میثم موسایی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران دلیل اصلی رسیدن چک برگشتی در شهریور 96 به عدد 12 هزار و 800 میلیارد تومان را رکود و طولانی شدن این پدیده می‌داند و معتقد است بسیاری از تعهدات مالی در شهریور و ماه‌های قبل از آن به موقع انجام نشده؛ لذا چک‌های فعالان اقتصادی برگشت خورده است.

او اضافه می‌کند: «وقتی کارخانه‌ها تعطیل می‌شوند و فضای کسب‌وکار نامناسب است، حتی افراد موجه نیز ممکن است دچار سوءسابقه شوند.»

وی افزود: «اگر بخواهم رقم 12 هزار و 800 میلیارد تومان چک برگشتی شهریور را تحلیل کنم به رفتار تولیدکنندگان و تشدید رکود می‌رسم. وقتی یک‌پنجم کل چک‌های کشیده شده در یک ماه برگشت می‌خورد حالت خوبی نیست و نشان‌دهنده بی‌اعتمادی به اقتصاد است.»

بانک مرکزی در روند صعودی چک برگشتی مقصر است

او بی‌برنامگی بانک مرکزی را نیز در این مساله موثر می‌داند و معتقد است:‌ «هنگام رکود باید با این چک‌ها که من آنها را سفته می‌نامم جور دیگری رفتار شود. دولت چون خودش بدهی‌هایش را نمی‌پردازد، جریان پول را مختل کرده است. پیمانکارها نیز نمی‌توانند تعهدات‌شان را بپردازند. در نتیجه اقتصاد گره خورده است. در شرایطی که قانونگذار مجرمان چک را تفکیک نکرده است و با رکود مواجه‌ایم، دولت باید با بررسی بنگاه‌های بدهکار به آنها مهلت دهد تا شاید گشایشی در شرایط ایجاد شود.»

احمد اسدزاده، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تبریز با بیان اینکه واضح است علت اصلی بالا رفتن چک‌های برگشتی رکود حاصل بر اقتصاد است به «فرهیختگان» گفت: «کسب‌وکارهای کوچک و شرکت‌های بزرگ درمانده شده‌اند. فروش آنها کاهش یافته و از طرفی هزینه‌های آنها سال به سال بالا می‌رود، در نتیجه در دخل و خرج مانده‌اند و عمده چک‌های برگشتی به این دلایل است.»

وی ادامه داد: «ضمن اینکه هم‌اکنون مشکل تجارت خارجی هم داریم. وقتی ارز سال‌ها ثابت می‌ماند و با نرخ تورم افزایش نمی‌یابد، تولید‌کننده قادر به صادرات نیست و توجیه اقتصادی ندارد. این غیر از سایر علل از جمله تحریم‌هاست.»

این اقتصاددان تحرک بیشتر دولت برای خروج از رکود و حل مشکل چک‌های برگشتی را ضروری می‌داند: «برای حل این مشکلات دولت باید بخش‌های پیشران را فعال کند. مثلا بخش مسکن که نزدیک به 30 درصد اشتغال را دارد اگر راه بیفتد بخش‌های دیگر نیز به حرکت در می‌آیند. چند دهه است که بخش خودرو ظرفیت زیادی از اقتصاد کشور را بلعیده است. نقدینگی و توان مالی زیادی را به خود تخصیص داده، در حالی که کاملا ناموفق عمل کرده است.»

مشکل دیگری که سال‌هاست خودش را نشان داده ولی چاره‌ای برای آن اندیشیده نشده مشکل بانکی است. اسدزاده علت اصلی را عدم استقلال بانک مرکزی می‌داند: «عدم استقلال بانک مرکزی باعث شده است بانک‌های کوچک و بزرگ پول را بلوکه کنند و گردش آن را با مشکل مواجه کرده‌اند. دولت باید سریع‌تر اقدام و مشکل سیستم بانکی را حل می‌کرد.»

مبلغ اغلب چک‌های برگشتی خرد است

فرهاد فزونی، عضو اتاق بازرگانی درباره اینکه چرا تعداد چک‌های برگشتی از 14.5 درصد در شهریور 95 به 15.6 درصد در شهریور 96 رسیده است به «فرهیختگان» گفت: «اینکه درصد چک‌های برگشتی از نظر تعداد افزایش ولی از نظر ارزش کاهش یافته به این جهت است که چک به‌عنوان یک ابزار انتقال ارزش خود را از دست داده است و چک‌های با رقم بالا را کسی قبول نمی‌کند. این به آن معناست که چک‌های برگشتی بیشتر به سمت خرده‌فروشی رفته است و بزرگان بازار دیگر خیلی با چک کار نمی‌کنند.»

وی همچنین در ادامه درصد زیادی از این چک‌ها را متعلق به مردم عادی می‌داند: «چون درصد چک‌های برگشتی زیاد است نمی‌تواند فقط متعلق به تولیدکنندگان و صنعت باشد. این نشان می‌دهد که درصد زیادی از مردم مشکل دارند و از عمل به تعهدات مالی‌شان ناتوانند.»

وی در پاسخ به این سوال که رقم چک برگشتی در دنیا چگونه است، می‌گوید: «در مقایسه به سایر کشورها وضعیت کشور ما بسیار وخیم است. در کشورهای دیگر چک‌های برگشتی با قوانین سختگیرانه‌ای که دارند به درصد هم نمی‌رسد. در سیستم‌های بانکی پیشرفته هر فرد و سازمانی فقط قادر به افتتاح یک حساب در کل سیستم بانکی است، وقت چکی برگشت بخورد حساب مذکور مسدود می‌شود و کل جریان پولی فرد یا شرکت با مشکل مواجه می‌شود.»