شعار سال:محمود در چهارم دی ماه ۱۳۱۰ در شهر اهواز به دنیا آمد، در سال ۱۳۲۹ دوره متوسطه را به شکل شبانه در اهواز به پایان رساند و سپس به دانشکده افسری ارتش راه یافت.

محمود از جمله دانشجویان دانشکده افسری بود که پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ بازداشت شد. در میان دانشجویان دستگیر شده، وی نه توبه نامه ای امضا کرد و نه به همکاری با حکومت پهلوی تن داد، به همین دلیل مدت زیادی را در زندان به سر برد و گویا مشکل ریوی که در نهایت منجر به مرگش شد، یادگار همان دوره است. وی مدتی هم در حاشیه خلیج فارس، از جمله در بندر لنگه، در تبعید به سر برد.

محمود در سال ۱۳۳۳ اولین داستان کوتاهش را در مجله «امید ایران» منتشر کرد و در سال ۱۳۳۸ توانست نخستین مجموعه داستانش را با سرمایه شخصی به چاپ برساند.

از مجموعه داستان های وی می توان به «مول» (۱۳۳۸)، «دریا هنوز آرام است» (۱۳۳۹)، «بیهودگی» (۱۳۴۰)، «زائری زیر باران» (۱۳۴۷)، «از دلتنگی» (۱۳۴۸)، «پسرک بومی» (۱۳۵۰)، «غریبه ها» (۱۳۵۲)، «دیدار» (۱۳۶۸)، «قصه آشنا» (۱۳۷۰) و «از مسافر تا تبخال» (۱۳۷۱) اشاره کرد.

«همسایه ها» (۱۳۵۳)، «داستان یک شهر» (۱۳۶۰)، «زمین سوخته» (۱۳۶۱)، «مدار صفر درجه» (۱۳۷۲) و «درخت انجیر معابد» (۱۳۷۹) نیز عنوان مهمترین رمان های این نویسنده است.

محمود در زمینه ترجمه نیز فعالیت هایی داشته است. از ترجمه های وی می توان به «آدم زنده» اثر «ممدوح بن عاطل ابونزال» (۱۳۷۶) اشاره کرد.

محمود دوازدهم مهرماه سال ۱۳۸۱ به دنبال یک دوره بیماری ریوی در تهران دیده از جهان فروبست و در «امامزاده طاهر» کرج به خاک سپرده شد.

**سبک و درونمایه آثار

محمود از داستان نویسانی است که قالب قصه را برای بیان ضعف اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه برگزید و در میدان مکتب واقعگرایی و نمادگرایی، شیوه ای جدید و مضمونی نو را به تصویر کشید.(1) در واقع، محمود واقعیت های جامعه را در قالبی نمادین در آثاری همچون اجاره نشینان، چشم انداز و خانه ای بر آب بیان کرد.(2)

همچنین محمود از نویسندگانی است که جملات را آهنگین بیان می کند. او قصه های کوتاه را به گونه الگویی آموزنده و یکی از مرزهای پیشرفتهِ «قصّه نویسی واقع گرا» قرار می دهد.(3)

*مراحل داستان نویسی محمود

داستان های محمود همچون داستان های نویسندگان معاصر فارسی و عربی دوره های تحول داشته است. سیر داستان نویسی محمود را می توان دارای سه مرحله دانست. او در مرحله نخست زیر تاثیر داستان های «صادق هدایت» و به ویژه اندیشه های ناتورالیستی (طبیعت گرایی) «صادق چوبک» است. وی در این مرحله، داستان هایی پر از ملال زیست، افکار شبه اگزیستانسیالیستی و دلشوره های فردی مانند داستان یک شهر را خلق کرد. در مرحله دوم با کسب تجربه های اجتماعی بیشتر و مطالعه دقیق روستاها و شهرها به سمت ژرفای روابط اقتصادی- سیاسی همچون مهاجرت روستاییان به شهر، مشکل بیکاری، فقر و فساد می آید که همسایه ها، اجاره نشینان و خانه ای بر آب مربوط به این مرحله از زندگی او است. آخرین اثر محمود با عنوان درخت انجیر معابد مربوط به مرحله سوم داستان نویسی اش است که تاثیر منفی خرافات در جامعه را به تصویر می کشد. وی این داستان را در سبک داستان نویسی «رئالیسم جادویی» نوشته است. این مرحله اوج داستان نویسی نمادپردازانه محمود است.

