شعار سال: کتاب نگاهی به سیره حکومتی امام علی علیه السلام آورده است: هیچ چیز نمیتوانست امام را از «حق» باز دارد؛ منافع بی ارزش مادی یا مصایب و مشکلات آن، لحظهای او را از حق باز نداشت. به آن پای بند بود. حتی اگر به نفع خود، حکومت، دوستان یا فرزندانش نبود. پیشوایی بود که بر خزانه دارش نهیب میزد که چرا گردنبند مرواریدی را به صورت امانتی ضمانت شده، آن هم برای مدت کوتاهی، در اختیار دختر وی قرار داده است؟
زمانی که ابن عباس به آن حضرت پیشنهاد میکند اندکی با کارگزاران فاسد منصوب خلیفه پیشین مدارا کند و پس از محکم شدن پایههای حکومت، آنان را برکنار سازد، امام میفرماید:
اینکه گفتی آنان را باز گمارم، به خدا سوگند، تردیدی ندارم که این امر، برای اصلاح زندگی زودگذر دنیا مفید است، ولی آنچه از «حق» بر عهده من است و با شناختی که از کارگزاران عثمان دارم، به خداوند سوگند که هیچ یک از آنان را هیچ وقت به زمام داری نگمارم.
بسیارند کسانی که ادعای «حق گرایی» میکنند، ولی آنجا که «حق» با منافع شخصی یا گروهی آنان در تضاد باشد، حق را به فراموشی میسپارند. در نگاه امام علی (علیه السلام)، همه چیز در مقابل «حق» رنگ میباخت و بی ارزش مینمود. حتی حکومت خود را نیز زمانی محترم و با ارزش میدانست که به وسیله آن، «حقی» را به پا دارد.
هنگامی که آن حضرت همراه سپاهش برای سرکوبی پیمان شکنان، به سمت بصره حرکت میکرد، در یکی از روستاهای مدینه به نام ربذه فرود آمد. بازماندگان کاروان حاجیان به خیمه اش آمدند تا سخنان او را بشنوند. ابن عباس گوید: نزد علی (علیه السلام) آمدم. دیدم امام مشغول وصله زدن کفش هایش است. به او گفتم: نیاز ما به تو برای اصلاح امور، بیشتر از آن چیزی است که انجام میدهی. سخنی نگفت تا از وصله کردن کفش فراغت یافت و آن را کنار کفش دیگر گذاشت. سپس به من فرمود: «آنها را قیمت بگذار.» گفتم: ارزشی ندارند. فرمود: «هر چه قدر میارزد!» گفتم: نیم درهم. فرمود: «به خدا سوگند! این کفشها برایم دوست داشتنیتر است از فرمانروایی بر شما، مگر آنکه «حقی» را به پا دارم یا باطلی را بزدایم».
امام علی (علیه السلام) همگان را در برابر حق یکسان میشمرد و رعایت آن را به طور یکسان به فرمانداران خویش توصیه میکرد:
«حق» را درباره آنان که خواهان حقند، چه خویشاوندان و چه بیگانه، رعایت کن و در این باره صابر باش و به حساب خدا بگذار! (و پاداش این کار را از او بخواه) هر چند این کار موجب فشار بر یاران نزدیکت شود و سنگینی این راه را به خاطر سرانجام ستوده آن تحمل کن.
اصل عدالت خواهی
«عدالت»، نشانه پرفروغ حکومت علوی است و نام علی (علیه السلام) با عدالت عجین شده است؛ سرتاسر زندگی علی (علیه السلام) عدالت خواهی بود و در همین راه نیز به شهادت رسید.
در بینش امام علی (علیه السلام)، «عدالت»، بهترین سیاستها و مدیریت هاست که از سویی موجب استواری، سامان دهی و اصلاح شهروندان میشود و دین داری را برای آنان آسان میگرداند و از سوی دیگر، رمز پایداری و استواری حکومت هاست.
معیار بودن عدالت در اداره مردمان تا به آنجاست که قوانین باید تابع عدالت باشند و شایستگیها در همه امور رعایت شوند و هرگونه تبعیض از جامعه زدوده شود.
معنای عدالت در اداره امور، این نیست که افراد با یکدیگر هیچ گونه تفاوتی نداشته باشند و با همه در همه چیز یکسان رفتار شود؛ چون این کار در برخی موارد عین ستم است. معنای عدالت در اداره امور آن است که تفاوتها و امتیازها بر مبنای صلاحیتها و شایستگیها باشد و هر کس و هر چیز در جای مناسب خود قرار گیرد.
امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در مسایل سیاسی و انتخاب یا عزل فرمانداران و کارگزاران یا امور اقتصادی و بهره وری یکسان مردمان از اموال عمومی، عدالت را معیار قرار میداد:
به خدا سوگند! اگر شب را بر روی خارهای «سعدان» بیدار به سر برم و یا در غلها و زنجیرها بسته و کشیده شوم، برایم محبوبتر است از اینکه خدا و رسولش را روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم روا داشته و چیزی از اموال دنیا را غصب کرده باشم. چگونه
به کسی ستم روا دارم، آن هم برای جسمی که تار و پودش به سرعت به سوی کهنگی پیش میرود و مدتهای طولانی در میان خاکها میماند… به خدا سوگند! اگر اقلیمهای هفت گانه را با آنچه در زیر آسمان هاست، به من دهند که خداوند را با گرفتن پوست جو از دهان مورچهای نافرمانی کنم، هرگز نخواهم کرد و این دنیای شما از برگ جویدهای که در دهان ملخی باشد، نزد من خوارتر و بی ارزشتر است.
امام علی (علیه السلام) همواره فرمانداران و کارگزاران خویش را به اجرای عدالت در اداره امور فرا میخواند، تا آنجا که به آنان توصیه میکرد در نگریستن به زیردستان خود نیز عدالت و مساوات را فراموش نکنند آن حضرت در عهدنامه اش به محمد بن ابی بکر، هنگامی که حکومت مصر را بر عهده اش نهاد، چنین نوشت:
بالهای محبتت را برای آنها بگستر و پهلوی نرمش و ملایمت را بر زمین بگذار. چهره خویش را برای آنها گشاده دار و تساوی را میان آنها حتی در نگاه هایت مراعات کن تا بزرگان کشور در حمایت از آنها طمع نورزند و ضعیفان در انجام عدالت از تو نا امید نشوند.
انتخابی از کتاب نگاهی به سیره حکومتی امام علی علیه السلام
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از شفقنا، تاریخ انتشار: ۲۶ بهمن ۱۴۰۰، کد خبر:fa.shafaqna.com/۱۳۱۸۷۶۸