جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 19 
شعار سال: «حاشیه نشینی» یکی از موضوعاتی است که امروز جزو پنج آسیب مهم جامعه معرفی شده است. این پدیده در چند سال اخیر در کشور رشد قابل توجهی داشته و باعث شده که یکی از مواردی باشد که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولین به آن اشاره و بر رفع آن تاکید داشته باشند.
دلایل حاشیه نشینی
«امان الله قرایی مقدم» کارشناس جامعه شناسی و استاد دانشگاه از جمله دلایل ایجاد حاشیه‌نشینی را عدم اشتغال و امکانات مناسب در شهرستان‌های کوچک و روستاها و کمبود امکانات بهداشتی می‌داند و می‌گوید: وقتی خانواده‌ها و به خصوص جوانان با بیکاری روبرو می‌شوند و از لحاظ اقتصادی در تنگنا قرار می‌گیرند به حاشیه شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی نقل مکان می‌کنند.
وی می‌افزاید: در حال حاضر به دلایلی که گفته شد جمعیت بسیاری حاشیه نشین در اطراف شهرهای بزرگ از جمله تهران، کرج، شهرهای بندری، قم، شیراز، اصفهان و مشهد وجود دارد که از میان این استان‌ها می‌توان به تهران بیش از همه اشاره کرد و کسانی که به تهران نقل مکان می‌کنند به دلیل اینکه نمی‌توانند در داخل شهر اسکان داده شوند به حاشیه شهر رانده می‌شوند.
قرار مقدم تصریح می‌کند: استان‌هایی که به مراکز کار و گردشگری معروف هستند، آن‌ها قطب‌های حاشیه‌نشینی در کشور هستند و مردم برای زندگی بهتر به حاشیه این شهرها نقل مکان می‌کنند و حاشیه‌نشینی به وجود می‌آید.
رابطه افزایش جرم و حاشیه‌نشینی
قرایی مقدم عنوان می‌کند: این افراد زمانی که به حاشیه شهرها می‌آیند به دلیل عدم سنخیت فرهنگی با کسانی که در شهرها زندگی می‌کنند، خودکنترلی‌شان ضعیف می‌شود و به دلیل اینکه ترس از شناخته شدن وجود ندارد باعث می‌شود که آمار جرم بالا برود.
وی ادامه می‌دهد: وقوع جرم در مناطق مختلف حاشیه‌نشین متفاوت است و نمی‌توان گفت یک جرم در همه مناطق شبیه یکدیگر است اما به طور کلی به دلیل اینکه نظارت در حاشیه شهرها کمتر می‌شود، منطقه مساعدی برای انجام جرم است. این جرم‌ها می‌تواند درگیری، دزدی، رابطه نامشروع و یا اعتیاد باشد.
حاشیه‌نشینی و امنیت
این کارشناس جامعه شناسی تاکید می‌کند: یکی از مهمترین تهدیدات حاشیه‌نشینی به خطر افتادن امنیت کشور است و اگر توجه‌ای به حاشییه‌نشینی نشود باعث تهدیدات جانی، مالی، ناموسی و روحی و روانی برای مردم خواهد شد.
جلوگیری از رشد حاشیه‌نشینی
وی می‌گوید: اینکه بخواهیم حاشیه نشینی را به طور کلی ریشه کن کنیم، نمی‌شود؛ اما می‌توان روند رشد آن را متوقف کرد و مهمترین راهکار ایجاد اشتغال، کارآفرینی، افزایش امکانات بهداشتی و ارتقای تسهیلات آموزشی در شهرهای کوچک و روستاها است.
حاشیه‌نشینی نتیجه مدرنیته و شهرنشینی است
«محسن ابراهیم پور» استاد دانشگاه و کارشناس جامعه شناسی روستایی نیز در گفت‌وگو با ما به دلایل وقوع پدیده حاشیه نشینی می‌پردازد و می‌گوید: در مورد حاشیه نشینی نکته مهم این است که در کشور علل و انگیزه‌هایی برای این امر وجود دارد. تمرکز امکانات در شهرهای بزرگ، جذابیت‌هایی که شهرهای بزرگ دارند و کمبود امکانت در مناطق روستایی از جمله علل اجتماعی هستند. البته این پدیده انگیزه‌های فردی هم دارد که عمدتا از قلب افراد و ضمیر ناخودآگاه انسان سرچشمه می‌گیرد، اگر از افرادی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند سوال شود دلیل این مهاجرت شما چیست؟ می‌گویند به دلیل عدم وجود کار، امکانات و آب برای کشاورزی به شهرها آمده‌ایم. در بین علت‌ها نکته بسیار مهم این است که حاشیه‌نشینی ناشی از مدرنیته شدن است و تا قبل از مدرنیته با این پدیده با این شکل مواجه نبوده‌ایم.
