شعارسال: ایران از لحاظ نرخ فرصت‌های اقتصادی برای زنان از میان ۱۱۳ کشور در رتبه ۱۰۳ قرار دارد. این نرخ بر اساس ۶ مولفه محاسبه می‌شود. مولفه‌های اصلی شامل تحصیلات، محیط کار، قوانین اجتماعی مربوط به زنان، دسترسی به اعتبار، آموزش تخصصی کار و سیاست‌گذاری کاری است. ایران در فاکتور تحصیلات زنان بهترین و در زمینه آموزش تخصصی کار به زنان، بدترین رتبه را کسب کرده است. تجربه نیم قرن حضور جدی در بازار کار، زنان را بیش از پیش در تکاپوی ارتقای جایگاه شغلی‌شان قرار داده است. پاداشی که زنان در عرصه اشتغال به دست آوردند از هزینه‌هایی که در راه این تجربه به آنان تحمیل شد، پیشی گرفت. بنابراین زن معاصر هویت جدیدی برای خود ساخته است و در حال تلاش برای استحکام هرچه بیشتر آن است.

معامله پاداش و هزینه

آمار مربوط به سال‌های پس از نیمه ابتدایی قرن بیستم، از افزایش قابل توجه تعداد زنان شاغل حکایت دارد. زنان شاغل مزیتی در خود می‌دیدند که زنان خانه‌دار از آن بی‌بهره بودند. زنان در ابتدای تجربه اشتغال، پاداشی را که به ازای کار دریافت می‌کردند ملاک این مزیت می‌پنداشتند. هافمن نتیجه مطالعاتش را روی زنان شاغل در سال ۱۹۷۵ منتشر کرد. طبق این مطالعه، زنان شاغل احساس رضایت بیشتری در قیاس با زنان دیگر نسبت به خود داشتند. در مطالعه‌ای دیگر که توسط جامعه‌شناسان دانشگاه آکسفورد انجام شده بود، کودکان زنان شاغل هوش اجتماعی بیشتری از خود بروز داده بودند و زنان شاغل زندگی زناشویی بهتری نسبت به زنان خانه‌دار تجربه می‌کردند.

نظریه مبادله و دو کفه ترازو

تغییر رفتار شغلی زنان در این دوره با «نظریه مبادله» جورج هومنز قابل توضیح است. نظریه مبادله در شاخه جامعه‌شناسی رفتاری گنجانده می‌شود. نظریه مبادله به میل افراد برای بیشینه کردن پاداش‌ها و کمینه کردن هزینه‌ها اشاره دارد. زنان که طعم گوارای اشتغال را چشیده بودند این طعم را با افراد دیگر و حتی نسل‌های دیگر مبادله کرند. تجربه این مبادله سال‌ها ادامه یافت. طبق این نظریه، زمانی که فرد پاداشی برای انجام رفتاری خاص دریافت می‌کند، تمایل دارد این رفتار را دوباره تکرار کند. البته آن روی سکه بیانگر کم شدن اشتیاق فرد برای انجام آن رفتار در صورت دریافت متوالی پاداش است. جان هارتلی پس از مطالعه روی صد‌ها زن شاغل و خانه‌دار، نتیجه پژوهش خود را اواخر دهه نود میلادی منتشر کرد. به گفته هارتلی، زنانی که از شاغل بودن خود راضی هستند در کنار زنانی که از خانه‌داری خود رضایت دارند، نسبت به گروه زنان ناراضی، امنیت، رفاه و خوشبختی بیشتری گزارش می‌کنند.