*درخت انجیر معابد و همسایه ها

محمود جایزه «هوشنگ گلشیری» را برای کتاب درخت انجیر معابد در سال 1379 به عنوان بهترین رمان دریافت کرد. به باور منتقدان، این رمان از بسیاری نظرها در ادبیات ایران کم نظیر است. از جمله این ویژگی های این اثر می توان به تعدد شخصیت ها اشاره کرد. در این رمان حدود ۲۴۰ شخصیت خلق شده که نزدیک به ۶۰ تن از آن ها به طور مستقیم در داستان نقش دارند. دیگر ویژگی قابل ذکر این اثر نوع خاص حرکت در زمان است که با استفاده از عوامل مشترک در گذشته و حال انجام می شود و خواننده گاهی اوقات به طور دقیق نمی داند در چه ظرف زمانی قرار دارد.

موضوع داستان، درختی است به نام انجیر معابد که در مناطق جنوب ایران رشد می کنند و ریشه های هوایی و پیش رونده دارد؛ درختی که در برخی خرده فرهنگ ها مقدس به شمار می آید. این داستان پیرامون اعضای خانواده ای می گذرد که این درخت در منزل آنان قرار دارد.

با وجود تحسین برانگیزی درخت انجیر معابد، برخی منتقدان بر این باور اند که رمان همسایه های محمود میان آثار وی و حتی آثار نویسندگان دیگر، بی همتا است. این رمان که از غنای فراوانی برخوردار است و در واقع نقطه اوج آثار محمود به شمار می آید. محمود هر چند رمان های دیگری همچون درخت انجیر معابد را نگاشته است اما هیچگاه نتوانست اثری هم تراز همسایه ها بیافریند.

محمود که در آغاز دوره نویسندگی، تنها به برش هایی از زندگی پیرامون خود بسنده می کرد، با نوشتن رمان همسایه ها، رفته رفته به لایه های زیرین توجه نشان داد و با رئالیسم کاونده خود، راه های تازه ای در داستان نویسی معاصر ایران گشود و با گام های مطمئن در آنها به پیش تاخت و بر غنای ادب معاصر ایران افزود.

*نقد و بررسی

محمود با قلم توانا و نثر شیوای خود و با دید جامعه شناسی خبره، در داستان های واقعگرای خود با روایت و عمل داستانی اش بر روابط رمزی و نمادین اشخاص تاکید می کند. توصیف محمود بیشتر جنبه عینی دارد و مبتنی بر مونولوگ درونی است و برخلاف آثار ناتورالیستی به صورتی با رخدادها و پدیده ها مرتبط است.(4)

بیشتر منتقدان، محمود را به عنوان یکی از شاخه های تنومند ادبیات اقلیمی به شمار می آورند زیرا وی با تکیه بر حال و هوای بومی و شخصی زادگاهش، باورهای مردمان جنوب را بازگو می کند. از این رو، وی در داستان هایش به دنبال مکان های واقعی برای نمایش گوشه ای از زندگی است. مکان هایی که او توصیف می کند، برگرفته از محیط جنوب هستند برای نمونه در آثارش با توصیف طبیعت، پرندگان، آداب و رسوم جنوب را به تصویر می کشد.(5)

برخی منتقدان بر این باورند که محمود به عنوان نویسنده ای واقعگرا، محیط اجتماعی و طبیعی را در حکم جانداری می داند که ماهیت حوادث را تعیین می کند. استفاده از نماد در داستان هایش آن ها را در ابهام فرو برده است. همچنین صحنه های نمادین در رمان هایش جایگاه خاصی می یابند و تصاویری سرشار از شور و حس را به خواننده ارائه می دهند. محمود با استفاده از نماد به توصیف مسائل سیاسی، اجتماعی و اضمحلال افراد در جامعه صنعتی می پردازد.(6)

*پی نوشت ها:

1- ممتحن، مهدی، «تحلیل تطبیقی دو مکتب واقع گرایی و نمادگرایی در آثار نجیب محفوظ و احمدمحمود»، مجله کاوش نامه ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره 12، زمستان 1392، ص147

2- همان، ص149

3- سپانلو، محمدعلی، «نویسندگان پیشرو ایران»، نشر نگاه، سال 1381، ص57

4- ممتحن، پیشین، ص170

5- شکری زاده، سمیه، «ادبیات اقلیمی در رمان های احمد محمود»، مجله ادبیات داستانی، آبان 1386، شماره 112، ص52

6- ممتحن، پیشین، ص171

با اندكي تلخيص و اضافات برگرفته از خبرگزاري ايرنا، تاریخ انتشار: 1 مرداد 1395، کد مطلب: 82159022 (5455644):www. isra.ir