شعار سال: اعتماد نوشت: با ثبت اسم پريا، تعداد داوطلبان اهداي عضو در كشور به چهار ميليون نفر رسيده است. شماره عضويت پريا، ٥٥٤٦٨١ است و روي كارت عضويتش، مانند باقي اعضا و داوطلبان اهداي عضو، اين جمله درج شده «مايلم اعضا و بافت‌هاي بدنم را در زمان مرگم اهدا كنم.»

آيا پريا و آن سه ميليون و ٩٩٩ هزار داوطلب و دارنده كارت اهداي عضو، در صورت مرگ مغزي، بدون نياز به رضايت خانواده و اوليا، روي تخت پيوند مي‌روند تا با اهداي اعضا و بافت و نسوج بدن‌شان، جان بيش از ٥٠ نيازمند دريافت اعضاي حياتي بدن را نجات و تداوم دهند؟
سيدمحمد كاظميني؛ رييس مركز مديريت پيوند وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره الزامات تيم پيوند مراكز درماني در قبال دارندگان كارت اهداي عضو دچار مرگ مغزي مي‌گويد: «اگر فردي كارت اهداي عضو از مراكز معتبر دريافت كرده و به نوعي، نسبت به اهداي اعضاي بدن خود بعد از مرگ مغزي، وصيت كرده باشد، تيم پيوند از نظر قانون و شرع اجازه برداشت عضو، حتي بدون جلب رضايت و حضور اعضاي خانواده وي را دارد و خانواده هم از نظر شرعي، موظف به اجراي خواسته بيمار مرگ مغزي است اما اقدام تيم پيوند در ايران براي كسب اجازه از خانواده، اقدامي اجرايي و در جهت فرهنگسازي است تا برداشت اعضا و اهداي آن، با همراهي خانواده‌ها انجام شده و آنها، بيش از اين دچار تالم و تنش نشوند.»

سال ١٣٦٨، امام خميني(ره) در پاسخ به استفتاي جواز پيوند اعضا از فردي كه دچار مرگ مغزي شده و حيات وي غير قابل برگشت است، اعلام كردند: «بر فرض مذكور چنانچه حيات انسان ديگري متوقف بر اين باشد با اجازه صاحب قلب يا كبد و امثال آن جايز است.»
بنابر قانون پيوند اعضا از مرگ مغزي كه به استناد اين فتوا، سال ١٣٧٩ در مجلس تصويب شد و سال ١٣٨١ آيين نامه مصوب هيات دولت، به اين قانون ماهيت اجرايي داد، بيش از ٦٠ بافت و نسج و اعضاي حياتي بدن بيماراني كه دچار مرگ مغزي شده و تمام نورون‌هاي مغز آنها در نتيجه هيپوكسي تخريب شده باشد، فقط به شرط رضايت و موافقت خانواده بيمار مرگ مغزي، براي نجات جان نيازمندان دريافت اعضاي حياتي قابل اهدا خواهد بود.

كيارش آرامش؛ عضو هيات علمي اخلاق پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران در پاسخ به نگرش شرع اسلام و قوانين ايران درباره جايگاه حقوقي و اخلاقي كارت اهداي عضو مي‌گويد: «در دين اسلام و قوانين جمهوري اسلامي ايران، انسان از نظر شرعي و قانوني مجاز به وصيت براي جسد خودش نيست. بستگان و خانواده فرد هم حقي نسبت به جسد متوفي ندارند و وظيفه شرعي خانواده، ملزم مي‌كند كه در نخستين زمان ممكن، متوفي را به كفن و دفن بسپارند و حتي حق ندارند تصميم بگيرند كه مثلا به جاي دفن، بدن متوفي را بسوزانند. در عين حال، استفاده از اعضاي جسد، يك اتفاق جديد است و سابق بر اين، مرسوم نبوده و به همين دليل، نه تنها اهداي عضو در تاريخ اسلام نشانه‌اي به جا نگذاشته بلكه در شرع هم، هيچ الزاماتي در اين باره ديده نشده است اما در موارد ضروري همچون اهداي اعضاي بدن جسد براي نجات يك بيمار، با وجود آنكه مثله كردن جسد در دين اسلام حرام است، حاكم شرع مي‌تواند از اختيارات خود استفاده كرده و بپذيرد كه در صورت رضايت قبلي فرد يا موافقت خانواده، پس از مرگ مغزي بيمار، اعضاي حياتي بدن براي نجات جان يك يا چند بيمار اهدا شود. اما اگر فرد هم با امضا و موافقت خود، رضايت به اهداي عضو پس از مرگ مغزي داشته باشد، براي جلوگيري از واكنش‌هاي منفي در سطح جامعه، جلب رضايت خانواده، صرفا براي حرمت به تاثر آنها انجام مي‌شود.»

بنا بر آخرين آمار انجمن اهداي عضو ايرانيان، سالانه در ايران پنج الي هشت هزار نفر دچار مرگ مغزي مي‌شوند كه از اين تعداد، اعضاي بدن سه هزار نفر، واجد شرايط اهداست اما هنوز، به دلايلي همچون ضعف فرهنگي در خانواده‌هاي ايراني، فقط ٨٠٠ نفر از اين تعداد به مرحله اهداي عضو مي‌رسند در حالي كه در مقابل اين تعداد قليل اهدا‌كننده، ٢٥ هزار نفر در نوبت دريافت عضو هستند و روزانه، هفت الي ١٠ نفر به دليل نرسيدن عضو پيوندي جان خود را از دست مي‌دهند.
اميد قبادي؛ قائم‌مقام مديرعامل اين انجمن در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره علت الزام مراكز درماني محل انجام پيوند اعضا به جلب رضايت خانواده بيماران مرگ مغزي دارنده كارت اهداي عضو مي‌گويد: «كارت اهداي عضو، بزرگ‌ترين نماد فرهنگي دنياست و اگر خانواده‌اي، راضي به اهداي اعضاي بدن بيماران مرگ مغزي نيست، معمولا به اين دليل است كه نمي‌دانند بيمار مرگ مغزي، اگر زنده بود چه تصميمي درباره اهداي اعضاي بدنش مي‌گرفت.