۶ خان برای لمس فرصت‌های اقتصادی

واحد اطلاعات اکونومیست در گزارش سال ۲۰۱۶ خود، عملکرد کشور‌های مختلف را در ۶ حوزه برای محاسبه نرخ فرصت‌های اقتصادی برای زنان، بررسی کرد. این گزارش در ۶ حوزه اصلی و چند زمینه فرعی، وضعیت اشتغال زنان را سنجیده است. ایران در میان ۱۱۳ کشور حاضر در گزارش، به ترتیب در زمینه آموزش تخصصی نیروی کار زن در رتبه ۱۰۲، دسترسی زنان به اعتبارات پولی در رتبه ۶۲، تحصیلات زنان در رتبه ۸۲، محیط کار در رتبه ۸۲ و در زمینه قوانین اجتماعی مربوط به زنان در رتبه ۱۱۱ قرار گرفت. ایران درآخرین فاکتور یعنی سیاست‌های شغلی که برابری دستمزد زن و مرد، محدودیت‌های جنسیتی و وضعیت مادران شاغل در زمان بارداری و شیردهی را می‌سنجد، رتبه ۱۱۰ را کسب کرد. شاخص فرصت‌های شغلی برای زنان نشان می‌دهد ایران با کسب رتبه کلی ۱۰۳، نیازمند اجرای اصلاحاتی درخصوص اشتغال زنان است.

میوه اشتغال زنان

افزایش اهمیت پرورش فرزندان در کنار میل بیشتر به رفاه و امنیت اجتماعی، زنان را بیش از گذشته به سمت اشتغال سوق می‌دهد. کارشناسان حوزه خانواده معتقدند، اشتغال زن موجب افزایش عزت نفس، استقلال و خودباوری او می‌شود. فرزندان این زنان هوش اجتماعی و موفقیت تحصیلی بیشتری دارند. محققان دانشگاه میشیگان در پی پژوهش‌های متعدد خود دریافته‌اند که زنان شاغل در تمامی سنین از سلامت بیشتری نسبت به زنان خانه‌دار برخوردارند و سلامت روحی پایدارتری دارند.

قانونی به رنگ باد

یکی از هزینه‌هایی که باعث شده است شماری از زنان شاغل اروپایی و آمریکایی کار خود را رها کنند، قوانین مربوط به دوره بارداری و دوران شیردهی است. قوانین مربوط به این دوران در ایران به خوبی تدوین شده‌اند؛ اما هرگز به اجرا در نیامده‌اند. ماده ۷۸ قانون کار به لزوم وجود محل‌هایی برای نگهداری کودکان زنان شاغل، نزدیک به محل کار این زنان تاکید دارد. هزینه این مراکز به صراحت بر گردن کارفرما است. تخطی از این امر در قانون قابل پیگیری است و مجازات مشخصی دارد. پیش نیاز سیاست‌گذاری در راستای ارتقای وضعیت اشتغال زنان، اجرای قوانین موجود و حمایت‌کننده از زنان شاغل است. با عبور از این مرحله است که سیاست‌گذاری میسر می‌شود.

زیرزمین شیشه‌ای

به نقل از فوربس، بیش از ۷۰ درصد دانشجویان رشته‌های علوم و مهندسی در ایران را زنان تشکیل می‌دهند، درحالی‌که سهم آنان از بازار کار در این رشته‌ها نسبت به مردان بسیار اندک است. در دوره‌ای که زنان در کشور‌های توسعه‌یافته، به دنبال عبور از سقف شیشه‌ای هستند، زنان ایرانی به دنبال اشتغال حتی در زیرِ زمین شیشه‌ای هستند. سقف شیشه‌ای اصطلاحی است که به وجود موانع بر سر راه رسیدن زنان به رده‌های شغلی دست بالا اشاره دارد. جامعه‌شناسان و متخصصان اقتصاد رفتار‌گرا معتقدند کشور‌های در حال توسعه بیشترین تاثیر را درخصوص اشتغال زنان از سیاست‌گذاری پذیرا هستند. بنابراین گام نخست برای افزودن ظرفیت بالقوه زنان به نیروی بالقوه اقتصادی-اجتماعی اصلاح قوانین معیوب و اجرای مستحکم قوانین مناسب موجود است.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: 14مهر1396، کدخبر: 3294929 : www.donya-e-eqtesad.com