آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهند که رشد گردشگری و میل به سفر میان نسل جوان سریع‌تر از سرعت رشد صنایع مسافرتی در کل است. طبق برآورد سازمان گردشگری جهانی تا سال 2020 تعداد جوانانی که در سطح بین‌المللی به سفر می‌روند از مرز 300 میلیون نفر درسال می‌گذرد. چندی پیش، «جولیت استیونس»، مدیر بازاریابی کنفدراسیون جهانی سفردانشجویان ودانش آموختگان جوان (WYSE) درسمینار ویژه‌ای که بدین منظور برگزار شد، اعلام کرد: «سفر گردشگران جوان از این پس موضوعی نیست که مغفول بماند؛ زیرا درآمد حاصل از سفر این گروه جمعیتی در سال 2013 میلادی، به تنهایی بیشتر از بودجه کل کشوری مانند آرژانتین است که در همان سال معادل 182 میلیارد دلار امریکا بود.» به گفته او برآورد شده است که سفر گردشگران و مسافران درسال 2014 ازمرز 300میلیون نفر گذشته است.

*20 درصد بازار گردشگری در اختیار نسل Y

WYSE یک سال پیش نیز درگزارشی که «جامع ترین و گسترده‌ترین تحقیقات انجام شده تا آن زمان» اعلام شد، برآورد کرد که ازمجموع پولی که گردشگران درسطح جهانی طی سال 2012 خرج کرده‌اند، گردشگران جوان از نسل Y بیش از 217 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده‌اند که به مراتب بیشتر از میزان هزینه‌کرد سایر گروه‌های سنی است. نسل وای (Y) یا نسل هزاره‌، نسلی هستند که در سال‌های‌ 1980 به بعد به دنیا آمده‌اند. این نسل در دوره ظهور تلویزیون‌های ماهواره‌ای، اینترنت و فناوری‌های نوین ارتباطات و اطلاعات از قبیل موبایل و نیز کتاب‌های الکترونیکی و رسانه‌های وب 1 سر و کار دارند.

گزارش WYSE یادآور می‌شود که گردشگران جوان از نسل Y نماینده 20 درصد از کل بازار گردشگری بین‌المللی هستند؛ و این به معنی شکل گیری یک نیروی اقتصادی بسیار قدرتمند و مهم است. از این گذشته، طبق تحقیقات و نظرخواهی‌های انجام شده، افراد 18 تا 34 ساله تمایل دارند که دست کم دو تعطیلات بزرگ در سال 2015 را در سفر بگذرانند که خود به معنای شکل گیری یک بازار بزرگ گردشگری است. همچنین، طبق بررسی‌هایی که توسط مؤسسه مطالعاتی Hotwire صورت گرفته است، مسافران نسل هزاره یا نسل Y بیش ازجوانان درنسل‌های دیگرازجمله نسل والدین خود که نسل انفجار جمعیت یا baby boomers هستند،علاقه به سفر دارند و در عمل نیز بیشتر از نسل ماقبل خود به سفر می‌روند.

انتشار این قبیل آمار و ارقام سبب شده است که مسأله گردشگران جوان در سال‌های اخیر مورد توجه محافل و مؤسسات گردشگری جهان قرار گیرد. نمونه بارز این توجهات، سمیناری بود که در ماه ژوئن سال 2013 در «درسدن» آلمان برگزار شد و متولی برگزاری آن شبکه شهرهای اروپایی بود. این سمینار پاسخ به یک سوال کلیدی را در دستور کار خود قرار داده بود و آن اینکه: «گروه‌های جوان چرا، چگونه و به کجا سفر می‌کنند؟»

* آینده گردشگری در دستان نسل Z

بعد از نسل Y نسل Z قرار دارد که شامل متولدین پس از سال 2001 میلادی است. این گروه سنی در سال 2020 به بلوغ می رسند و تولدشان مقارن بوده است با دوره اوجگیری رسانه‌ها و فناوری‌های نوین، ظهور و توسعه رسانه‌های اجتماعی مانند وبلاگ‌ها، ویکی‌ها، وب 2 و شبکه‌های اجتماعی و نیز دیجیتالی شدن بیشتر عرصه‌های ارتباطات اجتماعی. بدیهی است که این گروه سنی نیز علایق خاص خود را در گردشگری خواهند داشت و بزودی سهم مهمی از بازار گردشگری را به خود اختصاص می‌دهند. بنابراین، شناخت علایق و رفتارهای آنها در حوزه گردشگری مسیر جذب آنها را هموارتر خواهد کرد.

* گردشگران ثروتمند از نسل X

یکی دیگر از نسل‌های مهم بین گردشگران، نسل X است که نسل والدین گروه Y محسوب می‌شود، یعنی متولدان 1961 تا 1979. این نسل بالاترین میزان آموزش و تحصیلات دانشگاهی و تجربیات بین‌المللی را دارا هستند. این افراد اولین پایه‌گذاران سیاست‌هایی هستند که انعطاف پذیری و تسهیل را ترویج می‌کنند. این گروه سنی به دلیل ثبات شغلی و درآمد کافی، ثروتمندتر از نسل Y هستند و هنگام سفر به طور معمول پول بیشتری را خرج می‌کنند. خصوصاً اگر گردشگران این نسل امریکایی یا اروپایی باشند، ثروتمندتر هستند و تمایل بیشتری به خرج کردن در سفر دارند. با این حال، این گروه به دلیل شرایط سنی، محدودیت‌های خاص خود را دارند و به طور طبیعی هنگام سفر کم تحرک‌تر ظاهر می‌شوند. روشن است که گردشگران خارجی ورودی به ایران غالباً از این نسل و نسل ماقبل آن (متولدین پیش از 1961) هستند.

