شعارسال : یلدابلندترین شب سال است و طبق رسوم پیشینیان قرار بر این است خانواده ها تا پاسی از شب به مراقبت و همراهی بنشینند تا مهربانو از پس تاریکی شب بار دیگر بدرخشد و نوید طولانی شدن روز را با خود بیاورد. اما چند سالی هست که رسم و رسوم این شب همانند بسیاری از رسوم دیگر تحت الشعاع توسعه فناوریهای جدید همچون تلفن همراه و شبکه های مجازی متصل به آن قرار گرفته است.

براساس یک اصل منطقی شکل گیری این کمپین‌ها نشان دهنده وجود چالشی در نظام‌های خانوادگی است. چالشی که طی سال‌های اخیر و با ورود فناوری‌های جدید، موجبات دور شدن اعضای خانواده به عنوان هسته اولیه شکل گیری جامعه از یکدیگر را سبب شده است. حالا نگرانی از این مساله به حدی فراگیر شده است که فعالان اجتماعی از چند روز قبل با استفاده از انواع و اقسام شیوه های اطلاع رسانی از مردم خواسته اند برای یک شب سرشان را از گوشی موبایل و تبلت و ... خارج کنند و نگاه و کلامشان را به پدر و مادر، پدر بزرگ و مادربزرگ، خواهر و برادر و یا فرزندان هدیه بدهند.

واقعیت این است که گردهمایی‌هایی همچون شب یلدا بهانه‌هایی هستند برای اینکه ما رابطه هایمان را که غرق پیچیدگی‌های امروزی اجتماع شده، بازآفرینی و تقویت کنیم. برای اینکه نزدیک به آدم‌های اطرافمان نزدیک‌تر شویم.

جامعه شناسان و روانشناسان داشتن رابطه‌های اجتماعی پایدار و برخورداری از یک شبکه ارتباطی و دوستانه را برای سلامت روان افراد لازم می دانند و معتقدند افرادی که از سلامت اجتماعی برخوردار باشند و رابطه صمیمانه ای با اطرافیان خود داشته باشند، در هنگامه بروز سختی‌ها فشار کمتری احساس می کنند و با پشتوانه ارتباطات اجتماعی خود به مقابله با استرس‌های محیطی می روند.

سعید حیدری، روانشناس و مشاور خانواده با تایید این موضوع ، می گوید: نه تنها برخورداری از روابط خانوادگی و اجتماعی موثر که نماد آن را در شب یلدا مشاهده می کنیم، در سلامت روان افراد تاثیر دارد بلکه اثرات این روابط مستحکم بر سلامت جسمانی افراد هم تایید شده است. آزمایشات مختلف نشان داده است کسانی که از ارتباطات خوب خانوادگی بهره می برند کمتر از دیگران دچار سرماخوردگی می شوند و در صورت بروز بیماری، طول دوره درمان در آنها کوتاه‌تر است.

وی می افزاید: شب یلدا یکی از بهترین مواردی است که می توانیم در چند غالب از آن بهره برداری کنیم. نخستین موردی که در این شب خودنمایی می کند، صله رحم یا همان دید و بازدیدهای خانوادگی است. دیدار با اطرافیان و بستگان اثرات مثبتی بر ما دارد. یلدا بهانه ای می شود برای دور هم بودن خانواده حتی خرید کادو و استحکام بنیان خانواده.

اگرچه به ظاهر این شب با انار و هندوانه و تنقلات تزئین شده است اما هر کدام از این خوردنی ها، نمادهایی هستند برای صمیمیت بیشتر اعضای خانواده، تو گویی اطراف این هندوانه گرمای بیشتری وجود دارد. حیدری با توضیح علمی این مطلب ادامه می دهد: این گرما همان چیزی است که ما در علم روانشناسی به آن گروه درمانی می گوییم. افرادی با هم جمع می شوند و مشکلاتشان را با هم مطرح می کنند همین جا ابری از نظرات مختلف بالای سر حضار شکل می گیرد و یک بارش فکری اتفاق می‌افتد. همه از حال و روز هم می‌پرسند حتی اگر صرف درد دل کردن باشد و چه کسی است که نداند یک راهکار جمعی موثرتر از روش‌های اندیشیده شده‌ای است که در تنهایی گرفته شده باشد. از بعد فرهنگ جمعی هم مراسمی چون شب یلدا به عنوان یک خاطره و تجربه مشترک چندین هزار ساله ایرانیان، تقویت کننده روح جمعی افراد جامعه است. جایی که باید دوست داشتن و دوست داشته شدن را تمرین کنیم تا شاید اندکی از آسیب‌های اجتماعی و بی تفاوتی افراد نسبت به هم فاصله بگیریم.

