انجام شده بیانگر این است که؛

«در رودخانه کاورد با ورود مقداری مواد آلی مغذی، وضعیت کیفی به سمت شرایط کیفی آب به متوسط سوق داده می شود»(صفحه 70 گزارش ارزیابی زیست محیطی سد فینسک تدوین شده توسط شرکت مشاور) با وجود اذعان شرکت مشاور به آلودگی منابع آبی اسپه رو و کاورد با انواع آلاینده های شیمیایی، میکروبی و آلی که در متن گزارش ارزیابی زیست محیطی به آن اشاره شده، اما مشخص نیست براساس کدام رویکرد، همین شرکت مشاور تدوین کننده این گزارش در جمع بندی خود از کیفیت آب دریاچه سد در صفحه 71 گزارش ارزیابی زیست محیطی سد فینسک می گوید؛

«در خصوص تغییر کیفیت آب مخزن، از آنجا که منبع اصلی تغذیه دریاچه دو رودخانه اسپه رود و کاور می باشد و بررسی های این مشاور نشان می دهد که کیفیت آب برای مصارف شرب و یا کشاورزی و صنعتی در محدوده استاندارد بوده ! و فاقد مشکل است!! لذا مطمئنا کیفیت آب انباشته شده در دریاچه نیز بر همین منوال خواهد بود»!!! این تناقض و پارادکس از صفات 59 تا 71 این به اصطلاح گزارش ارزیابی زیست محیطی چگونه قابل توجیه است، پرسشی است که امیدوارم دست اندرکاران این طرح آن را برای افکار عمومی تبیین نمایند.

وقتی کارفرما اعتراف می کند! ساخت یک سد بر اساس «احتمالا»، «قرار گردیده» و «بعید به نظر می رسد»!
در یاداشت قبلی به این موضوع پرداختیم که بر اساس پیش بینی های صورت گرفته، 42 مگاوات برق مورد نیاز برای تامین انرژی الکتریکی 7 تلمبه خانه در مسیر 60 کیلومتری بین ساختگاه سد فینسک و بند انحرافی کاورد تا شهر سمنان، به گفته شرکت مشاور «احتمالا»!! با ساخت نیروگاهی جدید تامین خواهد شد. در آن یادداشت اشاره کردم که در هیچ جای دنیا، طرح هایی با این ابعاد را بر اساس «احتمالات» طراحی، تدوین و اجرا نمی کنند.

فرض کنیم که این «احتمال» برای ساخت نیروگاه جدید محقق نشود. آنگاه برق مورد نیاز پمپاژ آب را یا باید با فشار بر نیروگاه ها و تولید آلودگی مضاعف و افزایش استهلاک نیروگاه ها و صنعت برق کشور تولید کرد و یا با حذف و محدود کردن برق مصرف کنندگان شهری، صنعتی یا کشاورزی که هر کدام از این گزینه ها پیامدهای خاص خود را خواهد داشت.

اما گویی تمسک به این گونه «احتمال ها» و «قرار ها» یا «بعید به نظر می رسد ها» در فرایند ساخت سد فینسک و شاید سایر سازه های بتنی در بخش مدیریت آب کشور امری رایج و پذیرفته شده است. چرا که در خصوص پیش بینی احتمال آلودگی آب مخزن سد فینسک بواسطه سکونت مردم، نخست شاهد یک «اعتراف» و پس از آن شاهد رونمایی از یک «قرار»!! هستیم.

در صفحه 71 گزارش ارزیابی زیست محیطی سد فینسک آمده که؛ «... از آنجایی که منطقه احداث سد در قلب منطقه حفاظت شده پرور قرار دارد، لذا احداث تاسیسات و اماکنی که در بالادست حوضه سد واقع شده و بتواند کیفیت آب را ناشی از ورود پساب آنها تغییر دهد، بعید به نظر می رسد»!! با توجه به اهمیت کیفیت آب شرب این دریاچه برای شهر سمنان «قرار گردیده»!! است که سکونت گاه های مسکونی مجاور و بالادست نیز جابجا شده و یا محدود شوند».

در تبیین "خوش خیالی" و برآورد غیر واقعی دست اندرکاران ساخت سد فینسک همین بس که اگر در قلب منطقه حفاظت شده پرور آن هم نه با اعتراض بلکه با حمایت و موافقت سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، بتوان غول بتنی به ارتفاع 58 متر، طول تاج 411 متر و دریاچه ای مصنوعی به طول 3 کیلومتر را با تخریب 43 هکتار از اراضی دارای پوشش مرتعی و درختچه ای احداث کرد، قطع به یقین جاذبه های گردشگری و طبیعی اطراف دریاچه سد، به زودی اراضی اطراف سد را فارغ از الزامات مورد نظر دو سازمان یادشده جولانگاه ویلاسازان و خوش نشینان نیز خواهد ساخت و مساله تشدید آلودگی آب مخزن نیز با «بعید به نظر می رسد» کارفرمای محترم راه به جایی نخواهد برد.

سخن پایانی
نظر به اثبات قطعی سرطان زایی آنیون نیترات و ایجاد بیماری های گوارشی در انسان با آب آلوده با کُلی فُرم، اگر قرار باشد آنگونه که در این طرح اشاره شده، آب انتقال یافته صرفا برای شرب تخصیص یابد، ضروریست تا نسبت به اقدامات ضروری برای نیترات زدایی و باکتری زدایی این آب تدابیری اندیشیده شود چرا که موضوع سلامت مردم شهرهای سمنان، مهدیشهر و سرخه به عنوان مصرف کنندگان این منبع آبی در میان است. اگرچه در صفحه 10 گزارش ارزیابی زیست محیطی تدوین شده اشاره شده که؛

«... آب مخزن بدون هیچ گونه تصفیه ای مستقیما به شهر سمنان ارسال و در آنجا مورد تصفیه شرب قرار می گیرد» اما تحلیل و جمع بندی شرکت مشاور مبنی بر اینکه کیفیت آب مخزن برای شرب نیز در محدوده استاندارد قرار دارد(صفحه 71 گزارش ارزیابی زیست محیطی) در خور تامل است. همچنین توجه به این نکته ضروریست که اگرچه شاید بتوان به روش های معمول کلی فرم موجود در آب آشامیدنی را از بین برد ولی حذف آلاینده نیترات روشی ساده و پیش پا افتاده نیست.

با این وصف در مطالعات زیست محیطی این طرح هیچ گونه اشاره ای به راهکار های در نظر گرفته شده برای عملیات نیترات زدایی یا حذف کلی فرم ها از آب منتقل شده در مقصد ارایه نشده است. این امر به طور ویژه در مورد روش های نیترات زدایی از آب شرب به این جهت که فرایندی پیچیده و هزینه بر می باشد و بر این اساس می تواند قیمت واحد آب منتقل شده را افزایش و در پی آن توجیه اقتصادی طرح را به چالش بکشد شایسته توجه ویژه است و ضروریست تا توضیحات لازم از سوی کارفرمای این طرح در این مورد خاص ارایه شود .

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری تحلیلی اسکان نیوز، تاریخ انتشار: 4 بهمن 1399، کد خبر: 33331،  www.eskannews.com