شعار سال: فصل زمستان هم دارد تمام می‌شود فصلی که با آغاز بهار و بیداری چنارها گره می‌خورد و می‌رود تا جایش را به روشنایی بهاران بدهد اما وجه مشترک این روزهای آب و هوای شاهرود تناوری درختان چنارش است درختانی که با قدمتی بیش از یک قرن، در همه سال زنده هستند و امسال هم پذیرای مسافران نوروزی و زائران علی بن موسی الرضا (ع) می‌شوند.

درختی که برای ایرانی‌ها بسیار حائز اهمیت بوده و همواره در مقدس‌ترین مکان‌ها نظیر آتشکده‌ها کاشت می‌شد و بعد از اسلام نیز این روند ادامه داشت تا امروز که رد درختان چنارهای کهن‌سال را می‌توان در کنار مساجد قدیمی شهر شاهرود یافت. ۴۰۰ سال، ۸۰۰ سال حتی ۹۰۰ سال بعضاً عمرشان است این روزها رنگ رخسارشان اما خبر از سر درون می‌دهد.

فراوانی چنارها در شاهرود

درخت چنار معمولاً در نواحی پر آب از دوران قدیم کشت می‌شد که شاهرود به دلیل برخورداری از آب‌وهوای مطلوب یکی از مطلوب‌ترین و مستعدترین شهرها برای این منظور بود که اگر میدان آزادی این شهر به‌طرف میدان جمهوری بخواهیم طی مسیر کنیم این مسیر پرپیچ‌وخم خیابان فردوسی یادآور رودخانه و درختان چنار کاشته شده بر دو طرف آن است.

چنار ازجمله درختانی محسوب می‌شود که در شرایط محیطی مناسب عمر و رشد زیادی دارد در شاهرود حتی میدانی به نام چنار سوخته نام‌گذاری شده که وجه نام‌گذاری آن قدمت درخت و آثار سوختگی به‌جامانده از قبل است. درختی که بیش از هفت قرن قدمت دارد.

چنار علاوه بر ریشه دواندن در زیر پاهایمان، مهمانی دانه‌های برف در زمستان و خش‌خش برگ‌های پاییزی یادآور خنکای نسیم تابستانی و صدای گنجشک‌ها در بهار است. یادآور روزگاری که پیک‌نیک‌های ساده نوروزی‌مان در کنار آن‌ها برگزار می‌شد اما اکنون بخش زیادی از این نوستالژی مردم شاهرود به دلایل مختلف در خطر نابودی قرار گرفته است هرچند خوشبختانه با رویکرد شورای شهر پنجم و شهردار توانمند شاهرود امید می‌رود که برای نجات این خاطرات خوب مردم تلاش شود.

تشکیل نهضت نجات چنارهای شاهرود

شهردار شاهرود ضمن بیان اینکه نگهداری فضای سبز و چنارها یکی از مسائل مهم مدیریت شهری محسوب می‌شود، ابراز داشت: چنارها به‌عنوان میراث طبیعی قلمداد می‌شوند که از گذشته به ما ارث رسیده است که یکی از وظایف ما نگهداری خوب درختان خواهد بود اما متأسفانه بنا به هر دلیل چنارهای شاهرود امروز وضعیت خوبی ندارند.

محسن احمدی بابیان اینکه موضوع چنار و ورود به مشکل آن‌ها موضوعی تخصصی است، تصریح کرد: در راستای توجه جدی به حفظ و نگهداری و توسعه فضای سبز طی ۱۰ ماه گذشته تلاش‌های بسیاری برای تغییر فضای سبز شاهرود رقم خورد و سازمان‌دهی جدیدی از اول مهرماه با به‌کارگیری پیمانکاران بخش خصوصی و برون‌سپاری کارها اتفاق افتاد که امیدواریم بتوانیم در این راستا اقدامات مؤثرتری را به انجام برسانیم.

