شعار سال: این روز‌ها بیشتر از قبل نام «خدمات ابری» در اینترنت را می‌شنویم و اغلب کاربران اینترنت در این فضا خواسته یا ناخواسته در معرض تبلیغات یا معرفی خدمات ابری قرار گرفته اند.

این خدمات که بیشتر کسب و کار‌های جدید اینترنتی را مخاطب قرار می‌دهند به یکی از خدمات محبوب این روز‌های دنیای وب تبدیل شده اند.

اتفاقا خدمات ابری یا Cloud services یکی از اجزای شبکه ملی اطلاعات هم هستند و از این نظر در ساختار فضای مجازی کشور اهمیت دوچندانی پیدا می‌کنند.

در این گزارش به بررسی وضعیت شبکه‌های ابری در کشور می‌پردازیم تا ببینیم حال این زیرساخت مهم خدمات در فضای مجازی و جزء پر اهمیت شبکه ملی اطلاعات در کشور ما چگونه است.

برای کسب اطلاعات در این باره با ابوالفضل روحانی، معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی گفتگو کرده ایم و برای روشن شدن موضوع، سوالاتی را درباره وضعیت فعلی خدمات ابری در ایران، میزان وابستگی به خارج از کشور، نقص‌های فعلی، متولی امر و راه کار‌های بهبود شرایط از این مقام مسئول و مطلع پرسیده ایم.

 

منظور از خدمات ابری در اینترنت چه چیز‌هایی است؟

وقتی صحبت از خدمات ابری می‌شود، موضوع برای بسیاری از مخاطبان هنوز جدید است، اصلا در چه بخش‌های این خدمات وجود دارد؟

خدمات ابری در زیرساخت اطلاعاتی فضای مجازی بسیار با اهمیت است. به نحوی‌که خدمات فعلی و آینده فضای مجازی از جمله ارتباطات نسل پنجم به آن وابسته است. این دسته خدمات به طور کلی به سه دسته اصلی زیرساخت، سکو و نرم افزار به عنوان خدمت (شامل IaaS, PaaS, SaaS) تقسیم بندی می‌شوند.

IaaS یا Infrastructure as a service و PaaS یا Platform as a service و SaaS یا Software as a service از بخش‌های خدمات در دنیای رایانش ابری و سرویس‌های مبتنی بر فناوری ابری هستند.

اساسا امروز چرا به خدمات ابری نیاز داریم؟

اصلا چه شد که خدمات ابری این روز‌ها مطرح شد و به حدی جدی شد که امروز به عنوان یکی از خدمات پایه در توسعه فضای مجازی و حتی حکمرانی مجازی از آن یاد می‌شود؟ چه تفاوتی در شرایط نسبت به گذشته به وجود آمده است؟

 

این روزها، با توسعه خدمات داخلی فضای مجازی، به خصوص رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی، نیاز به ارائه خدمات ابری داخلی و ضعف کشور در زمینه این خدمات به شدت احساس می‌شود.

تا پیش از این، عمده خدمات داخلی در فضای مجازی، به خدمات شرکت‌های کوچک و دولتی محدود می‌شد که به دلیل اینکه بیشتر این خدمات در حد اطلاع رسانی و وب سایت‌های سازمانی بودند، این خدمات به صورت داخل سازمانی میزبانی می‌شدند؛ بنابراین تغییر سبک خدمات در فضای مجازی که خدمات گسترده‌تر و تعاملی‌تر شده اند، نیاز‌های جدیدی را ایجاد کرده است.

وضع مان در خدمات ابری از نظر وابستگی به خارج چگونه است؟

دلیل اینکه امروز به این بحث ورود کرده ایم این است که گفته می‌شد که بخش زیادی از کمبود‌های ناشی از نبود شبکه ملی اطلاعات در واقع نبود شبکه‌های ابری مربوط می‌شود. با این فرض، این سوال مطرح می‌شود که آیا توسعه شبکه‌های ابری متناسب با محتوا و زیرساخت کشور بوده است و در نتیجه میزان وابستگی کشور در این بازار به خدمات خارجی چقدر است؟

در حال حاضر می‌توان گفت که در کشور بعضی از شرکت‌های خصوصی، فعالیت‌های قابل‌توجهی در حوزه زیرساخت به عنوان خدمت انجام داده اند؛ اما به طور کلی با توجه به عدم بلوغ این نوع خدمات در کشور، کماکان متأسفانه بخش عمده این دسته از خدمات توسط شرکت‌های بزرگ خارجی در کشور ارائه می‌شود.

امروز این خدمات عمدتاً باکیفیت بهتر و بعضاً ارزان‌تر توسط شرکت‌های خارجی تأمین می‌شود. از این رو متأسفانه در سال‌های گذشته عزم جدی برای توسعه این خدمات در کشور وجود نداشته است.

از سوی دیگر، همان طور که اشاره شد به دلیل نوع قدیمی و سنتی خدمات داخلی فضای مجازی در کشور احساس نیاز چندانی ایجاد نشده بود که اخیرا این نیاز جدید با ظهور شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته است.

 

برای توسعه خدمات ابری کمبود مقررات داریم؟

اکنون که این نیاز در کشور احساس می‌شود آیا از نظر قوانین و مقررات برای آن آماده هستیم یا مانند برخی از موضوعات فناورانه جدید، با خلاء قوانین رو به رو ایم؟

 اهمیت توسعه خدمات ابری برای کشور در حدی است که شورای عالی فضای مجازی، در سال ۱۳۹۵ در سند "تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات" این خدمات را به عنوان خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات مصوب کرده است.

