اگر به مدیریت تصویر این دو رهبر در رسانه در خلال جنگ کنونی، نگاه کنیم، به مولفههای مهمی میرسیم. منظورم از مدیریت تصویر، انگاره یا تصویری است که از هویت این افراد در رسانهها ساخته میشود و همین «تصویر رسانه ای» به تدریج به «تصویر ذهنی مردم» هم تبدیل میشود. اگر در گذشته ارزش یک عکس برابر هزاران کلمه بود، امروزه در عصر رسانههای اجتماعی، ارزش یک تصویر به غایت بی شمار است. خالق این تصویر هم خبرنگاران هستند و هم خود آن رهبر به عنوان یک کشنگر ارتباطی و رسانهای
شعار سال: تاکنون تحلیلهای مختلفی از جنگ و رویارویی روسیه و اوکراین شده است. من میخواهم از زوایه مدیریت تصویر (image management) و انگاره سازی به کنش و واکنش پوتین و زلنسکی در میدان جنگ و دیپلماسی بپردازم. اما ابتدا به تفاوتهای نسلی این دو رهبر بپردازیم.
ولادیمیر پوتین ۷۰ ساله، از نسل رهبران سیاسی و نظامیِ کلاسیک و سنتیِ جنگ دیدهای است که قدرت و اقتدار و قهرمانی خود را در جنگ و کنش و تفوقهای میلیتاریستی میبیند. از نسلی است که میراث دار تجربه و خاطره جنگ جهانی دوم است. از نسل چپهایی است که «بودن» خود را «نبودن» دیگری میداند. علیرغم اینکه «حقوق» خوانده است، اما اسلحه و زور را مهمترین ابزار برای خودنمایی و پیگیری آرمانها و ایدئولوژی اش میداند. در مراکز امنیتی و نظامی آموزش دیده و کار کرده است. نسلی که جنگ و خشونت را تجربه میکند، ابراز خشونت را راهکاری پسندیده و مشروع برای دستیابی به اهداف فردی و ملی خود میداند.
ولادیمیر زلنسکی ۴۴ ساله از نسل رهبران جوانِ بدون خاطره مستقیم از جنگ جهانی دوم است. از نظر جامعه شناسی در گروه نسلی ایکس (X) قرار میگیرد که دارای یک شکاف ارزشی و هنجاری با نسلهای دوران جنگهای جهانی هستند. دوران جامعه پذیری و رشد خود را در دوران شکوفایی اقتصادی و فرهنگی و تحولات پرشتاب فناوری و رسانهها طی میکند. علیرغم اینکه حقوق خوانده است، اما به هنرهای نمایشی روی میآورد. هیچگونه تجربه و سابقه امنیتی و نظامی ندارد، اما در دوران جوانی به سیاست روی میآورد و از نسلی است که به جامعه نوین و سبک زندگی و ارزشهای جهان آزاد و لبیرال آن نظیر دموکراسی تعلق دارد و برای پیگیری تعلقات و آرمان هایش، صندوق رای و انتخابات و رقابت را انتخاب میکند.
اگر به مدیریت تصویر این دو رهبر در رسانه در خلال جنگ کنونی، نگاه کنیم، به مولفههای مهمی میرسیم. منظورم از مدیریت تصویر، انگاره یا تصویری است که از هویت این افراد در رسانهها ساخته میشود و همین «تصویر رسانه ای» به تدریج به «تصویر ذهنی مردم» هم تبدیل میشود. اگر در گذشته ارزش یک عکس برابر هزاران کلمه بود، امروزه در عصر رسانههای اجتماعی، ارزش یک تصویر به غایت بی شمار است. خالق این تصویر هم خبرنگاران هستند و هم خود آن رهبر به عنوان یک کشنگر ارتباطی و رسانه ای.