وی بابیان اینکه یکی از نوستالژی‌های مردم شاهرود وجود همین درختان چنار است و مردم نگاه ویژه‌ای به آن دارند، اضافه کرد: دانستن همین یک نکته اهمیت موضوع را دوچندان می‌کند لذا از همان تاریخ به سازمان پارک‌ها ابلاغ شد که در غالب نهضت نجات چنارهای شاهرود به‌طورجدی از نقطه نظرات صاحب‌نظران استفاده شود و یا اگر تجاربی از قبل وجود دارد به کار گیرد.

شهردار شاهرود ضمن بیان اینکه بخشی از روش‌های موجود هم‌اکنون نیز در بخش کشاورزی با سعی و خطا انجام می‌شود، ابراز داشت: قطعاً برای رسیدن به راهکار عملی در کشور متخصصانی وجود دارند و تاکنون تحقیقات گسترده‌ای پیرامون نجات چنارها انجام‌شده که می‌بایست با بهره‌مندی از تجارب دیگران چنارهای شاهرود را نجات دهیم.

جای امیدواری برای نجات ۳۰ الی ۴۰ درصد چنارهای شاهرود

کارشناس حوزه درختان و مدیر جنگل‌داری سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد ضمن بیان اینکه با توجه به نوع اقلیم و توپوگرافی منطقه خیلی کارها می‌شود برای نجات درختان چنار شاهرود انجام داد، ابراز داشت: ازنظر ساخت و پوشش درختی، شاهرود شهر خوبی است اما در ارتباط با بحث چنار با محدودیت‌هایی مواجهیم که باید حواسمان باشد تا بتوانیم به‌موقع آن‌ها را درمان کنیم این‌گونه اقدامات در دنیا با واحدی به نام جنگل‌داری شهری مطرح می‌شود.

صادقی‌زاده در ادامه تصریح کرد: اینکه بتوانیم همه محدودیت‌های رشد گیاه را برطرف کنیم در حد شعاری که با وضعیت شهرنشینی و اصول شهرسازی نمی‌توان به آن ایدئال‌های لازم دست‌یافت روزبه‌روز با ترافیک، افزایش جمعیت و آلودگی‌ها بیشتر مواجه هستیم که این مقابله کردن نمی‌تواند صددرصدی اتفاق بیفتد ولی می‌توان کاری کرد تا این مشکلات، فشارها و محدودیت‌ها ملایم‌تر و دامنه تغییرات از بین رفتن گیاه بازمان طولانی‌تری همراه باشد.

وی اضافه کرد: اگر همین اکنون دست‌به‌کار شویم شاید بتوان حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد درختان چنار شاهرود را نجات دهیم ولی برای برخی درختان هنوز جای امیدواری وجود دارد و به‌راحتی می‌توان از پس آن برآمد.

کیفیت خاک مهترین مشکل چنارهای شاهرود

این کارشناس در پاسخ به این پرسش که علت اصلی مشکل چنارهای شاهرود چیست؟ ابراز داشت: دامنه کوه‌ها و تپه‌ها، پوشش خاک و سنگ‌بستر در شاهرود کم است و این باعث می‌شود تا تمام عوامل ماکرو و میکروهای گیاه برهم بریزد بزرگ‌ترین مشکل در خاک منطقه است و در تأمین آب مشکلی وجود ندارد. بحث دوم مشکل چنارهای شاهرود تغییرات اقلیمی است که این گیاه با محیط گرم و خشک کمتر سازگار یافته است.

صادقی زاده بابیان اینکه عوامل مدیریت درخت در رشد گیاه مؤثر است، ابراز داشت: به‌عنوان‌مثال تا زمانی که گل‌کاری و سیما و منظر در اولویت شهرداری قرار گیرد حال‌وروز چنارها در اولویت بعدی قرار خواهد گرفت لذا توجه به فاکتورهای اساسی شهر در سطح شهر ۹۰ درصد کل فضای شهری است یعنی ۹۰ درصد مدیریت شهری باید متمرکز بر روی درختان چنار داشته باشد و ۱۰ درصد زیباسازی صورت گیرد.

