شعار سال: ژاپن به عنوان یکی از کشور‌های پیشرو در عرصه علم، فناوری و نوآوری، برای جبران مشکلاتی نظیر افت رشد اقتصادی، کاهش جمعیت و به تبع آن کاهش محققان، کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت علم و فناوری و سرعت زیاد کشور‌های تازه صنعتی شده‌ای که در پیرامونش شکل گرفته بودند سعی کرد از دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری به عنوان یک راهکار برای برون رفت از مشکلات خود استفاده کند. از همین‌رو باقی ماندن به عنوان یکی از کشور‌های مهم در شبکه جهانی را به عنوان یکی از اهداف مهم خود برگزید. با استفاده از دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری، ژاپن توانست حجم همکاری‌های بین‌المللی خود با کشور‌های فعال در سراسر جهان را گسترش دهد و سیستم نوآوری خود را با وارد شدن به پایگاه منابع جهانی احیا کند.

بنابر نظر دیویس، راهبرد رشد دولت ژاپن که از سال ۲۰۱۲ و با شروع نخست وزیری شینزو آبه شکل گرفت بر سه موضوع متمرکز بود:

بازسازی صنعت؛ برای بازسازی صنعت، تاکید بر کنترل خروج و ورود شرکت‌هایی بود که استارت‌آپ‌ها را از طریق نوآوری، علم و فناوری تشویق به همکاری می‌کردند.

ایجاد بازار‌های استراتژیک؛ برای ایجاد بازار‌های استراتژیک، ژاپن تاکید خود را بر نقش نوآوری در حوزه‌هایی، چون علوم زیستی و انرژی‌های نو گذاشت.

استراتژی جهانی؛ این برنامه، دولت ژاپن را به میزان قابل توجهی در پویایی اقتصاد جهانی درگیر کرد، این استراتژی با پیش کشیدن موضوعاتی، چون بحث درباره همکاری‌های بین اقیانوسی و قرارداد‌های مشارکت اقتصاد، با استفاده از فشار خارجی، برای تغییر نهاد‌های داخلی تثبیت شده که مانع تلاش‌های جهانی بودند عملیاتی شد.

از میان سه راهبرد فوق، سومین مورد، موضوعی بود که در دامنه تعریف و کارکرد‌های دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری می‌گنجید. دولت ژاپن برنامه‌های اساسی علم و فناوری خود را از سال ۱۹۹۶ طراحی و هر ۵ سال یک‌بار این برنامه‌ها را مورد بازبینی قرار می‌داد. دولت ژاپن با سعی در گنجاندن مفاهیم دیپلماسی علم و فناوری در برنامه سوم، از طریق طرح «به سوی تقویت دیپلماسی علم و فناوری ژاپن» در سال ۲۰۰۷ امیدوار بود که کشور از اهمیت رو به رشد همکاری بین‌المللی علم و فناوری و دیپلماسی آگاه شده و نفوذ خود را در جهان افزایش دهد. اما مفهوم استفاده از علم و فناوری برای تقویت حضور ژاپن در جهان، قبل از ۲۰۰۷ ریشه گرفته بود. براساس طرح کلی و اولیه مقرر بود، دولت ژاپن از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ در بازسازی و تقویت سیستم تحقیق و توسعه خود بکوشد. یکی از اقدامات برای رسیدن به این هدف، ایجاد یک سیستم طراحی شده برای تسهیل همکاری و تبادل بین بخش‌ها، مناطق و کشور‌های ذکر شده در طرح اولیه بود که توسط دولت پیشنهادشده بود.

 

این طرح‌ها، نه تنها بر ضرورت استفاده از علم و فناوری برای حل چالش‌هایی که جهان با آن مواجه بود تاکید می‌کرد بلکه به حفظ جایگاه بین‌المللی ژاپن و امنیت ملی نیز انجامید.

برای مثال، ژاپن ۲۴ توافقنامه درباره همکاری علمی و فناورانه با ۳۴ کشور را تا سال ۲۰۰۰ منعقد کرد. این ارقام تا سال ۲۰۱۷ به ۳۲ توافقنامه با ۴۶ کشور و کمیسیون اروپایی افزایش یافت. نخستین توافقنامه آن‌ها در سال ۱۹۷۳ با اتحادیه جماهیر شوروی بود، پس از آن توافقنامه‌های دهه ۱۹۷۰ شامل کشور‌های اروپای شرقی و مرکزی و صد البته دولت‌های تازه استقلال یافته بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود (دیویس، ۱۳۹۶). می‌توان با اطمینان اعلام کرد که ژاپن از جمله کشور‌هایی بود که نهایت استفاده را از فروپاشی شوروی برد.

