نقش بانک‌های خصوصی در خلق هیولای نقدینگی

بانک‌های غیردولتی و خصوصی مدام از بانک مرکزی اضافه برداشت کردند و این اقدام موتور تولید رشد نقدینگی در اقتصاد ایران شد.

شعار سال: هنوز آماری از تغییرات نقدینگی و پایه پولی و اجزای آن منتشر نشده است اما با توجه به تغییر رئیس کل بانک مرکزی و بحث تاثیر نقدینگی بر سایر بازارها از جمله بازار ارز، نگاهی دوباره به تحولات پولی در سال‌های گذشته خالی از لطف نیست.

ارقام رشد نقدینگی از سال 57 تاکنون در جدول زیر آمده است. این ارقام نشان می‌دهد نسبت رشد نقدینگی در سال‌های 90 تا 96 به طور متوسط 23.6 درصد بوده و این نسبت، در مقایسه با دهه 80 و 70 که به ترتیب 28.1 درصد و 27.1 درصد بوده، رشد کمتری داشته است.

* ارقام به میلیارد تومان

دوره	پایه پولی	درصد رشد	نقدینگی	درصد رشد
1357	120.9		257.8
1358	154.3	27.6	355	37.7
1359	198.8	28.8	450.8	26.9
1360	265.4	33.5	523.6	16.1
1361	340.5	28.2	643	22.8
1362	375.3	10.2	751.4	16.8
1363	423.9	12.9	796.6	6
1364	490.9	15.8	900.2	13
1365	606.2	23.4	1072	19
1366	754.2	24.4	1266	18
1367	952	26.2	1568	23.8
1368	1،031	8.2	1875	19.5
1369	1،071	3.8	2296	22.4
1370	1،230	14.8	2862	24.6
1371	1،446	17.5	3586	25.2
1372	1،800	24.4	4813	34.2
1373	2،393	32.9	6184	28.4
1374	3،440	43.7	8507	37.5
1375	4،734	37.6	11،655	37
1376	5،213	10.1	13،428	15.2
1377	6،196	18	16،040	19.4
1378	7،182	15.9	19،268	20.1
1379	8،439	17.5	24،911	29.2
1380	9،718	15.2	32،095	28.8
1381	11،961	23.1	41،752	30.1
1382	12،871	7.6	52،659	26
1383	15،120	17.5	68،586	30.2
شهریور 84	16،652	10.1	78،494	14.4
1384	22،054	45.9	92،101	34.2
1385	27،997	26.9	128،419	39.4
1386	36،549	30.5	164،029	27.7
1387	53،940	47.6	190،136	15.9
1388	60،378	11.9	235،588	23.9
1389	68،639	13.7	294،887	25.9
1390	76،456	11.4	354،255	19.4
1391	97،579	27.6	460،693	30.8
شهریور 92	96،123		506،396
1392**	118،490*	21.4*	693،550*	50.5*
1393	131،147	10.7	782،384	22.3
1394	153،360	16.9	1،017،280	30
1395	179،830	17.3	1،253،390	23.2
1396	213،980	19	1،529،980	22.1

** در آمار سال 92 حدود96 هزار میلیارد تومان از نقدینگی و13 هزار و 600 میلیارد تومان از پایه پولیبه دلیلافزایش سطح پوشش آماری، به آمارها افزوده شده و بنابراین این حجم از نقدینگی و پایه پولی قابل قیاس نیست.

جدول بالا نشان می‌دهد رشد نقدینگی در تمام دوران‌ها وجود داشته و تقریبا نسبت آن بالا بوده است اما با وجود اینکه رشد متغیر نقدینگی در سال‌های 90 تا 96 کمتر از دو دهه قبل بوده است اما عوامل و سیاست‌هایی باعث شد نقدینگی فعلی به یکی از چالش‌های اقتصاد ایران تبدیل شود. رشد منفی اقتصادی در سال‌های 91، 92 و 94 و در مجموع کاهش متوسط رشد اقتصادی در سال‌های 90 تا 96 و از طرف دیگر حبس بخش عمده نقدینگی ایجاد شده در شبکه بانکی با ابزار نرخ سود در سال‌های 92 تا 96 و تخلیه نشدن اثرات تورمی نقدینگی خلق شده، موجب شد نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی تغییر کرده و این نسبت از 68 درصد در سال 91 به 103 درصد در سال 96 برسد. به عبارت دیگر حجم نقدینگی از حجم تولید ناخالص داخی به قیمت جاری 3 درصد بیشتر شده است.