وی بیان می‌کند: در بازدیدی که از درختان چنار شاهرود به عمل آمد شاید از ۱۰ درخت نهایت بتوان چهار الی پنج درخت را زنده نگه داشت، درختی دیدم که بسیار برآشفته شدم از اول تا انتهای آن خشک و آفت فتیله نارنجی روی آن بود. برای از بین بردن آفت فتیله نارنجی تنها باید با جرثقیل آن را بلند کرد و در خارج شهر آن را آتش زد آفت فتیله نارنجی اغلب به درختان ضعیف و کوچک حمله می‌کند اما گاهی مشاهده می‌شود در کنار درخت آلوده به این آفت درختی وجود دارد که در آن هیچ اتفاق نیفتاده است.

آب و صابون برطرف کننده کنه درختان چنار

مدیر جنگل‌داری سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد بابیان اینکه شاید برای درختی که ۳۰ درصد عمر آن باقی نمانده نتوان کاری کرد اما این دلیل نمی‌شود که هیچ کاری صورت نگیرد، ابراز داشت: بنا نیست که فکر کنیم این درخت مرده است، شاید بتواند با درمان‌های اورژانسی پنج سال دیگر به زندگی ادامه دهد و معتقدیم اگر دو قدم به سمت درخت برداریم ۶۰ درصد وضعیت درخت بهتر خواهد شد.

صادقی زاده بابیان اینکه کنه‌های درخت با شستشو قابل‌حل است، تصریح کرد: این روش در مشهد جواب داد در فواصل منظم با آب و صابون معمولی هر دو الی سه هفته یک‌بار درختان شستشو شدند و اکنون مشکل مگس سفید در این شهر وجود ندارد، موقعیت بستر این آفت را نمی‌توان صد درصد حل کرد اما می‌توان کنترل کنیم.

وی بابیان اینکه در عالم گیاهان و درختان اتفاقاتی می‌افتد که نمی‌توان آن را باور کرد، اضافه کرد: احیای درخت کاری باارزش است و می‌ارزد که برای هر چنار با قدمت بالا یک الی دو میلیون تومان هزینه کرد اکنون آیا می‌شود روی چنار سوخته شاهرود قیمتی گذاشت؟ چنارها میراث گران بهایی هستند که باید از آن حفاظت کرد.

نگهداری درخت در تضاد با چمن کاری

کارشناس حوزه محیط زیست و کسی که او را پدر درختان در ایران می‌نامند ضمن بیان اینکه نگهداری درخت با پرورش گل و منظرسازی منافات دارد، ابراز داشت: در کشورهایی نظیر آمریکا و ایالاتی نظیر کالیفرنیا میزان کاشت چمن کمتر از شهر تهران است اگر درخت می‌خواهید باید چمن را فراموش کرد کاشت درختی متغایر با چنار دیر یا زود منجر به مرگ چنار می‌شود.

فرهود رئیسی در ادامه تصریح کرد: آب خوبی در شاهرود وجود دارد لذا در چنار تنها نیازمند مدیریت هستیم، شرایط آبدهی درخت با تاج بزرگ و کوچک، شرایط و فصل‌ها متفاوت است آبیاری درخت تُنک مصرف آب بیشتری دارد و درخت پربرگ خنک‌تر و نیازمند آب کمتری است.

وی اضافه کرد: آفت فتیله نارنجی به‌سرعت تکثیرشده و به درخت کاملاً سالم نیز حمله می‌کند، داشتن یک درخت آلوده برای کل شهر کفایت می‌کند، البته دراین‌بین مقاومت ژنتیکی نیز وجود دارد که باعث می‌شود برخی درختان در این شرایط جان سالم به درببرند.

رئیسی اضافه کرد: شاهرود نیازمند گروه مطالعاتی است تا درختان را مورد بررسی قرار دهد و می‌بایست تا پایان امسال برای همه درختان شناسنامه تهیه شود و با توجه به‌وقت کم باید به‌سرعت برای درختان درگیر فتیله نارنجی اقدام مناسب صورت گیرد که دراین‌بین باید مردم و گروه‌های طبیعت دوست را نیز در جریان گذاشت.