این روانشناس می گوید: معیارهای سبک زندگی سالم یکی هم رضایت طرفین از رابطه است. گاهی باید بیاندیشیم آیا دوستی ما یک‌طرفه است و به اطرافیان علاقه داریم و آنها این جس را به ما ندارند؟ یا یک رابطه سالم دوطرفه است؟ بهترین جایگاه برای تقویت این روابط مراسماتی چون شب یلدا است. البته از بعد فرهنگی باید سعی کنیم اصالت و نمادهای این شب حفظ شود. مردم را تشویق کنیم تا مثل چهارشنبه سوری خراب نشود. پیش از این چهارشنبه هم چنین کارکردی داشت اما به چند سالی است که به ترقه بازی تبدیل شده و کارکردهای اصلی خود را از دست داده است.

سری به کلینیک‌های روانشاسی یا دادگاه‌های خانواده بزنید تا ببینید بسیاری از اختلافات و جدایی ها ریشه در همین فعالیت نا درست در شبکه های اجتماعی داردحیدری در خصوص شکل گیری کمپین‌های شب یلدا معتقد است: اینکه چنین مواردی به وجود می آید یعنی جایی در کار مشکل دارد. البته نباید واقعیت شبکه های اجتماعی را کتمان کنیم زیرا این شبکه ها قسمتی از زندگی اجتماعی ما هستند اما چون استفاده درست از آنها را نمی دانیم، شبکه های اجتماعی مهمان ناخوانده خانواده ها شده‌اند. سری به کلینیک‌های روانشاسی یا دادگاه‌های خانواده بزنید تا ببینید بسیاری از اختلافات و جدایی‌ها ریشه در همین فعالیت نادرست در شبکه های اجتماعی دارد. نه به فضای مجازی و گوشی تلفن همراه در شب یلدا شعار خوبی است. به جای اینکه به دنبال عکس و اینستاگرام باشیم باید به دنبال لذت بردن از لحظات با هم بودن باشیم. از دیدن چهره پدربزرگ و مادربزرگ لذت ببریم. به مسائل اقتصادی بستگان توجه کنیم. هر روزه مراجعانی داریم که خانواده شکایت دارند از اینکه اعضایشان در خانه حضور دارند اما در واقع حضور ندارند زیرا بیشتر وقت خود را در فضای مجازی سپری می کنند. چرا نمی خواهیم قبول کنیم داشتن یک دوست واقعی ارزشش بیشتر ازهزاران فالوئر در فضای مجازی است. موارد بسیاری دیده ام که همین روابط خانوادگی مانع جدایی و طلاق شده چون بزرگترهایی در جمع وساطت کرده‌اند. ما می‌خواهیم مسائل را به تنهایی حل کنیم اما تجربیات بزرگترها در این جمع‌ها منتقل می‌شود. خانواده‌ها در کنار هم حضور دارند اما گفتگوی سازنده و حتی غیر سازنده هم ندارند. متاسفانه ما از نظر مهارت‌های زندگی فقیر هستیم و توانایی ارتباط برقرار کردن صحیح را نداریم چیزی که در دانشگاه یلدا باید آموخته شود.

شهرداری تهران از جمله نهادهایی است که طی سال‌های اخیر کمپین‌هایی را برای شب یلدا برقرار کرده است. حسین وجودی مدیر تبلیغات فرهنگی سازمان زیباسازی شهر تهران در خصوص انگیزه شهرداری برای برپایی کمپین شب یلدا و دعوت خانواده ها به دور هم بودن ، می گوید: یکی از نکاتی که جامعه شناسان و روانشناسان همواره به آن تاکید دارند این است که تهران شهر غمگینی است. آمارها هم تایید می کنند که به دلایل مشکلات عمدتا اقتصادی، تهرانی ها بسیار افسرده هستند و ما در کمپین شب یلدا تلاش داریم با تکیه بر سنت‌های خوب ایرانی، نشاط را در خانواده ها تقویت کنیم. در گذشته این گونه بوده که در فضایی مانند شب یلدا مردم کنار هم جمع می شدند و همه اعضای خانواده با هم بودند. این فضا در سال های اخیر به خاطر رشد روز افزون فضای مجازی اندکی ضعیف شده است و می بینیم سنت‌هایی چون حافظ خوانی در شب چله فراموش شده است. بیشتر خانواده‌ها مشغول رسانه ها هستند و شبکه های مجازی گوی سبقت را از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها ربوده اند. در شهرداری سعی کردیم هدف کمپین شب یلدا تحکیم روابط باشد و مردم دور هم جمع شوند و حداقل یک شب فضای مجازی را کنار بگذارند. با توجه به دوره جدید شهرداری تهران که بحث انسجام فرهنگی محوریت پیدا کرده است، تاکید بیشترما بر این مناسبت ها است.

مدیر تبلیغات فرهنگی سازمان زیباسازی شهر تهران می افزاید: کسی تردیدی ندارد که مردم خیلی درگیر هستند از گرانی و آلودگی و... تلاش کردیم مردم از این فضا خارج شوند.

وجودی در مورد شیوه انتخاب پیام‌ها در کمپین شب یلدا ادامه می‌دهد: بیشتر کمپین‌های ما نگاه مشارکتی دارد. کمیته محتوایی در شهرداری بر تولید پیامها نظارت دارد. ابتدا پیام‌های بلند تولید و سپس پیام‌ها در کارگاهی می‌رود که کوتاه شود. در مورد شب یلدا هم در جلساتی بحث صله رحم، شاد بودن این شب و... مطرح شد و در این سه محور روی محتوا کار کردیم و در سطح شهر کار تبلیغاتی انجام شد.

