برخی از کارشناسان و تحلیلگران بیمه دلایل سوء‌استفاده از قانون بیمه کارگران ساختمانی را چنین عنوان می‌کنند: پایین بودن حق بیمه کارگران ساختمانی با پرداخت 7 درصد در مقایسه با بیمه‌های اجباری یا حرف و مشاغل آزاد و... زمینه تخلف و سوء‌استفاده را برای سودجویان و متخلفان باز می‌گذارد به طوری که برخی افراد برای انتفاع از منافع بیمه تأمین اجتماعی به دروغ خود را کارگر ساختمانی جا می‌زنند و چون نظارت‌های کافی در این زمینه کم است آنها به اصطلاح با دور زدن قانون به جای واریز حق بیمه واقعی شغل اصلی‌شان می‌توانند با پرداخت رقمی حدود 50 هزار تومان در ماه به تأمین اجتماعی بیمه شوند. بنابراین چنین شرایطی اجحاف به کسانی است که حرفه اصلی آنها کار ساختمانی است ونمی توانند از حداقل‌های مزایای بیمه برخوردار شوند.

آنها با بیان اینکه شرایط سهل و آسان بیمه کارگران ساختمانی از دیگر دلایلی است که امکان سوء‌استفاده را به متخلفان می‌دهد می‌گویند: هدف قانونگذار از تصویب بیمه کارگران ساختمانی این بوده تا تسهیلاتی را برای این قشر زحمتکش و ضعیف جامعه فراهم کند تا دغدغه بیمه خود و خانواده‌شان را نداشته باشند به طوری که حتی در مصوبه هیأت وزیران آمده است کارگر ساختمانی می‌تواند پس از اخذ کارت مهارت فنی با ارائه مدارک لازم (کارت ملی، کارت مهارت فنی و شناسنامه) و ثبت‌نام در یکی از شعب سازمان تأمین اجتماعی تحت پوشش بیمه قرار بگیرد. در بخش دیگری از این مصوبه تأکید شده است: سازمان آموزش فنی حرفه‌ای کشور مکلف شده است با برگزاری دوره‌های کوتاه مدت آموزشی، نسبت به تعیین سطح توانمندی کارگران ساده ساختمانی و صدور کارت متناسب با شغل آنان اقدام کند. اما متأسفانه برخی از صاحبان مشاغل غیر مرتبط با امور ساختمانی چون شرایط بیمه شدن را در این حوزه ساده و آسان دیدند از طریق راه‌های غیر قانونی و جعل مدارک وارد شدند و خود و خانواده‌شان را بیمه کردند.

کارشناسان بیمه در ادامه می‌افزایند: حتی در بخشنامه سازمان تأمین اجتماعی نیزآمده است، کارگر ساختمانی به فردی که به نحوی در رابطه با ایجاد، توسعه، تجدید بنا، تعمیرات اساسی و تخریب ساختمان به طور مستقیم اشتغال داشته و مشمول مقررات خاصی از نظر بیمه و بازنشستگی نیست و با داشتن کارت مهارت معتبر از سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور می‌تواند با ارائه مدارک و مستندات (کارت مهارت، کد ملی و غیره) نسبت به بیمه‌پردازی خود اقدام کند اما متأسفانه با‌وجود صراحت و تأکیدات قانونی، نبود اهرم‌های نظارتی و بازرسی‌های مستمر از جمله ضعف‌ها و آفت‌هایی است که دامن بیمه کارگران ساختمانی را گرفته است زیرا ناکارآمدی و کم توجهی گرو‌ه‌های بازرسی موجب شده هر فردی به خود این اجازه را بدهد با هر شغل و حرفه‌ای و با شرکت در آزمون مهارت سازمان فنی و حرفه‌ای بدون اینکه موانع یا مشکلی را پیش روی خود حس کند مزایای بیمه کارگران ساختمانی را نصیب خود کند اما کارگرانی که اصل کارشان مرتبط با ساختمان است و عمری را در این حرفه گذرانده‌اند باید سال‌ها در نوبت بمانند تا شاید برایشان سهمیه‌ای در نظر گرفته شود این در حالی است که البته در طول این مدت برای آنها خطر یا حادثه ناگواری پیش نیاید.