* خیز ترکیه برای جذب گردشگران جوان

رونق بازار گردشگران جوان و انتشار آمارهای یاد شده درباره تمایل روزافزون نسل Y به سفر در سال 2015 توجه بازارهای گردشگری جهان را به خود جلب کرده است. اخیراً روزنامه حریت ترکیه گزارش داده است که کمپین ویژه‌ای توسط اتحادیه آژانس‌های گردشگری ترکیه - TÜRSAB- برپا شده که هدف آن افزایش محبوبیت سفر به ترکیه میان نسل جوان و به تبع آن، افزایش درآمد مالی این کشور است. ضمن آنکه تبلیغ میان جوانان کشورهای مختلف، متضمن نوعی آینده نگری در صنعت گردشگری است.

گزارش حریت به نقل از کارشناسان ترک یادآور می‌شود که ترکیه با استفاده از تجربه دیگر کشورهای موفق درصنعت گردشگری، از هم اکنون دست به اجرا و توسعه پروژه‌های ویژه جوانان و نوجوانان زده است؛ زیرا یک چهارم کل گردشگران داخلی ترکیه نیز در همین گروه سنی هستند. طبق بررسی‌های صورت گرفته، 27 درصد از کل گردشگران جوان داخلی یا خارجی ترکیه به طور میانگین 500 یورو هنگام سفر خرج می‌کنند.

* چرا پیران به ایران می‌آیند؟

درباره جذب گردشگرانی با میانگین سنی بالا به ایران می‌توان مجموعه وسیعی از علل و عوامل را در نظر گرفت. ظاهراً سیاه‌نمایی‌ها و تبلیغات منفی که علیه ایران در رسانه‌های غربی صورت می‌گیرد، گردشگران میانسال را که از تحصیلات، تجربیات و استقلال رأی بالاتری برخوردارند، کمتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. تمایل به گردشگری فرهنگی نیز میان این گروه سنی بیشتر است و چون ایران غالباً با جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی خود شناخته می‌شود، گزینه مناسبی برای آنهاست.

اما باید توجه داشت که زیرساخت‌های گردشگری ایران برای پذیرایی از جوانان و پاسخگویی به انتظارات آنان چندان مطلوب نیست. در واقع، تورهای ایران حتی برای گردشگران میانسال نیز جز بازدیدهای روزانه از آثار تاریخی برنامه دیگر ندارند و در همان اماکن تاریخی، جز تماشای جلوه‌های معماری، هیچ برنامه فرهنگی یا هنری خاصی برگزار نمی‌شود. از این گذشته، عمده مراکز گردشگری ایران پس از غروب آفتاب به حال تعطیل کامل درمی‌آیند و برنامه‌هایی از قبیل برگزاری کنسرت، موسیقی، نمایش‌های آیینی و نورپردازی‌های شبانه که در اماکن تاریخی دیگر کشورها مرسوم است، در ایران اجرا نمی‌شود. بنابراین گردشگری فرهنگی ایران جذابیت چندانی برای جوانان ندارد و این گروه سنی اگر هم به ایران بیایند، اغلب برای شرکت در مسابقات سافاری، رالی و از این قبیل است و نیز در قالب تورهای خاص کویرنوردی یا بررسی قنات‌ها.
به هر روی، استقبال گردشگران میانسال از سفر به ایران – با توجه به آنچه از خصوصیات این گروه سنی گفته شد - لزوماً ناخوشایند نیست و بهره‌های قابل توجهی برای کشور میزبان دارد اما مشکل اینجاست که در برنامه‌ریزی‌های سازمان‌های متولی گردشگری، جذب گردشگران جوان جایگاه قابل اعتنایی ندارد.

در عین حال، فعالان و کارشناسان گردشگری ایران معتقدند گردشگران میانسال کمتر از گردشگران جوان می‌توانند برای ایران وآنچه درکشورما دیده‌اند، تبلیغ کنند. علاوه براین، تحقیقات نشان می‌دهد که این گروه جمعیتی اثرگذاری کمتری بر نسل جوان دارند؛ چرا که گروه‌های سنی جوان به اظهارات و گواهی همنسلان و افراد همسن و سال خود بیشتر اعتماد می‌کنند.

به گفته «دیوید چپمن» مدیرکل کنفدراسیون WYSE، طبیعت سفر گردشگران جوان در سطح بسیار زیادی نسبت به دهه قبل از آن دچار تحول شده است. گردشگران جوان امروز بیش از همیشه خواستار تجربه و غنا دادن به دانش خود در زمینه فرهنگ‌ها و تجربه‌های فرهنگی دیگر سرزمین‌ها هستند. آنان دوست دارند مردمان محلی را ببینند و در بازگشت به خانه‌های خود توان کاری و تخصصی خود را افزایش دهند.

چپمن می‌افزاید: «هرچه مسافران جوانتر بیشتر به سفر می‌روند، مدت اقامت شان طولانی‌تر و میزان پولی که خرج می‌کنند بیشتر می‌شود. درنتیجه آنان بیش از گذشته در تماس با مردم و جماعت‌های بومی درکشورهای دیگر هستند؛ آن هم به میزانی که هرگز درگذشته امکان نداشته است. صنعت گردشگری و سفر اکنون به مراتب بیش از آنچه درگذشته بوده، گسترش یافته است.» پرسش اینجاست که متولیان و دست اندرکاران بخش گردشگری ایران تا چه حد نسبت به علایق گردشگران جوان در سطح جهانی – حتی جوانان کشورهای نزدیک به ایران از نظر فرهنگی – آگاهی دارند و چه برنامه‌هایی را برای خروج ایران از معضل «پیرپسندی» در گردشگری تدارک دیده‌اند؟

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6028 ، سه‌شنبه 24 شهريور 1394، صفحه17