شعار سال: راست‌گرایی پوپولیستی را که در سال‌های اخیر در بسیاری از دموکراسی‌های غربی ظهور کرده، می‌توان بسیار بیشتر از یک حادثه کوچک در چشم‌انداز سیاسی دانست. فراتر از رکود بزرگ و بحران مهاجران که هر دو مورد زمینی حاصلخیز برای احزاب پوپولیست فراهم می‌کنند، پیری جمعیت در غرب، گردش قدرت سیاسی را به‌نفع پوپولیست‌ها تغییر جهت می‌دهد.

این‌طور که پیداست، رأی‌دهندگان سالخورده‌تر گرایش بیشتری به جنبش‌های ملی‌گرایانه دارند. بریتانیایی‌های پیرتر به‌نفع خروج از اتحادیه اروپا رأی دادند و آمریکایی‌های پیرتر ریاست‌جمهوری ایالات متحده را به دونالد ترامپ تحویل دادند. حزب قانون و عدالت (PiS) در لهستان و Fidesz در مجارستان بدون حمایت مشتاقانه سالمندان در قدرت نخواهد ماند. در ایتالیا نیز «لیگ» با بهره‌گیری از نارضایتی سالمندان شمال ایتالیا به پیروزی رسید. در میان پوپولیست‌های امروز، فقط مارین لوپن جبهه ملی فرانسه - و احتمالا جیر بولسنارو در برزیل - بر رأی‌دهندگان جوان‌تر متکی هستند.

بهار آینده، این الگوی آرای مبتنی بر سن می‌تواند نتیجه انتخابات پارلمان اروپا را به خطر بیندازد. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد اروپایی‌های سالخورده‌تر - به‌ویژه افرادی که تحصیلات کمتری دارند- بیشتر از جوان‌ترها به پروژه اروپا مشکوک هستند و اعتماد کمتری به پارلمان اروپا دارند. این البته با توجه به خاطرات جنگ جهانی دوم و میراث آن که باید بهتر در خاطر نسل‌های قدیمی مانده باشد، عجیب به‌نظر می‌رسد اما به‌هرحال شک و تردید آنها نسبت به نهادهای دموکراتیک اتحادیه اروپا ممکن است توضیح این باشد که چرا به عوام‌گراهای متمایل به استبداد بیشتر روی خوش نشان می‌دهند.

به احتمال زیاد، افزایش احساس ناامنی است که سالمندان را به آغوش پوپولیست‌ها می‌اندازد. صرف‌نظر از ویژگی‌های خاص کشورها، اینکه احزاب ملی‌گرا قول می‌دهند که نیروهای جهانی را متزلزل کنند، مسن‌ترها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال، مهاجرت به ترس رأی‌دهندگان مسن‌تر دامن می‌زند، چون معمولا بیشتر به ارزش‌های سنتی و جوامع خودکفا وابسته‌اند. به همین ترتیب، جهانی‌شدن و پیشرفت تکنولوژیک اغلب در صنایع سنتی و قدیمی اختلال ایجاد می‌کند که کارگران مسن‌تر بیشتر امکان کار در آنها را دارند. ظهور اقتصاد دیجیتال که بیشتر افراد در سنین 20 یا 30سالگی با آن راحتند، کارگران مسن‌تر را به حاشیه می‌راند. از طرفی، بر خلاف گذشته، سیستم‌های بازنشستگی نمی‌توانند کارگران مسن‌تر را از شوک‌های بازار کار مصون کنند. نتیجه این است که کارگران مسن‌تر که کار خود را از دست می‌دهند، به بی‌کاری بلندمدت محکوم می‌شوند.

به‌علاوه، بازنشستگان اکنون با نگرانی درباره تهدید حذف مزایای بازنشستگی خود از سوی فرزندان‌شان روبه‌رو هستند. جوانان که از سیستم‌های اقتصادی اجتماعی کنونی ناامیدند که به‌وضوح به‌نفع بازنشستگان ترتیب داده شده، مدام مطالبه توزیع مجدد منابع نابرابر را دارند. مثلا جنبش پنج‌ستاره ایتالیا به‌تازگی خواستار «درآمد شهروندی» شده است که بدون در نظرگرفتن سن، در دسترس همه بی‌کاران قرار بگیرد. بنابراین پوپولیست‌های راست رأی‌دهندگان مسن‌تر را جذب کردند و پوپولیست‌های چپ در میان نسل جوان محبوب شدند.

رأی‌دهندگان مسن‌تر امیدوارند با حمایت از پوپولیست‌های راست‌گرا در داخل کشور از نیروهای جهانی مصون بمانند و مرزهای ملی کمتر آسیب‌پذیر باشند. در کانون سیاست ناسیونالیست‌های امروز وعده‌ای برای حفظ وضعیت موجود یا حتی برای بازگشت به یک گذشته افسانه‌ای وجود دارد.

از این‌رو، سیاست‌مداران ملی‌گرا اغلب سخنان نوستالژیک تحویل حامیان سالخورده می‌دهند. سخنان ترامپ درباره توليد در آمریکا و با دیوار پیشنهادی در مرز آمریکا و مکزیک و برخورد با مهاجران غیرقانونی و ممنوعیت مسافران کشورهای مسلمان نشان از عزم او برای ساختن یک آمریکای «خالص» دارد. در قاره اروپا نیز عوام‌گرایان راست می‌خواهند به قبل از رواج پول واحد یورو و سیستم شنگن بدون گذرنامه در اتحادیه اروپا برگردند. اغلب آنها نیز وعده کاهش سن بازنشستگی و افزایش مزایای بازنشستگی می‌دهند. در انگلستان، کمپین «خروج» از اتحادیه اروپا وعده‌ای بود برای کسانی که از عصر جهانی‌شدن جا مانده بودند. اما چه باید کرد؟ برای متوقف‌کردن روند ملی‌گرایی، احزاب جریان اصلی باید با طراحی یک نهاد اجتماعی تازه احساس ناامنی میان رأی‌دهندگان مسن‌تر را برطرف کنند. به تعادلی میان بازبودن و حفاظت، نوآوری و مقررات نیاز است و باید بدون افتادن به دام پوپولیسم ارتجاعی این کار را انجام داد.

چاره کار، خفه‌کردن نیروهای جهانی نیست، بلکه تحمل‌پذیرترکردن آنهاست. شهروندان در سنین مختلف باید برای مقابله با مشکلات فعلی و آینده مجهز شوند. به این معنا، بهتر است افراد سالخورده را توانمند کنیم تا اینکه بخواهیم از آنها محافظت کنیم. دولت‌ها باید به ارتقای مهارت‌های کارکنان سالخورده، ایجاد فرصت‌های بیشتر برای نسل‌های سالخورده و جوان برای همکاری با یکدیگر توجه داشته باشند، پاسخ‌گوی پیامدهای اجتماعی و اقتصادی سیاست‌ها باشند و سیستم‌های مالی کمک به آسیب‌پذیرترین افراد را برقرار نگه ‌دارند.

رأی سالخوردگان به پوپولیست‌ها در واقع نوعی درخواست کمک است که سیاست‌مداران دانا باید پاسخ سازنده به آن دهند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق تاریخ انتشار 28مهر 97، کدمطلب: 197943، www.sharghdaily.ir