بنابراین، فعالیت‌های بین‌المللی در زمینه علم و فناوری، خواه از علم خواه از منافع دیپلماتیک ناشی شوند، به‌طور پایداری در نفوذ ژاپن هم در جامعه علم و فناوری و هم در جامعه دیپلماتیک نقش داشته‌اند. بر اساس گزارش‌هایی که توسط آیزاوا و سونامی در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۳ تهیه شده بود شماری از راهبرد‌های اساسی برای پیشبرد دیپلماسی علم و فناوری در ژاپن به شرح زیر عنوان شد.

استقرار نظامی که در آن ژاپن و شرکایش از منافع متقابل بهره‌مند شوند: برای بقای همکاری متقابل مستمر و بلندمدت، ژاپن باید نظامی را استقرار دهد که در آن ژاپن و شرکایش از منافع متقابل بهره‌مند شوند. بنابراین، به‌طور مثال، ژاپن به شرکایش کمک می‌کند تا توانمندی‌هایشان را برای حل مستقلانه مشکلات مختلف بالابرده و خودکفا شوند و همین‌طور مسائلی را که به‌طور مشترک با شرکا با آن‌ها مواجه هستند شناسایی کرده و همکاری را به حل آن مسائل گسترش دهد.

ایجاد هم‌افزایی میان علم، فناوری و دیپلماسی برای حل مسائل جهانی پیش روی بشریت: این راهبرد با رویکردی برای ارسال نتایج پژوهشی ژاپن به جهان تدوین شد، ژاپن قصد کرد تا علم و فناوری را با دیپلماسی ژاپن پیوند داده و با ایجاد هم‌افزایی بین این دو حوزه آن‌ها را به توسعه متقابل وادار کند. ژاپن با تمرکز بر ارائه علم و فناوری‌اش به جهانیان سعی کرد تا علم و فناوری را برای جامعه انسانی بهینه کرده و با محدود نماندن به مرز‌های ملی به جامعه انسانی کمک کند، به این روش بسیاری از ابتکارات عمل برای حل مشکلات جهانی پیش روی بشریت را در دست گرفت و از مزایای حل این مشکلات به خوبی بهره‌مند شد.

کار روی توسعه منابع انسانی که دیپلماسی علم و فناوری را پایدار نگه می‌دارند: منابع انسانی هم در خدمت علم و فناوری و هم در خدمت دیپلماسی هستند. ژاپن بر توسعه منابع انسانی که دیپلماسی علم و فناوری را پایدار نگه می‌دارند به‌طور جدی کار کرده و همان‌طور که مبادله بین‌المللی را بهبود می‌بخشیده، همزمان برای شبکه‌سازی این منابع انسانی کوشید. علاوه بر این، ژاپن منابع انسانی دیپلماتیکی را که قادر به نشان دادن رهبری ژاپن در شکل‌دهی توافقات بین‌المللی و ایجاد چارچوب‌های بین‌المللی باشند، تقویت کرد.

افزایش حضور بین‌المللی ژاپن: سیاستگذاران در ژاپن، این کشور را تبدیل به یک برند بین‌المللی برای علم و فناوری کرده و تلاش دارند تا با حضور بیشتر در عرصه‌های بین‌المللی، خود را به عنوان یک شریک قابل اعتماد و مورد احترام به دیگر کشور‌ها معرفی کنند.

این موارد همان کار‌هایی هستند که بازیگران زیست بوم نوآوری کشورمان با همکاری وزارت امورخارجه می‌توانند با الهام‌گیری از آن‌ها صورت دهند. به‌طور مثال طرفین با هم افزایی توانمندی‌ها و امکانات خود می‌توانند از جایگاه جهانی خوب ایران در برخی حوزه‌های نوپدید نظیر نانو فناوری، فناوری‌های زیستی و تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی، گیاهان دارویی و دارو‌های گیاهی استفاده و ایران را به عنوان برندی معتبر و بین‌المللی در حوزه‌های مذکور معرفی کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: ۱۹ مرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ۳۷۸۸۵۲۸، donya-e-eqtesad.com