شعار سال: تا چند دهه پیش اراضی بایر این محدوده را هم با نام مسگرآباد می‌شناختند، تا جایی که نخستین آرامستان مدرن پایتخت با نام گلچین که اوایل دهه 20 شمسی در محدوده فعلی فرهنگسرای خاوران و بوستان فداییان اسلام شکل گرفت از همان ابتدا به گورستان مسگرآباد معروف شد. حالا مسگرآباد هزار و 200 خانوار و چهار هزار نفر جمعیت دارد. به این محله قدیمی رفتیم تا گزارشی از حال و هوای آن تهیه کنیم و در گفت‌وگو با اهالی محله درباره گذشته آن بیشتر بدانیم.

خیابان کلهر در محله مسعودیه را که تا انتها می‌رویم، بعد از پل شهدای مسگرآباد، سمت راست، محله مسگرآباد در میان اراضی بایر و کوه‌های اطراف خودنمایی می‌کند. اگرچه هنوز مسگرآباد در فهرست اماکن گردشگری تهران ناشناخته مانده و حالا دیگر از باغ‌ها و کوچه‌باغ‌های دیدنی آن خبری نیست، اما معماری و بافت مسکونی آن به برخی از روستاهای تفریحی شمال تهران بی‌شباهت نیست. کوچه‌ها شیب تندی دارد و خانه‌ها به دلیل این شیب، پلکانی ساخته شده. شکل و نمای خانه‌ها، مسگرآباد را از بسیاری از محله‌های تهران متمایز کرده است.

«مسعود قاسمی» که از ساکنان جوان مسگرآباد است و این روزها در کنار تحصیل به تحقیق و پژوهش درباره زادگاهش می‌پردازد می‌گوید: «مدتی پیش برای تحقیق درباره روستاهای قدیمی اطراف تهران با یکی از اهالی قدیمی مسگرآباد همراه شدم. اما به این نتیجه رسیدم که مسگرآباد از بسیاری از روستاهای اطراف تهران قدیمی‌تر است. به همین دلیل تصمیم گرفتم درباره پیشینه زادگاهم تحقیق کنم. نخستین ساکنان این محل در دوره کریمخان زند از محدوده کرمانشاه به اینجا مهاجرت کردند.

قدمت سکونت در این محله تاریخی بنابر نقل سینه به سینه، اسناد و مدارک موجود، ابنیه و آثار باستانی و همچنین سن درختان بارور به حدود 300 تا 400 سال پیش می‌رسد. تنها تاریخ مکتوب محله سند مالکیتی است که در تاریخ 1198هجری شمسی تنظیم و توسط علمای آن زمان امضا شده است. با تحقیقاتی که انجام دادم معلوم شد اصالت اهالی مسگرآباد به کرمانشاه می‌رسد. به دلیل حمایت سران طایفه کلهر از سلسله زندیه، آقامحمدخان قاجار دستور تبعید این طایفه را صادر کرد. با حکم تبعید این طایفه عده‌ای از آنان در آمل، عده‌ای دیگر در خراسان شمالی و باقیمانده این طایفه در جنوب‌شرق تهران مستقر شدند.

مذهب اهالی این محله شیعه اثنی‌عشری بود. پایبندی به اعتقادات و سنن مذهبی این محله به حدی بود که در گذشته ساکنان شهر تهران به این منطقه، دارالمؤمنین می‌گفتند. بعدها با گسترش تهران و با افزایش ارتباط بین اهالی مسگرآباد و ساکنان تهران، تغییرات زیادی در نگرش، افکار و سبک زندگی اهالی ایجاد شد. ساکنان روستا شغل کشاورزی، دامداری و کارگری معدن را رها کردند و برای اشتغال و امرار معاش راهی شهر شدند. با رفت‌وآمد اهالی به پایتخت و تغییر در زندگی مسگرآبادی‌ها آنان به‌تدریج سنت‌ها و آیین‌های زندگی روستایی را کنار گذاشتند و شهری شدند.»

کوه هزارچم

موهایش سفید شده و روزگار چین و چروک روی صورتش انداخته اما هنوز چهره‌اش مهربان است. «احمد مددی» یکی از ساکنان بومی محله، متولد 1335 در محله مسگرآباد و کارمند بازنشسته است. او مسگرآباد را محل زندگی اجداد خود می‌داند و می‌گوید: «اجدادم در همین محله متولد شده و از دنیا رفته‌اند. دوران گذشته اینجا تنها‌ آبادی و سکونتگاه ساکنان جنوب‌شرق تهران و روستایی در نزدیکی تهران بود. کوه هزارچم تفریحگاه ما در دوران کودکی و نوجوانی. دامنه کوه تا منزل پدری‌ام فاصله‌ای نداشت. عصرهای تابستان که هوا گرم بود و امکانات سرمایشی مانند این روزها نبود مردم برای هواخوری به دامنه کوه می‌رفتند و چای و عصرانه با خود همراه می‌بردند و ساعاتی آنجا استراحت می‌کردند. ما بچه‌ها هم روزی چندبار از این کوه بالا می‌رفتیم و همانجا بازی می‌کردیم.»


خانه‌های کاهگلی قلعه

«قدمت مسگرآباد به پیش از سکونت ایل قاجار در تهران می‌رسد. روزگاری اینجا روستای کوچکی بود با جمعیتی اندک که ساکنان آن با یکدیگر نسبت فامیلی داشتند. خانه‌ها به شکل گنبدی و کاهگلی در قلعه‌ای محصور بودند که برای حفاظت از این روستا ساخته شده بود.» اینها صحبت‌های«شمس‌الله‌کلهر» است. از ساکنان قدیمی مسگرآباد. او درباره قلعه مسگرآباد می‌گوید: «جای بیمارستانی که امروز در ورودی محله مسگرآباد می‌بینید دیوار گلی قلعه بود.

با ساخت خانه در بیرون قلعه توسط مرحوم ابوالقاسم که از اقوام ما بود محله‌ای به نام قاسم‌آباد در کنار مسگرآباد شکل گرفت. پس از آن مسگرآباد توسعه یافت و مردم در محدوده خارج از قلعه هم ساکن شدند و محله به شکل و شمایل امروز درآمد. شغل بیشتر اهالی این محله دامپروری بود و ییلاق و قشلاق می‌کردند. زمستان گوسفندان را در زاغه‌هایی نگهداری می‌کردند که خودشان در دل کوه کنده بودند.» دامداران مسگرآباد در فصل گرما، از ابتدای اردیبهشت بار و بنه‌هایشان را می‌بستند و به لار شمیرانات مهاجرت می‌کردند. هنوز هم برخی از اقوام محله عشایر هستند و در فصل گرما ییلاق می‌روند.

این روزها محله‌ای که می‌تواند هدف گردشگری گردشگران باشد با میزبانی کارگاه‌های مبل‌سازی، بورس تولیدکنندگان مبلمان است. اغلب شاغلان این حرفه ساکن این محله نیستند اما چندسال می‌شود که مسگرآباد محل کارشان است و هر روز صبح تا غروب در محل مشغول کارند. راسته مبل‌فروش‌ها عصرها که کارگران می‌روند منظره دیگری از محله نمایان می‌شود. دم غروب پیرمردها روی سکوهای حاشیه خیابان اصلی می‌نشینند و با هم از خاطراتی می‌گویند که روزگاری در کنار هم و در زادگاهشان مسگرآباد پشت سرگذاشته‌اند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 5 خرداد 97، شماره: 17687