پرداخت نرخ بالای سود بانکی در سال‌های 92 تا 96 علاوه بر اثرگذاری بر متغیرهای کلان، بر وضعیت مالی بانک‌ها هم بسیار اثرگذار بود است.براساس آخرین آمارها بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در پایان سال گذشته به 132 هزار و 300 میلیارد تومان رسیده است. از این میزان 80 هزار و 310 میلیارد تومان آن بدهی بانک‌های غیردولتی، خصوصی و موسسات اعتباری به بانک مرکزی است. در حالی که این رقم در پایان سال 91 حدود 2889 میلیارد تومان بوده است.

در واقع در طول سال‌های 92 تا 96 که انعطاف در تعیین نرخ سود بسیار افزایش یافت، بدهی بانک‌های غیردولتی و خصوصی و موسسات اعتباری به بانک مرکزی 26.7 برابر شده است. اما در مقابل بدهی بانک‌های تجاری دولتی از 1731 میلیارد تومان در سال 91 به 4510 میلیارد تومان در سال 96 رسیده است. یعنی در طول 5 سال تنها 2779 میلیارد تومان به بدهی بانک‌های تجاری دولتی افزوده شده است. ضمن اینکه بدهی بانک‌های تجاری دولتی در دو سال گذشته نزولی بوده است.

البته به گفته بانک مرکزی این بانک برای بازپرداخت پول سپرده گذاران موسسات غیرمجاز 20 هزار میلیارد تومان اعتبار به بانک‌های عامل پرداخت کرده و این رقم به عنوان بدهی بانک‌های عامل ثبت شده است در حالی که این بانک‌ها نفعی از این وجوه نبرده‌اند و فقط پول را به سپرده‌گذار داده‌اند. در صورتی که 20 هزار میلیارد تومان از حجم بدهی‌های بانک‌های غیردولتی کسر کنیم، باز هم به رقم 60 هزار میلیارد تومان می‌رسیم که نسبت به عدد 2889 میلیارد تومان در سال 91، رشد 19.8 برابری را نشان می‌دهد.

بخش عمده رشد بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در دوران دولت نهم و دهم به دلیل اعطای خط اعتباری مسکن مهر بود و همانطور که در جدول زیر قابل مشاهده است، ترکیب بدهی 48 هزار و 830 میلیارد تومانی کل بانک‌ها در سال 91، رقمی بالغ بر 44 هزار و 210 میلیارد تومان آن فقط بدهی بانک‌های تخصصی دولتی است که 42 هزار میلیارد تومان آن خط اعتباری مسکن مهر بوده است.

اما همانطور که اشاره شد این ترکیب بدهی‌ها در دوران دولت یازدهم تغییر کرد و سهم بانک‌های غیردولتی و خصوصی از بدهی به بانک مرکزی به شدت رشد کرده است.

بنابراین آنچه که اقتصاد ایران را در سال‌های اخیر با چالش جدی مواجه کرده، استراتژی غلط دولت در حوزه نرخ سود و کنترل نرخ تورم بوده است.در واقع سیاست غلط نرخ سود بالا در کنار سیاست اشتباه سالم‌سازی نقدینگی هم‌اکنون به پاشنه آشیلی برای اقتصاد ایران تبدیل شده به طوری علاوه بر زیان‌ده شدن اغلب بانک‌ها با اجرای این سیاست، این نقدینگی انباشته اقتصاد ایران و بازار دارایی‌ها را به طور جدی تهدید می‌کند.

* ترکیب بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی/ ارقام به میلیارد تومان

دوره	بدهی بانک‌های تجاری دولتی	درصد تغییر	بدهی بانک‌های تخصصی دولتی	درصد تغییر	بدهی بانک‌های غیردولتی وموسسات اعتباری	درصد تغییر	حجم کل بدهی‌ها
82	1،918	5.2	492	7.3	0	-	2،410
83	1695	11.6-	453	4.1	0	-	2،148
شهریور 84	1،839		509		0	-	2،348
84	2،796	64.9	795	75.2	0	-	3،591
85	3،727	33.3	1761	121.5	0	-	5،488
86	8،347	124	5239	197.4	182.3	-	13،586
87	15،797	89.2	7481	42.8	691	279.1	23،969
88	5،245	66.8-	8،458	13.1	3،189	361.2	16،892
89	8،866	69.7-	21،622	155.6	2،450	23.2-	32،938
90	3،346	62.4-	36،869	67.7	2،211	9.8-	42،426
91	1،731	48.3-	44،210	21.9	2889	27.9	48،830
92	2،663	58.8	54،767	23.9	2830	2-	59،546
93	5،918	122.2	55،897	2.1	23،988	1033	85،803
94	13،880	134،9	57،280	2.5	12،470	48-	83،630
95	12،020	13.4-	49،440	13.7-	38،230	206	99،690
96	4،510	62.5-	47،210	4.5-	80،310	110.1	132،020