شعار سال: حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمد مقدم درباره ادب و آداب منبر، اظهار کرد: منبر نماد دعوت دیگران به یکسری از ارزش‌ها و معتقدات است. چنین معنایی در این آیه قرآن تبلور یافته است که: «ادْعُ إِلی‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ» اولاً در این آیه دعوت به سوی رب شده و رب یعنی سنبل همه خوبی ها، فضیلت‌ها و خیرها؛ بنابراین دعوت به سوی خدا یعنی دعوت به مجموعه خوبی‌ها و نیکی ها.

وی ادامه داد: خداوند برای دعوت به مجموعه خوبی‌ها و نیکی‌ها راهکاری مشخص می‌کند که اولین راهکار «حکمت» است و حکمت بدین معناست که نظر و عمل شما توأم با عقلانیت باشد و دعوت حکیمانه یعنی هم سخن خوب را مطرح کنید و هم سخن خوب بگویید. سخن خوب یعنی تمام کلام شما بر عقل و خرد مبتنی باشد و دعوتی می‌تواند بر عمق وجدان و احساس آن کسانی که دعوت می‌کنید، بنشیند که مبتنی بر عقلانیت و دریافت‌های صحیح عقلانی و حکیمانه باشد لذا در صحبت‌هایی که توأم با خرافات و موهومات است و برخی از افکاری است که پایه و مبنای درست علمی ندارد، همه ضد حکمت است. وقتی می‌گوییم دعوت خداوند، اولین مساله حکمت است یعنی در مقام قول، نظر و کلام آنچه که مطرح می‌کند، آغشته و آمیخته با عقل و خرد انسانی و جمعی باشد.

وی درباره حکمت عملی نیز گفت: حکمت عملی یعنی همان چیزی که ما به اخلاق تعبیر می‌کنیم. یعنی فرد دعوت کننده وقتی که خودش را به عنوان «داعَیًا اِلی اللّهِ» می‌داند نه تنها در کلامش باید تمام اخلاقیات رعایت شود بلکه بایستی قول محکم داشته باشد، به درستی سخن بگوید، از دروغ، تهمت، افترا، آسیب، تخریب و آنچه یک انسان و جامعه را به نابودی می‌کشاند و ضد اخلاقی است، احتراز کند. همچنین باید کلامش به دور از فحش، آسیب و کلمات خشن باشد. همه این موارد تحت عنوان حکمت هستند. «ادْعُ إِلی‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ».

مسئول شورای عالی سیاستگذاری موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) افزود: خداوند می‌فرماید: «وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ» که بر مقام کلام تأکید دارد و عنوان می‌کند که وقتی می‌خواهید با استدلال، منطق و عقلانیت انسان‌ها را دعوت کنید، این دعوت باید مبتنی بر درستی باشد، اما اگر شما می‌خواهید پند دهید و نصیحت کنید، اولی، سایه روی عقل و خرد انسان‌ها می‌اندازد و دومی، روی احساس، وجدان و عاطفه انسان‌ها سایه می‌اندازد لذا قرآن می‌فرماید؛ باید به درستی، نیکی و خوبی موعظه کنید.

آقای مقدم بیان کرد: قرآن به نکته دیگری اشاره می‌کند و می‌فرماید: «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ»؛ گاهی ممکن است، سخن و گفتگو یک طرفه نباشد. گرچه وقتی از منبر و صحبت کردن می‌گویید، همیشه در ذهن و ضمیر ما سخن یک طرفه می‌آید در حالی که شما باید پرسشگری را در طرف مقابل احیا کنید و به او اجازه دهید که سوال کند. طبیعتاً در پرسشگری و سوال کردن، او سوال می‌کند و شما جواب می‌دهید و شما سوال می‌کنید و او جواب می‌دهد و آنچه که در این آیه مطرح می‌کند، این است که ممکن است این گفت وگوی دو طرفه به جدال و بحث کشیده شود و قرآن در این آیه تأکید می‌کند که مباحثه و مناظره به طریق احسن باشد، مجادله‌ای است که شما در جهت محکوم کردن طرف مقابل نباشید بلکه در جهت اغنای عقلی آنان باشید؛ بنابراین من معتقدم که اگر مبنای دعوت را این آیه شریفه قرار دهیم، «ادْعُ إِلی‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ» بهترین و برترین تأثیرات را در جامعه شاهد خواهیم بود به گونه‌ای که با بیان مطلبی برای مخاطبین هم خِرد او را بیدار می‌کنید، هم احساس او را نوازش می‌دهید و هم اینکه عقل و دریافت او را به سمت درستی و فضیلت می‌کشانید.