* سوء‌استفاده از نبود نظارت بر بیمه کارگران ساختمانی

اکبر شوکت رئیس کانون انجمن کارگران ساختمانی کشور در این باره می‌گوید: کاهش ساخت و ساز در کشور و برخی مسائل دیگر سبب شده سازمان تأمین اجتماعی نتواند منابع مالی بیشتری را وصول کند و به تبع آن کمبود بودجه و محدودیت مالی نیز برشمار بیمه کارگران ساختمانی سایه انداخته است به طوری که هم‌اکنون در خیلی از استان‌ها تعداد زیادی از کارگران ساختمانی در نوبتند و هربار که به شعب تأمین اجتماعی مراجعه می‌کنند با جواب سهمیه نداریم مواجه می‌شوند که بیمه کارگران ساختمانی به معضلی تبدیل شد حال با این وضعیت و گرفتاری‌هایی که برای این قشر به لحاظ معیشتی و شغلی وجود دارد عده‌ای هم پیدا می‌شوندکه از حداقل امتیازاتی که قانون برای کارگران ساختمانی در نظر گرفته به نفع خود استفاده می‌کنند که شرعاً و عرفاً جایز نیست. این افراد که عمدتاً از نظرشغلی و مالی وضعیت خوبی دارند صرفاً به خاطر اینکه حق بیمه کارگران ساختمانی رقم اندک و ناچیزی است به این بخش وارد می‌شوند و بدون توجه به تبعات این کار بیمه این کارگران را به نام خود می‌کنند.

این در حالی است که اصلاً آنها کارگر ساختمانی نیستند و فقط با دریافت یک کارت مهارت از سازمان فنی -حرفه‌ای و پرداخت ماهیانه05 تا60 هزار تومان آتیه خود را تضمین می‌کنند و این وسط سر کارگران ساختمانی که بیمه برای آنها برقرار شده بی‌کلاه می‌ماند و حتی نمی‌توانند حقشان را بگیرند.

وی در ادامه با بیان اینکه حوادث ناشی از کار بسیاری از کارگران ساختمانی را تهدید می‌کند، می‌افزاید: در حال حاضر بیش از یک میلیون نفر از کارگران ساختمانی با داشتن کارت مهارت هنوز بیمه نیستند و خیلی از این‌ها در سرما و گرما هر روز به امید یافتن کار ساعت‌ها انتظار می‌کشند تا شاید کارفرمایی آنان را به سر کار ببرد و تازه اگر وقتی کار پیدا شد باید خیلی مراقب باشند تا بر اثر حوادث ناشی از کار زخمی نشوند یا فوت نکنند چرا که نه بیمه‌ای دارند که هزینه‌های درمان‌شان را پوشش دهد و نه پس‌اندازی که بتوانند با آن مایحتاج زندگی‌شان را تهیه کنند به طور کلی همیشه مجبورند با نگرانی و دلهره امروز‌شان را فردا کنند.

* ضرورت تغییر ملاک ‌های شناسایی کارگران ساختمانی

شوکت با اشاره به اینکه تاکنون بیمه 50 هزار نفر که خود را کارگر ساختمانی معرفی کرده‌اند توسط سازمان تأمین اجتماعی حذف شده است، اظهار می‌دارد: باید در نحوه برگزاری آزمون‌های صدور کارت مهارت ساز و کاری تعریف شود که اجازه ورود افراد غیر مرتبط با امور ساختمانی را ممنوع کند چرا که هم‌اکنون در آزمون‌هایی که برای صدور کارت مهارت برگزار می‌شود، افرادی غیر از کارگران ساختمانی هم شرکت می‌کنند و سازمان تأمین اجتماعی هم معیار و ملاک شناسایی کارگران را فقط داشتن کارت مهارت می‌داند و همین موضوع باعث شده تا غیر از کارگران ساختمانی، افراد دیگر هم تحت پوشش بیمه قرار بگیرند.

