* خودکفایی با تغییرات ژنتیکی

یکی از موضوعاتی که می‌تواند منافع تولید‌کننده و مصرف‌کننده را در برگیرد اقتصادی شدن تولید است. افزایش قیمت نهاده یکی از دلایل افزایش هزینه تولید و در نتیجه افزایش قیمت گوشت است. بیشتر خوراک دام از طریق واردات تأمین می‌شود. هرگونه اخلال در واردات یا افزایش قیمت جهانی این نهاده‌ها، قیمت گوشت را بشدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. با توجه به وارداتی بودن قسمت اعظم خوراک دام و همچنین بالا بودن هزینه تولید گوشت در ایران و در نتیجه بالا بودن قیمت تمام شده گوشت خودکفایی در تولید گوشت و صادرات آن باید طوری انجام شود که صرفه اقتصادی برای کشور داشته باشد.

از این‌رو در شرایط کنونی که نمی‌توان برای افزایش تولید محصولات پروتئینی سطح زیر کشت یا همان ظرفیت‌های تولید را افزایش داد وزارت جهاد کشاورزی در نظر دارد با سیاستگذاری مناسب بدون فشار آوردن بیش از پیش به منابع محدود آبی میزان تولید در واحد دامی را افزایش دهد.

حسن رکنی، معاون امور تولیدات دامی وزیرجهاد کشاورزی در خصوص برنامه خودکفایی تولید گوشت با هزینه کمتر می‌گوید «از آنجا که علوفه و منابع تأمین‌کننده خوراک در گوشت قرمز نیازمند آب بیشتر است و بخشی از نیاز دام سنگین علوفه‌ای است که باید از طریق افزایش سطح زیر کشت یا افزایش عملکرد تأمین شود، اما وزارت جهاد کشاورزی در نظر دارد با افزایش ضریب تبدیل غذایی در تولید محصولات پروتئینی با منشأ دامی گام‌های جدی در مسیر خودکفایی بردارد.» به گفته رکنی برای ایجاد تحول در واحدهای نیمه صنعتی و سنتی دامپروری مطالعات اولیه از سوی مرکز اصلاح‌نژاد انجام شده و دام‌های سنگین دو منظوره شناسایی شدند تا بتوان میزان تولید شیر و گوشت را در این واحدها نیز افزایش داد.

عوامل مختلفی در خودکفا شدن در تولید گوشت قرمز مؤثر است و باید با افزایش بنیه تولیدات دامی در تولید گوشت قرمزدر مسیر خودکفایی حرکت کرد. در شرایط کنونی نمی‌توان برای افزایش تولید محصولات پروتئینی سطح زیرکشت یا همان ظرفیت‌های تولید را افزایش داد بلکه باید با سیاستگذاری مناسب بدون فشار آوردن بیش از پیش به منابع محدود آبی میزان تولید در واحد دامی را افزایش داد. وزارت جهاد کشاورزی در این راستا استفاده از دام‌های ژنومیک شده‌ را آغاز کرده است تا نسل بعدی‌نژاد دام را با بهره‌وری بالاتر در واحدهای صنعتی افزایش دهد و به این ترتیب بدون اینکه افزایشی در تعداد دام و هزینه‌ها صورت گیرد با استفاده از اصلاح ژنتیکی تولید گوشت با هزینه کمتر بالا رود.

آمارهای مربوط به قیمت گوشت وارداتی نشان می‌دهد متوسط قیمت هر کیلو گوشت وارداتی در مقایسه با قیمت تولید داخلی ارزانتر است. به عنوان نمونه گوشت برزیلی در گمرک به ازای هر کیلوگرم 15هزار تومان ترخیص می‌شود، ولی در بازار با قیمت 21 تا 22 هزار تومان به فروش می‌رسد.

گوشت برزیلی در کشور مبدأ با قیمت حدود 4 یورو در هر کیلوگرم خریداری می‌شود، این در حالی است که قیمت گوشت تازه کشتارگاه داخلی کیلویی 25هزار تومان است. اگر نرخ یورو رسمی را 3200 تومان در نظر بگیریم، مشخص می‌شود که هزینه تولید یک کیلوگرم گوشت در ایران دو برابر هزینه تولید آن در برزیل است. هزینه‌های تولید در برزیل پایین است و همین باعث می‌شود حتی با اضافه کردن هزینه حمل، گوشت برزیلی از گوشت تولید داخل ارزان‌تر باشد. البته باید این را هم در نظر گرفت که گوشت برزیلی یخ زده است، اما گوشت تولید داخل به صورت گرم به دست مشتریان می‌رسد.

