شعارسال : «حسن روحانی» رییس جمهوری ایران در صدر هیاتی بلندپایه دوشنبه پنجم بهمن ماه تهران را به مقصد رم ترک کرد تا نخستین سفر اروپایی خود را آغاز کند. برپایه برنامه های از قبل تعیین شده، وی پس از ملاقات هایی با رییس جمهوری، نخست وزیر و دیگر مقام های بلند پایه ایتالیا به واتیکان می رود تا با پاپ و نیز نخست وزیر واتیکان دیدار و گفت وگو کند. سپس روحانی چهارشنبه هفتم بهمن ماه رم را به مقصد پاریس ترک می کند و به این ترتیب فرانسه آخرین مقصد سفر چهار روزه وی است.

این کارشناس مسایل اروپا به نقش تعیین کننده ایتالیا و فرانسه در اتحادیه 28 عضوی اروپا پرداخت؛ نقشی که با عضویت این کشورها در سازمان ها و مجامع بین المللی از جمله گروه 8 کشور صنعتی (جی 8) و «ناتو» (پیمان آتلانتیک شمالی) برجسته تر شده است.

همسنجی حجم مبادله های اقتصادی ایران با ایتالیا و فرانسه در فضای قبل و پس از تحریم های بین المللی، ارزیابی وزن و ظرفیت این 2 کشور در اتحادیه اروپا، بسترها و ظرفیت های توسعه همکاری ها، میزان تاثیرگذاری سیاست های خاورمیانه ای ایتالیا و فرانسه بر روابط با ایران و همچنین بررسی احتمال تسری مناسبات اقتصادی به بهبود روابط سیاسی از دیگر محورهای این گفت وگو بود.

در ادامه، متن کامل گفت وگو با نورعلی وند آمده است؛

*چرا از میان 28 عضو اتحادیه اروپا، روحانی ایتالیا و فرانسه را به عنوان نخستین مقصد سفر دوره ای خود برگزیده است؟

 نورعلی وند: رییس جمهوری کشورمان پس از دریافت دعوت رسمی به این کشورها سفر کرده است. «لوران فابیوس» وزیر امور خارجه فرانسه و «پائولو جنتیلونی» وزیر امور خارجه ایتالیا جزو نخستین مقام های اروپایی بودند که پس از برجام به تهران سفر کردند و حامل پیام دعوت رسمی سران کشور خود برای میزبانی روحانی بودند. از بحث دعوت رسمی آنها که بگذریم، ایتالیا و فرانسه پیش از تحریم های هسته ای دارای روابط اقتصادی مطلوبی با ایران بودند که احیای آن به طور حتم یکی از اولویت های 2طرف است. روابط اقتصادی ایران و ایتالیا در اوج خود در سال 2011 به رقم بیش از هفت میلیارد دلار رسید اما از سال 2012 به بعد تحریم های هسته ای سبب افت شدید مبادله های تجاری شد. در نتیجه حجم مبادله ها از هفت میلیارد دلار به حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار کاهش یافت.

 نورعلی وند: ایتالیا یکی از کشورهای اروپایی است که دارای روابط دوجانبه ویژه ای با ایران در مقایسه با سایر دولت های اروپایی است. ویژگی این روابط دوجانبه آسیب پذیری کمتر آن از نوسان های مقطعی میان ایران و اتحادیه اروپا است به طوری که این کشور همواره در بحرانی ترین شرایط روابط دیپلماتیک خود با ایران را حفظ کرده است. در مقاطع مختلف همچون زمان پیروزی انقلاب، جنگ تحمیلی، ماجرای «میکونوس» و «سلمان رشدی»، ایتالیا همراه کشورهای جنوب اروپا، موضع دیپلماتیک نرم تری را نسبت به ایران دنبال می کرد. دست کم سران این کشور در سپهر عمومی، رویکرد تندی نسبت به کشورمان اتخاذ نمی کردند. در دوران تنش هسته ای، ایتالیا فارغ از تنش های احتمالی ناشی از این مساله به سیاست سنتی و پایدار خود نسبت به ایران تا حد زیادی پایبند بود.

در مورد فرانسه نیز باید گفت که این کشور با توجه به رویکرد غیرسازنده خود در روند گفت وگوهای هسته ای بیش از دیگر کشورهای اروپایی نیازمند بازسازی نقش منفی خود در این زمینه و فراهم سازی بسترهای ارتقای روابط در دوره پسابرجام است. از طرفی، یکی از اولویت های اصلی و فوری ایران در دوره پسابرجام به دست آوردن مجدد جایگاه خود در بازار نفت است که برای دستیابی به این هدف، بازگشت شرکت های نفتی معتبر ایتالیایی و فرانسوی به ویژه شرکت نفتی توتال فرانسه به ایران نقش تعیین کننده ای خواهد داشت. در این ارتباط، ایتالیا همواره یکی از مشتریان خوب نفت ایران بوده است. طی سالیان گذشته، ایران سومین شریک نفتی ایتالیا محسوب می شد.

همچنین باید افزود که کشور فرانسه از متحدان اصلی اسراییل و عربستان در منطقه است. از این رو ارتقا سطح روابط با فرانسه به نوعی منجر به توازن و تعادل در مقابل سیاست های خصمانه عربستان و اسراییل در قبال ایران خواهد شد. نباید فراموش کرد که نقش منطقه ای فرانسه در خاورمیانه و حوزه خلیج فارس برای سیاست خارجی ما دارای اهمیت بسیار است.

