* پارک‌های علم و فناوری چه کارکردهای ویژه‌ای دارند که هزینه‌های بالا برای ایجاد آنها را توجیه می‌کند؟

به طور کلی راه‌اندازی کسب و کار امری دشوار است و ایجاد کسب و کارهای فناورانه به نوبه خود دشوارتر است. خطرپذیری راه‌اندازی کسب و کار فناورانه به نوبه خود از ایجاد کسب و کارهای معمولی بیشتر است، چون پیش از ارائه محصول در بازار باید کارهای فناورانه نیز صورت گیرد. به عبارتی باید بتوان محصول را ابداع کرد.

* منظور شما این است که تجربه، حلقه گم شده کسب و کارهایی است که به شکست می‌انجامد؟

بله. برای راه‌اندازی کسب و کار تازه باید بازار بالادستی و پایین دستی را بشناسی، مشتری داشته باشی و کار را هم بلد باشی. همچنین مهارت نیز داشته باشی. این مهارت تنها با آموزش‌های نظری به دست نمی‌آید، بلکه در کار ایجاد می‌شود. پارک‌های علم و فناوری زیرساخت هایی هستند که دولت‌ها به وجود می‌آورند تا بتوانند نرخ بقای شرکت‌های نوپا و توان مؤسسه‌های کوچک و متوسط را بالا ببرند؛ مؤسسه هایی که می‌توانند اثری مثبت بر نرخ رشد اقتصادی داشته باشند. شرکت‌ها و مؤسسه‌های کوچک و متوسط نرخ‌های رشد بالایی دارند.

اگر 30 درصد اقتصاد یک کشور را مؤسسه‌های کوچکی تشکیل دهند که در یک سال به طور متوسط 50 درصد رشد داشته باشند، اقتصاد در یک سال، رشدی 15 درصدی را تجربه خواهد کرد. رشد اقتصادی بالای چین در سال‌های گذشته به این دلیل بود که بخش عمده‌ای از اقتصاد این کشور در دوره‌های زیادی از شرکت‌های کوچک تشکیل شده بود، در حالی که شرکت‌های بزرگ و رشد کرده، نمی‌توانند سالانه بیش از 2 تا 3 درصد رشد اقتصادی داشته باشند. در نتیجه، اقتصادی که از شرکت‌های بسیار بزرگ تشکیل شده باشد، رشد بسیار کندی خواهد داشت.

* در مجموع چند پارک علوم و فناوری در کشور ما فعالیت می‌کنند؟

اطلاعات دقیقی در دست ندارم، اما گمان می‌کنم بیش از 30 پارک در کشور مشغول فعالیت هستند.

* آیا این تعداد پارک با نیازها و ظرفیت‌های کشور تناسب دارد؟

خیر. به طور یقین، ظرفیت‌هایی بیش از این داریم. به نظرم 5 تا 6 سال آینده باید به 60 تا 80 پارک برسیم. در شهر تهران ظرفیت ایجاد 8 تا 10 پارک وجود دارد، چون پارک‌ها دارای ظرفیت معقول هستند. برای نمونه نمی‌توان گفت در 200 هکتار زمین، یک پارک ایجاد می‌شود بلکه‌اندازه متناسب پارک‌ها بین 8 تا 25 هکتار است و ظرفیت معقولی برای عضوپذیری شرکت‌ها در هر پارک وجود دارد. درست همانند مدرسه. نمی‌توان مدرسه‌ای بسیار بزرگ ساخت و همه بچه‌های تهران را در آن ثبت نام کرد، چرا که مدرسه نیز اندازه معقول دارد.

* با توجه به جایگاه ویژه پارک‌های علم و فناوری در توسعه اقتصادی، آیا در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلانی همچون برنامه‌های توسعه به این مهم توجه شده است؟ آیا دولت در این زمینه تلاش و کوشش لازم را دارد؟

ایده تأسیس پارک‌های علم و فناوری از سال‌های پایانی دولت هشتم و برنامه سوم توسعه شکل گرفت. در آن زمان طرح هنوز در مراحل ابتدایی بود و چنان که باید به آن توجه نشد. اوج این مسأله باید در برنامه چهارم توسعه اتفاق می‌افتاد که متأسفانه تلاش لازم صورت نگرفت. در برنامه پنجم هم به رغم اینکه تعداد قابل توجهی پارک تأسیس شد، اما باز هم توجه کافی به آن نشد.پارک‌های علم و فناوری همواره از منابع ضعیف رنج می‌برند.