باوجود قیمت بالای تولید، ایران در آسیا یکی از بزرگترین تولید‌کنندگان مرغ تلقی می‌شود. آخرین آمارهای منتشر شده از سوی فائو نشان می‌دهد ایران در آسیا بعد از هند، چین و اندونزی بزرگترین تولید‌کننده گوشت مرغ محسوب می‌شود و جالب آنکه میزان سرانه مصرف گوشت مرغ در ایران حدود 26 کیلوگرم در سال است که این عدد در دنیا به 11 کیلوگرم می‌رسد. تفاوت هزینه تولید مرغ در ایران و دیگر کشورهای تولید‌کننده نشان می‌دهد این هزینه‌ها در ایران بسیار بیشتر است. در ایران بیشترین هزینه تولید گوشت مرغ هزینه خوراک است که حدود70 درصد از هزینه تولید را شامل می‌شود.

با توجه به خودکفایی در تأمین گوشت مرغ مورد نیاز کشور با زیرساخت‌های موجود، صنعت مرغ گوشتی کشور قادر به افزایش تولید به میزان 5/1 تا دو برابر میانگین فعلی را دارد. اما وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بی‌نیازی کشور به افزایش کمی واحدهای تولیدی، بالا بردن کیفیت محصولات تولیدی با کاهش طول دوره پرورش، کاهش وزن کشتار و تجهیز کشتارگاه‌های طیور و در نهایت تولید محصولات صادرات محور از اهداف و برنامه‌های دفتر طیور این وزارتخانه است.

* هدف تولید به هر قیمتی نیست

هزینه‌های تولید گوشت در ایران به دلایل مختلف بالا رفته است به گفته رئیس انجمن صنفی گاوداران صادرات دام زنده با 500 تومان ضرر در هر کیلوگرم انجام می‌شود، هزینه تولید هر کیلوگرم گوشت قرمز 11هزار و 500 تومان است، در حالی که دام زنده هر کیلوگرم 11‌هزار تومان صادر می‌شود. به‌دلیل اینکه مصرف گوشت قرمز در کشور کاهش یافته است، دامداران مجبور به صادرات دام زنده به قیمتی کمتر از تولید هستند. آیا در چنین شرایطی انتظار از بخش کشاورزی برای مطالباتی از قبیل خودکفایی و روش‌های رایج افزایش تولید انتظاری منطقی است؟ یک رأس گاو که روزی 30 لیتر شیر می‌دهد، 12 کیلو در روز باید یونجه خشک و 8 کیلو کاه و ذرت و علوفه مصرف کند، این یعنی بالاترین نیاز آبی برای تولیدات کشاورزی گوشت قرمز است.

عیسی کلانتری دبیر کل خانه کشاورز در خصوص خودکفایی در محصولات کشاورزی می‌گوید «قیمت جهانی گوشت در حال حاضر حدود 5 دلار است. 5 دلار تقریباً معادل 17 هزار و 500 تومان است. این رقم در حالی است که قیمت گوشت که از دامدار خریداری می‌شود، 24 هزار تومان است. 24هزار تومان، 7 دلار می‌شود. این تقصیر کشاورز نیست، چون پتانسیل برخی تولیدات در کشور وجود ندارد از کشاورز می‌خواهیم تولید کند، اما تولید او با قیمت گران تمام می‌شود و گرانی نیز در ادامه به مصرف‌کننده تحمیل می‌شود.

در کالاهای اساسی از بعد اقتصادی قیمت تمام شده ما خیلی بالاتر از قیمت‌های جهانی است. براین مبنا براساس طرح خودکفایی در گوشت قرمز مسئولان وزارت جهاد کشاورزی باید برنامه دقیقی برای کاهش هزینه‌های تولید تدوین و اجرایی کنند تا در نهایت گوشتی ارزانتر از گوشت‌های وارداتی در کشور تولید شود».

مسئولان وزارت جهاد کشاورزی اظهار می‌کنند شرایط کشور در زمینه تولید مواد پروتئینی در سال‌های اخیر به گونه‌ای دیگر رقم خورده، به طوری که علاوه بر تأمین نیاز داخلی مازاد تولید به کشورهای مختلف صادر شده است.

براساس این اظهارنظرها ایران به دنبال این است که با بهره‌گیری از منابع ژنتیکی جدید تولید را افزایش دهد تا تولید به صرفه باشد. البته با محدودیتی که در تأمین علوفه مورد نیاز دام به دلیل شرایط اقلیمی کشور داریم، افزایش جمعیت دام مطمئناً به صرفه نیست و هدف باید بر کاهش تعداد دام‌ها و بازدهی بالاتر باشد.