در این سند در بخش خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات قید شده که این خدمات بخش غیرقابل اجتناب شبکه و دارای جنبه راهبردی و مخاطب داخلی زیادی هستند و باید با کیفیت و ظرفیت مناسب و مبتنی بر پیوست فرهنگی ارائه شوند. در ادامه از مهم‌ترین آن‌ها نام خدمات مراکز داده، خدمات نام و نشان گذاری، جویشگر، رایانامه، پیام رسان‌های ارتباطی، مراکز تبادل پیام و اطلاعات و خدمات ابری برده شده است.

به علاوه در "طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات" نیز اهداف مرتبط و حتی ویژه ای، در خصوص خدمات ابری تصویب شده است. با این توضیحات مشخص است که در لایه راهبردی و کلان فضای مجازی کشور، این نیاز از سال‌ها قبل درک شده و در اسناد بالادستی لزوم دستیابی به این خدمات مصوب شده است و مقررات لازم برای توسعه این خدمات در کشور وجود دارد.

آینده مطلوب برای خدمات ابری داخلی کجاست؟

همه اهدافی که در برنامه‌های بلندمدت برای توسعه خدمات ابری در کشور دیده شده، چه هستند؟

اهداف عملیاتی که برای این منظور دیده شده اند دو شکل دارند، یک سری از اهداف به طور مشخص درباره خدمات ابری صحبت کرده اند و یک سری از اهداف به شکل غیرمستقیم اشاره به این خدمات دارند.

هدف ویژه که برای خدمات ابری دیده شده است شامل شکل‏ گیری حداقل سه فراهم ‏کننده خدمات ابری داخلی با قابلیت تأمین نیاز‌های زیرساختی، ذخیره‏ سازی، پردازشی و سکویی برای همه خدمات پایه داخلی و کسب سهم بازار هشتاد درصدی از کل نیاز خدمات ابری کشور، است.

اما همان طور که اشاره شد تکالیف مربوط به توسعه خدمات ابری علاوه بر اهداف مستقیم و ویژه دارای اهداف دیگر هم است.

از جمله اهداف عملیاتی مرتبط با خدمات ابری می‌توان به مزیت بخشی اقتصادی و تعرفه‌گذاری رقابتی در دسترسی به خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات به میزان حداقل سه برابر نسبت به رقبای خارجی تا سال ۱۴۰۰ اشاره کرد. یادآوری می‌کنم که خدمات ابری جزء خدمات پایه کاربردی در شبکه ملی اطلاعات محسوب می‌شوند و از این مزیت تعرفه‌ای بهره‌مند خواهند شد.

همچنین ارائه خدمات پایه کاربردی داخلی با سهم ترافیک هفتاد به سی نسبت به خدمات خارجی در سبد مصرفی کاربران و رشد سالیانه ۱۵ درصدی، از دیگر اهداف عملیاتی مربوط به شبکه ملی اطلاعات هستند که در انتظار اجرایی شدن مانده اند.
استقرار کامل خدمات پایه کاربردی داخلی (با اولویت پیام‌رسان اجتماعی و موتور جست وجو) با قابلیت تأمین نیاز‌های ملی و پاسخگویی به همه محتوا‌های مورد نیاز کشور با اولویت محتوای خط و زبان فارسی تا سال ۱۴۰۰، دیگر هدف عملیاتی در این زمینه است.
علاوه بر این، ایجاد حداقل سه قطب مرکز داده در سه استان و ایجاد نقطه حضور بین‏‏ الملل در منطقه آزاد ارتباطات و فناوری اطلاعات، دیگر برنامه عملیاتی مربوط به توسعه خدمات ابری است که این هدف هم مانند دیگر اهداف عملیاتی مرتبط با خدمات ابری در ذیل تحقق اهداف و الزامات شبکه ملی اطلاعات باید اجرایی شود.

در اهداف و الزامات شبکه ملی اطلاعات، در واقع تکلیف و سرانجام همین خدمات پایه کاربردی مورد نیاز در کشور دیده شده است.

چه کسی مسئول کم کاری فعلی است؟

 

با روشن شدن اهداف در سند "تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات" خدمات ابری و در سند "طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات"، مجری وظیفه اجرا را بر عهده دارد که مجری شبکه ملی اطلاعات، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و وظیفه تهیه برنامه عملیاتی و نحوه اجرای این مصوبات، بر عهده این وزارتخانه است.

به عبارت دیگر برنامه عملیاتی تحقق اهداف و الزامات شبکه ملی اطلاعات، مطالبه‌ای است که پاسخ به آن از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سال‌ها بی پاسخ مانده است.

وقتی این مطالبه بی پاسخ مانده یعنی همه این موارد بلاتکلیف هستند. خدمات ابری هم جزء این تکالیف هستند.

علاوه بر اینکه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مجری شبکه ملی اطلاعات است و در نتیجه مجری توسعه خدمات ابری هم محسوب می‌شود، سه اقدام کلان دیگر هم از موارد مرتبط با خدمات ابری است که در مصوبه "طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات"، متولی آن به طور مشخص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تعیین شده است.

"ایجاد و توسعه زیرساخت خدمات ابری توزیع شده اعم از ذخیره سازی ابری و نرم افزار‌های ابری"، "ایجاد ابر دولت با امکان تعامل با سکو‌های دیجیتال برای استفاده از داده‌ها و خدمات دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی" و "توسعه خدمات امنیت ابری" سه وظیفه دیگر وزارت ارتباطات در ارتباط با خدمات ابری طبق "طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات"، هستند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۴ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر: ۱۴۰۰۰۵۱۱۰۰۰۴۳۲، www.farsnews.ir