رد آلودگی قارچی چنارهای شاهرود

کارشناس ارشد آب‌وخاک بابیان اینکه دلیل پیری زودرس چنارها در شاهرود که البته فقط مختص شاهرود نیست و در همه شهرهای بزرگ دیگر مثل تهران و مشهد و شیراز و اصفهان هم رخ‌داده است، ابراز داشت: احتمال آلودگی قارچی یا میکروبی به‌عنوان عامل اصلی زوال زودرس چنارها از سوی این دانشگاه‌ها رد شده البته شاید بعد از آغاز زوال به دلیل ضعف عمومی درخت برخی عوامل بیماری‌زا مثل انواع قارچ‌ها و حشرات به درخت حمله ورشوند ولی همان‌طور که گفتم این عامل اصلی زوال چنارها نیست و عامل ثانویه و فرعی محسوب می‌شود.

حنیف رضا گلزار بابیان اینکه عامل اصلی زوال چنارها را می‌بایست در ویژگی‌های خاک و آب جستجو کرد، افزود: علائم ظاهری زوال چنارها نشانه‌های تیپیک کمبود عناصر غذایی ازجمله آهن است. در سال ۸۸ با همکاری سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری شاهرود تحقیقات گسترده‌ای باهدف تأمین آهن موردنیاز چنارهای شاهرود آغاز شد. هرچند هیچ‌کدام از روش‌های معمول تأمین آهن موردنیاز ازجمله محلول‌پاشی برگی حتی در دوزهای بالا مصرف خاکی کودهای آهن با بنیان سولفات و کلات هم جواب نداد. در همان دوره شرکتی از مشهد و تهران در شاهرود حضور یافته و عملیات تزریق آهن در تنه انجام شد اما از این روش نیز علیرغم هزینه بالا پاسخی دریافت نشد.

نامه‌ای که درمان چنارهای شاهرود را با مشکل همراه کرد

این فعال محیط‌زیست بابیان اینکه توانستیم درصد کلروفیل برگ را از حدود هفت اسپات به بالای ۴۲ اسپات افزایش داده و چناری که در حال زوال کامل بود را از مرگ حتمی نجات دهیم، ابراز داشت: این در حالی اتفاق افتاد که در شهرداری تهران برای نجات چنارهای ولی‌عصر بیشترین تلاش رسیدن به افزایش مقدار کلروفیل حدود ۲۵ بود.

گلزار بابیان اینکه بعد از مشخص شدن این دستاورد انتظار می‌رفت که طرح مورد استقبال قرار گیرد ولی خبری نشد، تصریح کرد: متوجه شدیم که رئیس وقت یکی از ادارات نامه‌ای به شهردار نوشت با این مضمون که این ادعا است و کار مهمی انجام نگرفته و زوال آهن را می‌شود با مصرف کلات‌های آهن برطرف کرد.

وی اضافه کرد: در همان دوران که سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی شاهرود پیگیر قطع چندین اصله درخت در همان اداره بودند این مورد به دلیل جو خاص حاکم پیگیری نشد، اما کسی از نویسنده آن نامه نپرسید شما که روش درمان را به این سادگی می‌دانید چرا چنارهای خودتان را نجات ندادید و معتقدیم یکی از دلایل اصلی عدم ورود شهردار وقت به مسئله نجات چنارهای شاهرود همین نامه رسمی بود.

درصدی از چنارهای شاهرود را می‌توان نجات داد

این کنشگر محیط زیست همچنین بابیان اینکه من و نه هیچ کارشناس دیگری نمی‌توانیم ادعا کنیم که روش ما مشکل را به شکل قطعی حل خواهد کرد، تصریح کرد: کار با موجود زنده مشکلات خاص خودش را دارد ولی فکر کنم اگر شرایط مهیا می‌بود می‌شد درصدی از چنارهای شاهرود را نجات داد.

در نهایت باید گفت آنچه کارشناسان اذعان دارند این است که این روزها حال و روز چنارهای شهرمان چندان خوب نیست و لذا باید امیدوار بود تا مجموعه مدیریت شهری شاهرود در راستای ارتقای وضعیت کنونی اقدامات عاجلی را صورت دهند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ 16 اسفند 97، کد مطلب: 4515390: www.mehrnews.com