* سیر نزولی واردات گوشت

آمار وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد سال 91 به طور متوسط واردات گوشت قرمز حدود 100 تا 200 هزار تن بوده اما سال 92 میزان واردات به 91 هزار تن و سال 93 به 60 هزار تن کاهش یافت. برنامه وزارتخانه کاهش سیر واردات گوشت در سال 94 است.

معاون تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، در خصوص ارزیابی از اقتصادی بودن خودکفایی در تولید گوشت معتقد است، ما باید مراودات خودمان را با واردات و صادرات با کشورهای دیگر حفظ کنیم بنابراین باید در طول سال مزیت‌های کشورمان را رصد کنیم و این مزیت‌ها در مقاطع مختلف ممکن است با صادرات و واردات رقم بخورد.

رکنی می‌گوید، باید توازن واردات و صادرات را به نفع صادرات کم کنیم که درهمین زمینه ارمغان خوب سال گذشته در بخش کشاورزی این بود که 8 میلیارد دلار توازن منفی بخش کشاورزی در سال 92 به 5/5میلیارد دلار در سال 93 کاهش یافت و به این ترتیب توازن ما 2/5 میلیارد دلار مثبت شد.

آمار وزارت جهاد کشاورزی حاکی از کاهش 47 درصدی واردات دام و طیور است در سه ماهه ابتدایی امسال در زمینه صادرات محصولات دامی شرایط کشور مثبت و واردات کاهش داشت در حالی که در سه ماهه سال گذشته در حوزه دام و طیور سرجمع صادرات 241 میلیون دلار بوده اما صادرات در 3 ماهه نخست سال 94 با 37 درصد رشد به 331 میلیون دلار رسیده است.

همچنین صادرات دام زنده در سه ماهه اول سال گذشته کمتر از 10 میلیون دلار بوده اما در مدت مشابه سال‌جاری بیشتر از 70 میلیون دلار دام زنده صادر شده، مسئولان می‌گویند این آمار نشان می‌دهد که از پتانسیل‌های داخلی برای صادرات خوب استفاده می‌کنیم. در 3 ماهه نخست سال گذشته در حوزه دام و طیور 225 میلیون دلار واردات انجام شده اما در 3 ماهه ابتدای سال با 47 درصد کاهش این عدد به 137 میلیون دلار رسید و واردات دام و طیور کاهش یافته است.

سالانه تجارت 3 میلیون تن گوشت مرغ دنیا در کشورهای همسایه ایران رخ می‌دهد. به این ترتیب این بازار می‌تواند منبع خوبی برای درآمدهای ارزی ایران باشد. البته بهره گرفتن از این بازار با اقتصادی کردن تولید امکان پذیر است. اگر خودکفایی و صادرات گوشت برای ما گران‌تر از واردات تمام شود و با توجه به بحران کم آبی خودکفایی به قیمت از دست رفتن منابع باشد در این صورت خودکفایی به صرفه نخواهد بود.

درباره موضوعی مانند خودکفایی، در محصولات کشاورزی، با توجه به وضعیت آب در ایران، باید بررسی کنیم که آیا این به صلاح کشور است که ایران در محصولاتی مانند گوشت قرمز یا سفید به خودکفایی برسد؟ این موضوعی است که بسیاری از کارشناسان کشاورزی مطرح می‌کنند که آیا به خاطر مشکلاتی مانند منابع آب، بهره‌وری پایین کشاورزی در ایران، اصرار به خودکفایی در تولیدات کشاورزی چقدر نیاز است؟
برخی کارشناسان معتقدند که تلاش برای خودکفایی در محصولاتی که واردات آن نیز به صرفه است و حتی گاهی موارد ارزانتر از تولید داخلی است یعنی نابودی منابع داخلی. اصرار بر خودکفایی در برخی محصولات کشاورزی در این وضعیت، ضداقتصاد مقاومتی است. این شرایط تلاش برای خودکفایی مانند از بین بردن همه پتانسیل‌های موجود برای کشاورزی در داخل کشور است. ما نمی‌توانیم غذای مورد نیاز کشور را فقط از تولیدات داخل تأمین کنیم و به خاطر تولیدات کشاورزی کشور را وارد بحران کنیم.

به همین دلیل آن‌طور که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی می‌گویند خودکفایی در تولید گوشت برنامه مورد نظر دولت است اما بررسی‌ها و مطالعات خودکفایی باید به دقت انجام شود و این‌گونه نیست که مثلاً بگوییم حتماً تا سال آینده در تولید گوشت خودکفا می‌شویم بلکه این برنامه با توجه به شرایط کشور پیش خواهد رفت.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6044 ، دوشنبه 13 مهر 1394، صفحه10