* آلمان جایگاه نخستین شریک تجاری ایران در اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده است حال آنکه ایتالیا و فرانسه به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. چرا سفر به آلمان در برنامه این سفر دوره ای گنجانده نشده است؟

* نورعلی وند: کشور آلمان هنوز دعوت رسمی از روحانی برای سفر به این کشور به عمل نیاورده است. سفر به این کشور بدون دعوت رسمی مقام های آلمان آن هم در شرایطی که در سال های پس از انقلاب سفری در این سطح میان 2 کشور صورت نگرفته، در عرف دیپلماتیک چندان پذیرفته شده نیست. افزون بر آن، شنیده ها حاکی از آن است که ابتدا «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان به ایران سفر می کند. آلمانی ها به سبب فناوری بی بدیلشان از شراکت و سطح روابط اقتصادی خود با ایران اطمینان خاطر دارند و به سبب نقش سازنده ای که در جریان گفت وگوهای هسته ای از خود نشان دادند نیازی نمی بینند که همانند فرانسه برای احیای وجهه شان در ایران دست و پا بزنند.

علاوه بر این، فرانسه همواره به عنوان یکی از 2 موتور محرکه وحدت اروپایی در کنار آلمان شناخته می شود و از قدرت تاثیرگذاری بالایی در تصمیم های اروپایی برخوردار است. ایتالیا و فرانسه جزو اقتصادهای بزرگ اروپایی و همچنین جهان به حساب می آیند. این 2 کشور بعد از آلمان و انگلیس صنعتی ترین کشورهای مجموعه ٢٨ عضوی اتحادیه اروپا به شمار می روند و در سال های گذشته به طور متوسط رتبه های ششم و هفتم برترین کشورهای صنعتی جهان را به خود اختصاص داده اند. از این رو، آنها در زمینه های اقتصادی و سیاسی دارای ظرفیت های بالایی در سطح اروپا و جهان هستند که توجه هر کشوری را برای داشتن روابطی مطلوب با آنها بر می انگیزد.

*چه بسترها و ظرفیت هایی برای توسعه مناسبات و همکاری ها میان ایران و این اعضای تاثیرگذار اتحادیه اروپا وجود دارد؟

فرانسه به عنوان یکی از مقاصد پذیرای گردشگر در جهان است که صنعت گردشگری در آن به خوبی توسعه یافته و می تواند در توسعه و گسترش این صنعت در ایران، همکاری های مناسبی انجام دهد. ایران در زمینه خدمات گردشگری از جمله خدمات اقامتی مانند هتلداری از کمبودهای بسیاری رنج می برد. همچنین از نظر شاخص حمل و نقل هوایی نیز در وضعیت نامناسبی است. ایتالیا نیز با پیشینه فرهنگی غنی خود و همچنین میزبانی سازمان یونسکو می تواند نقش مهمی در ارتقا روابط ایران با این سازمان ایفا نماید. بنابراین اقتصادهای ایران با ایتالیا و فرانسه با توجه به نیاز ما به تکنولوژی و نیاز آنها به منابع انرژی به ویژه نفت مکمل یکدیگر است و این مساله می تواند توسعه روابط را تسهیل کند.

* در فضای پسابرجام آیا می توان انتظار داشت تا همکاری ها از حوزه تجاری و اقتصادی به دیگر حوزه ها تسری یابد؟

 نورعلی وند: کارآمدی منطق گفت وگو در توافق هسته ای این امید را در 2 طرف ایجاد کرده است که با استفاده از دیپلماسی می توان دیگر چالش های سیاسی موجود را نیز برطرف کرد. پیشینه روابط ایران با این 2 کشور به ویژه فرانسه نشان می دهد که ایجاد روابط با ثبات و پایدار سیاسی به سبب پیچیدگی ناشی از متغیرهای متعدد منطقه ای و بین المللی دخیل در روابط آنها، با خوش بینی کمتری نسبت به حوزه اقتصادی مواجه است.

جمهوری اسلامی ایران و فرانسه در حوزه منطقه ای اختلاف نظرهای متعددی با یکدیگر دارند. نوع نگاه ایران و فرانسه در مسایلی مانند تحولات عراق، سوریه، لبنان، یمن و مساله فلسطین همسو با منافع یکدیگر نیست و در نتیجه فضای کمتری برای همکاری در این زمینه ها متصور است. همچنین فرانسه دارای روابطی تنگاتنگ با رژیم صهیونیستی است و نباید از نقش متغیر آمریکا در روابط 2 طرف چشم پوشی کرد. افزون برآن، تلاش فرانسه برای گسترش نفوذ خود در خلیج فارس و توسعه روابط سیاسی و نظامی با شورای همکاری خلیج فارس به عنوان اهرمی برای جلوگیری از گسترش نفوذ ایران در منطقه، از دیگر نقطه های اختلاف ایران با فرانسه محسوب می شود.

با این حال، همانطور که فابیوس در تهران نیز اشاره کرد در بخش سیاسی ظرفیت هایی برای همکاری در زمینه مبارزه با داعش، افراطی گری و تروریسم تکفیری، مبارزه با مواد مخدر و همچنین امنیت انرژی و ایجاد ثبات سیاسی در منطقه وجود دارد. همکاری در این زمینه ها به ویژه پس از رویدادهای تروریستی پاریس بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.