وی می‌افزاید: در طول تاریخ ایران و همچنین اروپا پدیده‌ای به نام حاشیه‌نشینی وجود ندارد و با وجود آمدن دوران مدرنیته این پدیده در کشورهای غربی از جمله انگلستان پدیدار شد و شرایط اسفباری را به وجود آورد. در ایران نکته مهم این است که حاشیه‌نشینی پدیده قرن حاضر است و از لحاظ تاریخی بعد از مدرنیسم که شتابان وکارخانجات ایجاد شد، تمرکز بر شهرهای بزرگ صورت گرفت و حاشیه نشینی به وجود آمد.
ابراهیم پور معتقد است که در کشور ما بعد از حذف جهاد سازندگی حاشیه نشینی به وجود آمده است و تصریح می‌کند: حذف جهاد سازندگی بزرگترین تیشه به ریشه جامعه روستایی، توسعه روستایی و تعادل سرزمینی در ایران بود. جهاد سازندگی باعث شد ما 30 سال از کشورهای پیرامونی خود جلوتر بیافتیم و این را کارشناسان و فعالان این حوزه بیان می‌کنند.
وی اضافه می‌کند:جهاد سازندگی توانست طی 5 سال بیش از یک هزار پروژه را در روستاها انجام دهد و این پروژه‌ها باعث شد که روستاییان به حاشیه شهرها نقل مکان نکنند و پس از حذف این نهاد انقلابی که حال از ادغام نام برده می‌شود، روستاها به فراموشی سپرده شدند و محصول کشاورزی جای روستا را گرفت و ما حدود 16 سال است که چیزی به عنوان توسعه روستایی نداریم و کارهایی که در حوزه راه، برق و گاز انجام می‌شود را نمی‌توان توسعه روستایی دانست. اگر امروز در خصوص توسعه روستایی برنامه‌ای مدون داشته باشیم، می‌توانیم از رشد حاشیه‌نشینی جلوگیری کنیم.
خشکسالی و حاشیه‌نشینی
این جامعه شناس خاطرنشان می‌کند: یکی از مهمترین و عمده‌ترین عامل حاشیه‌نشینی عدم توسعه متوازن و متعادل و قطبی شدن توسعه است که این موضوع ضد عدالت اجتماعی است و کسانی که خشکسالی را عامل آن می‌دانند، در حال توجیه کردن هستند. ایران 4 هزار سال است که دچار خشکسالی بوده اما توانسته 23 تمدن بسازد و نمی‌توان این دلیل را پذیرفت. اگر وضع موجود به همین صورت باشد مطمئنا رقم افراد حاشیه‌نشین به 15 میلیون نفر می‌رسد؛ و در حال حاضر بزرگترین مشکل این است که تعریف مشخصی از حاشیه نشینی وجود ندارد و حد حاشیه‌نشینی و شهرنشینی مشخص نیست.
وی می‌افزاید: در کشور ما، روستاها و شهرها شناسنامه دارند که در آن جغرافیای روستا و جمعیت به ثبت رسیده است. برای اینکه بتوانیم این روستاها و شهرها را حفظ کنیم و از انتقال جمعیت آن به حاشیه‌ی شهرها جلوگیری کنیم باید راهکارهایی داشته باشیم؛ بخشی از راه‌حل‌ها با تحقق اقتصاد مقاومتی، عملی می‌شوند و مهمترین راه‌حل اشتغالزایی و ایجاد اقتصاد پویا در روستاها و شهرهای کوچک است.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دفاع مقدس ، تاریخ انتشار 4 مرداد 96، کدمطلب:۲۴۷۶۲۹، www.defapress.ir
