شعار سال: معمولاً دارو‌ها و واکسن‌ها پیش از آزمایش روی انسان، روی موش‌های آزمایشگاهی تست می‌شوند. موش‌ها متداول‌ترین مدل تحقیقات پستانداران به شمار می‌روند و برای آزمایش در حوز‌ه‌های ژنتیک، روانشناسی، پزشکی و دیگر رشته‌های علمی استفاده می‌شوند.  موش و انسان متعلق به رده «زبرنخستیان» هستند.  ارتباط نزدیک با انسان،  همولوژی مشابه، سهولت نگهداری و کار و میزان تولیدمثل بالا باعث شده که موش‌ها مناسب‌ترین گزینه برای انجام تحقیقات بالینی مربوط به انسان باشند.

موش کوویا؛ حیوان تراریخته آزمایشگاهی

آزمایش واکسن‌ها و دارو‌های ویروس کووید-۱۹ روی موش‌ها امکان‌پذیر نیست چراکه سلول‌های بدن این جانور گیرنده لازم برای وارد شدن ویروس را ندارد. به همین دلیل موش‌ها در برابر کرونا مقاوم هستند. گیرنده کووید-۱۹ در بدن انسان پروتئینی به نام ACE ۲ است که در بدن موش‌ها وجود ندارد. حال محققان ایرانی با انتقال ژن ACE ۲ از انسان به ژنوم موش، موفق به ایجاد موش تراریخته کوویا شده‌اند که مدل حیوانی مناسبی برای مطالعه عفونت‌های مرتبط به خانواده ویروس کرونا به شمار می‌رود.

به گفته محسن بصیری، یکی از محققان تیم تحقیقاتی پژوهشگاه رویان در پروژه ایجاد موش کوویا؛ ویروس‌های SARS-CoV-۱ و  SARS-CoV-۲  هر دو با اتصال به گیرنده پروتئینی ACE ۲ وارد سلول‌های انسانی می‌شوند. انتقال ژن ACE ۲ انسانی به موش آزمایشگاهی باعث می‌شود این جانور نیز مستعد ابتلا به عفونت‌های نای از ویروس‌های SARS-CoV-۱ و  SARS-CoV-۲ باشد. در حال حاضر می‌توان شرایط حاد بیماری کرونا را در این مدل حیوانی شبیه‌سازی کرد.

موش تراریخته کوویا برای بررسی پیش‌بالینی واکسن‌ها، روش‌های درمانی و دارو‌های کووید-۱۹ مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین با استفاده از این مدل حیوانی می‌توان سازوکار‌های بیماری‌زایی خانواده ویروس کرونا را شناسایی کرد.

تولید فرآورده‌های ژن‌درمانی در کشور

در ژن درمانی بیماری از طریق ترمیم و رفع عیب ژن درمان می‌شود. این روش در پزشکی مدرن اهمیت و کاربرد فراوانی دارد و پژوهشگاه رویان نیز به همین دلیل مرکز تولید فراورده‌های پزشکی ژن‌درمانی را راه‌اندازی کرده است. این مرکز نخستین مجموعه اختصاصی تولید فرآورده‌های ژن‌درمانی با استاندارد‌های GMP در ایران به شمار می‌رود.

مرکز تولید فرآورده‌های پزشکی ژن‌درمانی از دو سوئیت تولید با قابلیت فراوری وکتور‌های (حامل) انتقال ژن ویروسی و سلول‌های دست‌ورزی‌شده با این وکتور‌ها تشکیل شده است. اتاق‌هایی برای بانک وکتور، سلول، انبار و آماده‌سازی مواد اولیه در این مرکز در نظر گرفته شده است. نخستین محصول فراورده ژنی این مرکز «کارا ۱۹» نام دارد که نوعی محصول سلولی بوده و وظیفه آن انتقال ژنی به نام «گیرنده کایمری آنتی‌ژن» به گروهی از گلبول‌های سفید خونی به نام سلول‌های T است.

شکست سرطان با فراورده ژن‌درمانی

انتقال این ژن به سلول‌های T اجازه می‌دهد تا سلول‌های سرطانی را شناسایی کرده و از بین ببرند. کار ۱۹ شامل یک ژن گیرنده کایمری آنتی‌ژن است که شاخصی به نام «CD ۱۹» را روی سلول‌های سرطانی شناسایی می‌کند، این شاخص در گروهی از سرطان‌های خونی و لنفاوی دیده می‌شود، بنابراین کارا ۱۹ برای درمان این نوع سرطان‌ها به‌کار می‌رود. تاکنون دو محصول مشابه برای شناسایی CD ۱۹ در جهان ساخته شده که تأییدیه سازمان‌های بهداشت اروپا و آمریکا را دارند.

این محصولات نقش مهمی در نجات جان بیماران مبتلا به سرطان‌های خونی دارند که روش‌های درمانی فعلی روی آن‌ها تأثیری ندارد. فراورده‌های ژن‌درمانی معمولاً  به صورت اختصاصی برای بیماران تولید می‌شوند و به همین دلیل گران‌قیمت هستند. این امر دسترسی بیماران ایرانی به این نوع دارو‌ها را تقریباً غیرممکن کرده است؛ بنابراین تولید کارا ۱۹ در کشور نه‌تن‌ها یکی از نیاز‌های حوزه پزشکی را رفع می‌کند بلکه جان بسیاری از بیماران ایرانی را نیز نجات می‌دهد.