شعار سال: زمانی که در تعریف فلسفه، علم به علل اشیاء به مدد قوه عقل آمده بود و همزمان این علل را مساوی با مقومات هستی و نظم حاکم بر کائنات گرفته بودند، نقش این دانش در فعلیت استعدادهای معرفتی آدمی و گسترش دامنه و حدود علم از یکسو و تنظیم و تعدیل افعال و مناسبات بشری بر مبنای قانون مطلق نظام تکوین از سوی دیگر، روشن بود و البته آنگاه که از فلسفه عشق به دانایی (فیلوسوفوس) فهمیده می‌شد، این معنا از فلسفه و کاربردهای آن روشنتر هم بود.

اما بتدریج در تعریف فلسفه و متعاقب آن در دلالت و کاربرد آن دگرگون‌هایی پدید آمد و البته فهم عمومی چنین است که این تغییر و دگرگونی، به گسترش شاخه‌های دانش و تنوع علائق ـ و شاید نیازهای ـ بشر باز می‌گردد.

از آغاز دوره جدید به این سو، نام این پدیده را «تخصصی شدن علوم» گذرانده‌اند و البته شکی نیست که دانش‌ها بسبب موضوعات و مسائل و روش‌ها و غایات از یکدیگر متمایز می‌شوند، اما نکته اینجاست که وقتی فیلسوف کونیگزبرگ در قرن هجدهم اعلام می‌دارد که «عقل را کنار می‌زنم تا جایی برای ایمان باز کنم»، در واقع وضع زمان خود را مبنی بر جدایی ـ و حتی تعارض ـ علم و عقل، دین و فلسفه یا علم و ایمان اعلام می‌کند.

البته آغاز این مفارقت به قرن‌ها قبل از وی باز می‌گردد، لیکن اعلام رسمی آن تا دویست سال پیش به طور می‌انجامید.

دامنه این مفارقت به عرصه‌هایی مثل هنر و اخلاق و فرهنگ نیز کشیده شد و در زمان کنونی ما که فرهنگ خود را از فلسفه و مابعدالطبیعه و کشف غایات هستی بی نیاز می‌بیند و از عصر پایان متافیزیک و حتی پایان فلسفه سخن می‌گوید به طریق اولی خود را از ایمان و باور به الوهیت و قانون الهی نیز مستغنی می‌داند!

تلاش برخی متفکران و فیلسوفان معاصر برای بازگرداندن فلسفه به فرهنگ و اعلام نیازمندی این دو به یکدیگر، پدیده‌ای تأمل برانگیز است، زیرا فلسفه و فرهنگ مسبوق به جدایی این دو با «واو» منفصله است و صد البته ناظر است به آنچه که در دویست سال اخیر در این عرصه ظاهر شد.

آن خرد و عقلانیتی که می‌توانست و کماکان می‌تواند ـ‌جاه طلبی، شهوت، خشم ، طمع و عصیان آدمی را مهار کرده و از بروز جنگ و خشونت و بحران بی سابقه در آغاز و پایان قرن گذشته و آغاز قرن حاضر میلادی جلوگیری کند، دیرزمانی است که از عرصه فرهنگ زمانه رخت بربسته و تنها می‌تواند در کتاب‌های تاریخ فلسفه یا سروده‌های شاعران نشانی از آن یافت، همان عقلی که در حکمت الهی به مثابه راهنما و دلیل و حجت از آن یاد شده است.

اکنون باید پرسید در هنگامه انتشار بی سابقه نزاع و تجاوز و ناامنی و کشتار دسته جمعی با مدرن‌ترین تجهیزات و آلات،‌ امیدی به اقبال بشر به چنین عقلانیتی، یعنی بازگشت به عقلانیت متعالی حقیقی، وجود دارد یا خیر؟

با اندكي تلخيص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: 8 خرداد 1395، کد مطلب: -:www.farsnews.com