اما همين خانواده، با مشاهده كارت اهداي عضو داوطلبانه بيمار از دست رفته‌اش، به سرعت با اهدا موافقت مي‌كند و تا امروز، هيچ مادر و پدري را نديده‌ام كه كارت اهداي فرزندش را ديده باشد و با اهداي اعضاي بدنش مخالفت كند. الزام ما به جلب رضايت خانواده بيمار مغزي، بيشتر متوجه اين رويكرد است كه اجبار مردم؛ به ويژه ايراني‌ها، آنها را از انجام يك اقدام حتي خيرخواهانه، دور يا منصرف مي‌كند. البته نتايج بررسي‌ها در ساير كشورها هم نشان داده كه اجبار در اهداي عضو براي دارندگان كارت اهدا، جو رواني ناخوشايندي در جامعه ايجاد كرده چنا‌ن‌كه در كشور انگلستان كه به مدت چهار سال، اهداي اعضاي بدن دارندگان كارت‌هاي اهداي عضو، بدون جلب رضايت خانواده و صرفا به جبر داشتن همان كارت انجام مي‌شد، بسياري از دارندگان كارت، از تصميم براي اهداي عضو در صورت مرگ مغزي انصراف دادند. امروز در ٨٥ درصد كشورهاي جهان، تيم‌هاي پيوند با وجود مجاز بودن اهداي عضو بدون نياز به جلب رضايت خانواده، پيش از برداشتن اعضاي بدن بيمار مرگ مغزي داراي كارت اهداي عضو، رضايت خانواده بيمار مرگ مغزي را جلب مي‌كنند و فقط در سه كشور هلند، فرانسه و سوييس، جلب رضايت خانواده مطرح نيست كه البته من هم تاييد مي‌كنم مادر و پدري كه سال‌ها براي بزرگ كردن فرزندش زحمت كشيده، بايد امروز اين حق را داشته باشد كه درباره اهداي اعضاي بدن فرزندش تصميم بگيرد.»

قبادي هم تاكيد دارد كه: «در دين اسلام، مالك بدن ميت، خداوند است و هيچ انسان مسلماني نمي‌تواند به شكل نوشته يا نانوشته، وصيت كند كه پس از مرگ با اعضاي بدن او چه كنند. به همين دليل هم ما در ايران، اتانازي (مرگ خودخواسته) نداريم و حتي فرزندان يا خانواده درجه اول يك فرد در حال كما، نمي‌توانند تا پيش از مرگ قطعي بيمار، خواستار قطع دستگاه‌هاي تداوم علايم حياتي از بدن بيمار شوند. بنابراين، تصميم‌گيري در مورد اهداي اعضاي بدن بيمار مرگ مغزي كه در واقع يك بيمار غير قابل بازگشت به زندگي محسوب مي‌شود، با حاكم شرع است.»

قبادي مي‌گويد در ايران، ٤٠ ميليون نفر واجد شرايط دريافت كارت اهداي عضو هستند كه از اين تعداد، فقط چهار ميليون نفر، كارت اهدا دريافت كرده‌اند. كارتي كه فاقد جايگاه قانوني است و صرفا يك قدم براي مشاركت اجتماعي محسوب مي‌شود. اگر كاظميني در صحبت‌هاي خود اشاره مي‌كند كه «از نظر اجرايي، رضايت خانواده را براي اهداي اعضاي بدن بيمار مرگ مغزي جلب مي‌كنيم»، ناگفته مويد آن است كه كارت‌هاي اهداي عضو كه امروز در جيب چهار ميليون ايراني جا گرفته، در هيچ مركز درماني به كار نمي‌آيد چنان‌كه كتايون نجفي‌زاده؛ مديرعامل اين انجمن، به «اعتماد» مي‌گويد: «كارت اهداي عضو، جايگاه قانوني ندارد و صرفا، اظهار تمايل فرد به اهداي عضو پس از مرگ مغزي است كه باعث مي‌شود خانواده فرد، از نظر عزيز از دست رفته‌اش آگاه شده و به نحو صحيحي تصميم بگيرد.»
و قبادي هم تاكيد دارد كه: «به هيچ‌وجه، بدون دريافت رضايت خانواده بيمار مرگ مغزي، براي برداشت عضو اقدام نمي‌كنيم و تا زماني كه به خانواده بيمار مرگ مغزي دسترسي نداشته باشيم، بيمار در فهرست اهدا قرار نمي‌گيرد حتي اگر صاحب كارت اهدا باشد. كارتي كه ما را از دريافت رضايت خانواده بي‌نياز مي‌كند، كارت معتبر عكسدار صادره از ثبت احوال و مراجع معتبر قضايي است، نه اين كارتي كه هر لحظه براي تمام افراد قابل صدور است.»

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت سلامت نیوز، تاریخ 24 مرداد 96، کد مطلب: 221225:www.salamatnews.com