* آیا فقط دولت‌ها مسئول مستقیم تأسیس و اداره پارک‌های علم و فناوری هستند؟ آیا بخش خصوصی هم می‌تواند وارد این حوزه شود؟ الگوهای متفاوت اداره پارک‌های علم و فناوری در کشورهای دیگر به چه شکل است؟

انواع گوناگون اداره پارک‌های علم و فناوری در دنیا وجود دارد، اما بیشتر دولت‌های محلی یعنی شهرداری‌ها و استانداری‌ها مسئولیت تأسیس و اداره پارک‌ها را بر عهده می‌گیرند. بخش خصوصی کمتر در این حوزه وارد شده است، چرا که این کار بیشتر حمایتی است. در کشور ما اما ورود بخش خصوصی در این حوزه رو به افزایش است. در زمان کنونی در ایران یک پارک علم و فناوری خصوصی مشغول فعالیت است. اما روشن است که بازدهی و نتیجه دهی در بخش خصوصی بالاتر است و پارک‌های خصوصی کارآمدی بیشتری خواهند داشت، چرا که به طور کلی بهره وری در بخش‌های دولتی پایین است.

* مهمترین زیرساخت‌های لازم برای تأسیس و راه‌اندازی پارک علم و فناوری چیست و آیا این زیرساخت‌ها در کشور ما وجود دارد؟

عمده زیرساخت هایی که برای ایجاد پارک‌های علم و فناوری نیاز است در کشور وجود دارد، بویژه در حوزه زیرساخت‌های حمایتی. برای تأسیس یک پارک پیش از همه باید فضای فیزیکی متناسبی در دست داشته باشید؛ فضایی که خود از امکاناتی چون موقعیت مکانی مناسب، راه‌های ارتباطی، دسترسی و... برخوردار باشد. نمی‌توانید زمینی خشک و دور از هر امکاناتی را برای ایجاد پارک درنظر بگیرید. اکنون، ایجاد یک شرکت نوپا بین 250 تا 400 میلیون تومان هزینه دارد و خانواده‌ها اغلب از عهده تأمین این هزینه برای فرزندان خود برنمی آیند. هزینه شرکت‌های نوپا و سرمایه لازم برای ایجاد آنها با استقرار در پارک‌های علم و فناوری پایین می‌آید. پارک‌ها فضای فیزیکی لازم برای فعالیت شرکت‌های نوپا را فراهم می‌کنند تا اگر شرکتی در کارش موفق هم نشد، به دلیل هزینه‌های بالا نابود نشود. به طور معمول پارک‌ها دارای ساختمان مرکز رشد هستند که به صورت محدود و دوره‌ای در اختیار شرکت‌های نوپا قرار می‌گیرند. مانند یک قطار که از یک در سوار می‌شوند و از در دیگر با کسب و کار بیرون می‌روند و بارشان از دوش دولت برداشته می‌شود. البته پارک‌ها این فضا و امکانات را به صورت مجانی در اختیار شرکت‌ها قرار نمی‌دهند، اما به شیوه‌هایی هزینه‌ها را دریافت می‌کنند که موجب نابودی شرکت‌های نوپا نشود، برای نمونه، دریافت این پول را به بعدها موکول می‌کنند یا شرایطی تعیین می‌کنند که اگر فرد موفق نشد، بخشی از این پول بخشیده شود. به اصطلاح به این‌ها <پول‌های بذری> گفته می‌شود. مهمترین مشکل ما در ایجاد پارک‌های علم و فناوری ضعف در ساختارهای فیزیکی است. متقاضیان زیادی در پارک دانشگاه تهران داریم، اما ساختمان نداریم که در اختیار آنان قرار دهیم. کارآفرینان، ثروت‌های یک جامعه هستند. باید با الگوگیری از کشورهایی که در این زمینه خوب کار کرده‌اند، از جوانان کارآفرین حمایت کنیم. در کشورهای پیشرفته دنیا با اقتصادهای قدرتمندی چون آلمان، شرکت‌های بزرگی چون «بنز» و «بی. ام. و» وسط شهر ساختمان‌های متعددی می‌سازد و به شرکت نوپا با هزینه کمتر اجاره می‌دهد تا جوانان برای کارآفرینی و ایجاد کسب و کار تلاش کنند.