تصاویری که از ولادیمیر پوتین در جنگ روسیه علیه اوکراین ساخته و منتشر میشود، به این صورت است که با لباس رسمی (کت و شلوار) و دیسیپلین یک رهبر در دوران عادی (قبل از جنگ) پشت یک میز کارش در دفتر ریاست جمهوری در میدان سرخ مسکو نشسته است و هشدار میدهد و تهدید میکند. معمولا زنده صحبت نمیکند و برنامهها از قبل ضبط میشود. کنفرانس خبری برگزار نمیکند و پاسخگوی افکار عمومی کشور خود و جهان نیست. از سه ماه قبل حمله هزاران سرباز را پشت مرزهای اوکراین چیده است و علیرغم نگرانیها و هشدارهای غربی ها، مرتب میگوید که قصد حمله ندارد، اما بالاخره حمله میکند و در برابر دیدگان افکارعمومی جهان دروغش آشکار میشود. پوتین هیچ حضور و تعاملی در رسانههای اجتماعی در دوره جنگ ندارد و بسیار محافظه کارانه و سنتی از رسانههای جمعی (رادیو، تلویزیون و روزنامه ها) بهره میبرد و هرگز یک توییت، پیام و محتوای شخصی و دیپلماتیک و... را در رسانههای اجتماعی منتشر نمیکند. به نظر میرسد قدرت و نفوذ رسانههای اجتماعی را درک نمیکند، چون خود به نسل قبل از رسانههای تعاملی تعلق دارد. تیم پوتین به خلق «شبه رویداد» هم آگاه نیست و حتی رسانهها هنوز از حضور پوتین در میدان جنگ یا تصویری از بازدید او از صفوف لشکریانش و یا از کنترل اوضاع از نزدیک چیزی منتشر نکرده اند.
اما زلنسکی جوان و علاقهمند به رسانهها و فناورهای نوین، علاوه بر اینکه در کنفرانسهای خبری آنلاین و آفلاین شرکت میکند، در رسانههای اجتماعی خود به خلق محتوا میپردازد، شخصا با گرفتن تصاویری از حضور خود در خیابانهای جنگ زده کیف به همراه کابینه اش، به شایعات و خبرهای جعلی فرارش پاسخ میدهد. لحن و کلمات و کلام اش ساده و انگیزشی است. از طریق همین رسانههای اجتماعی به مردم تقویت روحیه میدهد، از همبستگی ملی برای نجات وطن میگوید. توییت میکند، از رهبران و افکار عمومی جهانی میخواهد که ساکت نمانند و اوکراین را فراموش نکنند. از همین رسانههای اجتماعی، پوتین را خطاب قرار میدهد، دیپلماسی رسانهای را در میدان جنگ خوب به کار میگیرد. با لباس غیرفرم و عادی در برابر دوربینها ظاهر میشود و حتی دیپلمات هایش را هم با لباس عادی برای مذاکره به مرز بلاروس با روسیه میفرستند، یعنی میخواهد فرم و ظاهرش نزدیک به شرایط بحرانی کشورش باشد، و این یعنی زلنسکی به اهمیت تصویر آگاه است و تا الان تصویر ذهنی مطلوبی از خود و قربانی شدن کشورش به دست روسیه در میان افکار عمومی جهان ساخته است.
امروزه رسانههای اجتماعی به عرصه مهم کنشگری و رویارویی رهبران سیاسی یک جامعه تبدیل شده است. آنهایی که در این عرصه کنشگر هستند و به خلق ارزش و محتوا در آن آگاه هستند میتوانند وزن اجتماعی و نفوذ اجتماعی خود را بالا ببرند و رقیب یا دشمن را در گوشه رینگ سرزنشهای اجتماعی قرار دهند تا سرمایه اجتماعی و اقتصادی و سیاسی آنها را بر باد دهند. به نظر میرسد که تا حالا زلنسکی با کنشگری در نبرد رسانهای و مدیریت تصویر مطلوب از خود و ملتش موفق بوده است، اما پوتین با درپیش گرفتن واکنش گری و پخش پیامهای ضبط شده و تکذیب برخی خبرها در رسانههای رسمی ناموفق بوده است
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات، تاریخ انتشار: ۱۷ اسفند 1400، کد خبر: ۲۲۳۰۳، www.ihcs.ac.ir