وی در مورد میزان اثرگذاری این کمپین در خانواده ها می گوید: شهرداری سامانه‌های نظارتی دارد و ما برای سنجش میزان موثر بودن کمپین شب یلدا گزارش‌های این سامانه را بررسی می کنیم و جهاد دانشگاهی هم درباره تاثیرگذاری کمپین‌ها مطالعاتی انجام خواهد داد.

علاوه بر شهرداری تهران گروههای دیگری هم هستند که از طریق فضای اینترنت تمرکز خود را بر فرهنگ سازی شب یلدا گذاشته اند. امیررضا طاهری مسئول یکی از این کمپینها در فضای مجازی است. او می گوید: بسیاری از افراد و گروه‌هایی که اقدام به راه اندازی کمپین‌های شب یلدا می کنند، کسانی هستند که پیش زمینه علم ارتباطات و فناوری اطلاعات را دارند و از نفوذ شبکه‌ها در جامعه آگاه هستند. آنها می دانند که توسعه شبکه های اجتماعی باعث شده که ارتباط بین مردم کمتر شود.

طاهری در مورد انگیزه ورود خود به این موضوع می افزاید: ما مشاهده کردیم که گجت‌های هوشمند ارتباط افراد را کم کرده است. ما فناوری را می شناسیم و معتقدیم لزوما وجود یک تکنولوژی جدید نباید باعث ار بین رفتن یک فرهنگ دیرینه شود. کمپین ما با نظارت و کنترل یک روانشناس انجام می‌شود. روانشناسان می گویند مردم برای اینکه از دغدغه‌های اجتماعی فرار کنند رو به گجت‌های هوشمند می‌آوردند. وقتی در مقابل سختی‌های زندگی احساس ضعف و شکست می‌کنند، به نرم افزارهای تلفن همراه پناه می‌آوردند زیرا اینجا می‌توانند دنیا را همان‌طور که دوست دارند طراحی و سپس آن را کنترل کنند. این وظیفه و مسئولیت اجتماعی نهادها و حتی شرکتهای اقتصادی است که برای رفاه اجتماعی قدم بردارند.

روانشناسان می گویند مردم برای اینکه از دغدغه‌های اجتماعی فرار کنند رو به گجت‌های هوشمند می‌آوردند. وقتی در مقابل سختی‌های زندگی احساس ضعف و شکست می‌کنند، به نرم افزارهای تلفن همراه پناه می‌آوردندوی معتقد است: بزرگترها یادشان هست وقتی تلوزیون وارد کشور شد همین نقدهای امروزی در مورد تلفن همراه و شبکه های اجتماعی مطرح شد که تلوزیون چقدر تاثیر دارد روی تعاملات خانوادگی. اگرچه تلوزیون با اینکه کانون توجهات خانواده قرار گرفته بود اما دستکم همه اعضا را حول یک محور جمع می کرد اما حالا ابزارهای هوشمند افراد را به صورت هسته ای درآورده است و هر کس به صورت انفرادی با دنیای خودش مشغول است. متاسفانه این وضعیت به میانسالان و حتی سامندان هم رسیده است. شبکه های اجتماعی شرایطی را به وجود آورده که با وجود اینکه افراد کنارهم جمع شده‌اند تا یک فضای خانوادگی را ایجاد کنند اما هر کس با گوشی خود مشغول است. فرهنگ شنیداری در حال از بین رفتن است. ما نمی توانیم با افراد ارتباط بگیریم و روابط کمرنگ شده است. انتقال تجربیات سینه به سینه در حال حذف شدن است و نسل بعد تجربه شنیدن قصه از مادربزرگ را ندارد. همه این عوامل سبب شد که به عنوان یک فعال عرصه فناوری اطلاعات خودمان را مکلف بدانیم که برای جلوگیری از غرق شدن جامعه در فضای فعلی، اقدامی هرچند کوچک انجام دهیم و امروز بیش از ۱۰۰ هزار نفر در کمپین ما حضور دارند.

وی با اشاره به نبود تعامل میان اعضای خانواده به ویژه تنها شدن سالمندان در خانواده می‌افزاید: بسیاری از افرادی که از خدمات تلفنی و مجازی ما استفاده می کنند، اشخاص مسن هستند. چرا مشکلشان را نتوانسته اند حل کنند با وجود آنکه افراد جوانی در خانواده هستند و می توانند این موضوعات بسیار ساده را حل کنند؟ آیا تمایل وجود ندارد یا حوصله در جوانا نیست؟ یا اصلا در کنار هم قرار نمی گیرند. مواردی زیادی هم داریم که درخواست می گذارند؛ وقتی تماس می‌گیریم متوجه می شویم افراد مشکلی ندارند و فقط قصد دارند با کسی صحبت کنند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار:29 آذر 1396، کدخبر: 4177972 ، www.mehrnews.com