* پس این‌طور که گفتید مجبورید از میان شرکت‌های متقاضی عضویت در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران انتخاب کنید. اولویت شما برای پذیرش واحدهای فناور چیست؟

اولویت پذیرش ما بر اساس انتخاب شرکت‌هایی است که ایده فناورانه (نه الزاماً فناوری‌های پیشرفته) داشته باشند چون مأموریت ما توسعه کسب و کارهای فناورانه است. بازارپسند بودن محصول نیز شاخص دیگری است که در ارزیابی و پذیرش شرکت‌های فناور تأثیرگذار است. ظرفیت گروه برای موفقیت کار نیز از دیگر معیارهای انتخاب است. تیم داوری ما بر پایه این شاخص ها، شرکت‌ها را رتبه‌بندی و انتخاب می‌کند.

* به لحاظ تعداد و کیفیتِ عملکرد پارک‌های علم و فناوری در منطقه، از چه جایگاهی برخورداریم؟

کشور ما از نظر تعداد و کیفیت پارک‌های علم و فناوری از کشورهای منطقه بسیار جلوتر است، در سطح جهانی هم ما از دیگر کشورهای منطقه شناخته شده تر هستیم. ایران بر اساس آمار «سازمان بین‌المللی پارک‌های علم و فناوری» در منطقه غرب آسیا، کشور برتر است. این برتری اما نباید موجب توقف تلاش‌ها برای گسترش کمی و کیفی پارک‌ها شود چرا که کشورهای دیگر در حال ربودن گوی سبقت از ما هستند. کشورهایی چون قطر به دنبال تقویت زیرساخت‌های خود هستند.

* در پارک‌های علم و فناوری اولویت با توسعه اقتصادی است یا توسعه فناوری؟

تقریباً می‌توانیم بگوییم پنجاه- پنجاه است. ما برای رصد کردن شرکت‌ها سه شاخص داریم. نخست شاخص فناورانه (تکنولوژیک) است که عددی میان صفر تا یک است. این نوآوری پارک علم و فناوری دانشگاه تهران است که شرکت‌ها را دنبال می‌کند تا شاخص فناورانه آنها کاهش نیابد و حیات فناورانه شان ادامه یابد. ما شرکتی را که دچار رکود شود، نمی‌خواهیم و نگه نمی‌داریم چرا که بسیاری از شرکت‌های ایرانی از پویایی برخوردار نیستند و پس از نوآوری در یک فناوری، به جای ارتقای آن، پایش می‌نشینند و نان می‌خورند. دلیل عقب ماندگی صنعت کشور نیز همین است. شاخص دیگر مورد بررسی، نرخ رشد اقتصادی شرکت‌ها است. پارک‌های علم و فناوری مانند گلخانه‌ای هستند که فضای مناسب و ویژه‌ای را برای رشد گل‌ها فراهم می‌کنند پس باید شرکت‌های فعال در آن بهتر رشد کنند. برای نمونه اگر قرار است نرخ رشد اقتصادی شرکت‌های حاضر در پارک مانند شرکت‌های خارج از پارک باشد، بهتر است که آن شرکت در سطح شهر کار کند. به همین دلیل نرخ رشد اقتصادی مجموعه شرکت‌های حاضر در پارک باید از نرخ رشد اقتصاد ملی بالاتر باشد. شاخص دیگری که رصد می‌شود، نیروی انسانی است. بیش از 60 درصد نیروی انسانی شرکت‌های پارک دانشگاه تهران باید تحصیلات دانشگاهی بالاتر از لیسانس داشته باشند.

* فعالیت پارک‌های علم و فناوری زمانی می‌تواند تأثیر مثبت محسوسی در رشد اقتصادی داشته باشد که برای کشور ارزآوری داشته باشند. آیا تولید محصول‌ شرکت‌های دانش بنیان در دانشگاه تهران به سطح صادرات هم رسیده است؟

واقعیت این است که به طور کلی شرکت هایی که در ایران محصولاتشان به سطح صادرات رسیده است، بسیار کم هستند. برای نمونه، در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان شرکت هایی هستند که محصولاتشان را صادر می‌کنند، اما تعداد این شرکت‌ها بیش از انگشتان دست نیست. به طور کلی شرکت‌های داخلی موفقیت چندانی در به دست آوردن بازارهای جهانی نداشته‌اند. ما هنوز بازارهای ملی خودمان را هم نتوانسته ایم به دست بیاوریم.

‌* آیا میان هدف‌های اولیه تأسیس پارک‌های علم و فناوری و خروجی آنها در کشور تناسبی وجود دارد؟

ما از خودمان راضی نیستیم. هدفمان این است که دانشگاه تهران را به دانشگاه کارآفرین تبدیل کنیم و تا به این نقطه نرسیم از خودمان راضی نیستیم.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6071 ، شنبه 16 آبان 1394، صفحه 18