وی درباره آسیب‌های هتاکی و توهین روی منبر، گفت: این امر با شرع و عقل سازگار نیست. فردی که می‌خواهد سخن بگوید باید دانش و بینش لازم را داشته باشد یعنی باید اطلاعات جامعی از مبانی و ارزش‌های دینی کسب کند تا بتواند جامعه را به بهروزی و سعادت مندی دعوت کند.

وی تصریح کرد: اگر ما معتقدیم قرآن شفا برای انسان است، اگر معتقدیم اسلام دین جامع و کامل است؛ طبیعتاً سخنرانان و خطبا باید در این حوزه آگاهی و دانش داشته و همچنین از بینش کافی برخوردار باشند. بینش کافی داشتن به این معناست که زمانه، دنیا و مخاطبین خود را بشناسد.

وی اشاره کرد که اگر خطیبی حتی کمترین اطلاعی از مکتب دین داشته باشد، می‌داند که دین به ما اجازه گفتن سخن تند را نمی‌دهد و ادامه داد: اگر در فرهنگ قرآن جست وجو کنید، قرآن برای قول و سخن صفاتی را مطرح می‌کند و بر دوری از سخن زور و قول لین تأکید می‌کند. به عبارت دیگر سخن باید ویژگی‌هایی داشته باشد و آن ویژگی هاست که کلام و سخن را در عمق وجدان، احساس و دل طرف مقابل می‌نشاند.

وی گفت: اگر شخصی از منبر به عنوان وسیله‌ای برای اهداف و اغراض فردی، صنفی و سیاسی خود استفاده کند، آسیبی جدی به فرهنگ دینی، اخلاقی و اجتماعی وارد می‌شود لذا من معتقدم جامعه باید بیدار و هشدار باشد و هیچ گاه به چنین فضایی میدان ندهد.

مقدم تأکید کرد که اگر منبر به عنوان «ادْعُ إِلی‏ سَبیلِ رَبِّکَ» باشد، هیچ گاه نمی‌تواند وسیله‌ای برای بسیاری از سخنان غلط، زشت، خشن، زور و آنچه که روح و روان جامعه را آسیب می‌زند، باشد.

وی عنوان کرد: بسیاری از افرادی که با هتاکی و توهین از عرصه منبر بهره می‌گیرند، کسانی هستند که به قدرت گره خوردند، و وقتی قدرت و سیاست یکسری افرادی را در حاشیه امن قرار می‌دهد تا آن‌ها هر تهمت و افترا و کلامی را مطرح کنند، طبیعتاً جا برای افراد لایق و شایسته باز نمی‌شود.

وی گفت: امروز جامعه ما به شدت از عدم شایسته سالاری رنج می‌کشد. این عدم شایسته سالاری فقط در مدیریت سیاسی و اقتصادی و مدیریت‌های کلان حکومتی نیست بلکه گاهی این عدم شایسته سالاری در انتخاب سخنران منابر نیز به چشم می‌خورد. امروز بسیاری از افراد سخن خوب دارند یعنی اهل دانش و بینش هستند، ولی متأسفانه فضا برای آنان آماده نیست. تنها راهی که می‌تواند این فضا را بشکند، میدان دادن است به این صورت که جامعه و مردم کم کم زمینه را برای حضور چنین سخنان و افرادی آماده کنند.

وی در تعبیر معنای سخن خوب، گفت: سخنی که با روح عقل و دین گره خورده و بتواند حکیمانه باشد و نوع گفتار و طرح کردن آن هم اخلاقی باشد، سخن خوب است و تأکید دارم جامعه باید فضا را به این جهت ببرد.

آقای مقدم در پایان اظهار کرد: ممکن است تعداد کسانی که جز کلام تند، تیز، خشن و افراطی چیز دیگری نمی‌گویند، انگشت شمار باشد، ولی، چون صدای آن‌ها بلند است، گوش‌ها را بیشتر نوازش می‌دهد و متأسفانه صدمه و ضرر جبران ناپذیری به جامعه وارد می‌کند.


شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از شفقنا، تاریخ انتشار:۱۳ شهریور ۱۴۰۱، کدخبر: ۱۴۳۸۸۶۴، fa.shafaqna.com