به همین خاطر در برخی استان‌ها سهمیه‌ها به جای آنکه به افراد اصلی و واجدشرایط داده شود به کسانی تعلق می‌گیرد که شرایط تعیین شده در بخشنامه تأمین اجتماعی را ندارند اینکه حالا بعد از پالایش‌هایی که انجام شده مشخص می‌شود 50 هزار نفر بدون داشتن شرایط لازم و قانونی از بیمه کارگران ساختمانی استفاده کرده‌اند نشان می‌دهد که شیوه پذیرش کارگران ساختمانی با اشکالات و ایراداتی همراه است و باید برای جلوگیری از سوء‌استفاده از این قانون تمهیداتی اندیشیده شود تا راه ورود افرادغیرمرتبط با امور ساختمانی برای همیشه بسته شود.

این نماینده کارگری در ادامه با اشاره به اجرای آزمایشی طرح پالایش کارگران ساختمانی بیمه شده را در برخی از استان‌ها اقدامی در جهت حمایت از حقوق کارگران ساختمانی عنوان می‌کند و می‌گوید: در این طرح ساز و کاری تعیین شده تا مبادا حق کسی ضایع شود همچنین با به روز کردن اطلاعات و شفاف‌سازی تلاش داریم پالایش‌های مورد نظر انجام گیرد به همین منظور با مشارکت و همکاری سازمان تأمین اجتماعی و انجمن صنفی کارگران ساختمانی هر سه ماه یک بار اطلاعات مربوط به متقاضیان بیمه کارگران ساختمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

البته این چک کردن فهرست به پیشنهاد سازمان تأمین اجتماعی از طریق صندوق‌های بیمه‌ای و سامانه اصناف انجام شده است تا بتوانیم بانک اطلاعاتی کارگران را تکمیل کنیم تا کارگران ساختمانی را که واجد شرایط هستند تحت پوشش بیمه قرار دهیم.

وی درباره افرادی که از بیمه شدگان بخش ساختمانی حذف شده‌اند می‌افزاید: بررسی‌ها و گزارش‌ها نشان داد برخی افراد با ادعای کذب و نادرست خود را کارگر ساختمانی معرفی کرده‌اند که خوشبختانه بر اساس چک کردن فهرست و با کمک سازمان تأمین اجتماعی و اصناف کشور مشخص شد، این گروه در بخش‌های دیگر فعالیت دارند و حتی برخی از آنها دارای جواز کسب سوپرمارکت یا سایرصنوف هستند همچنین افرادی که تحت پوشش بیمه روستاییان، عشایر یا حتی بازنشسته صندوق بازنشستگی کشوری‌اند و همزمان از بیمه کارگران ساختمانی نیز استفاده می‌‌کنند حذف خواهند شد.

* بیمه کارگران ساختمانی از نان شب واجب‌تر است

ناصر چمنی عضو هیأت مدیره کانون انجمن‌های صنفی کارگری نیز دراین باره می‌گوید: بیمه کارگران ساختمانی از جمله طرح‌هایی است که در راستای اصل 29 قانون اساسی است و باید از این طریق ضریب پوشش بیمه‌ای را برای آن دسته از کارگرانی که بیمه نیستند افزایش داد به شرط آن که مجریان قانون راه‌های فرار از بیمه‌پردازی را برای آنهایی که در مشاغل دیگری فعالیت دارند ببندند چرا که آنها می‌خواهند در قالب بیمه کارگران ساختمانی خود و خانواده‌شان را با حق بیمه‌های پایین و ارزانتری تحت پوشش تأمین اجتماعی قرار دهند. این در حالی است که کارگران ساختمانی مشمولان واقعی این قانون از حق مسلم خود محروم می‌شوند آن هم در شرایطی که حوادث گوناگونی در کمین کارگران ساختمانی است یا اینکه ما هرروزدر رسانه‌ها می‌شنویم کارگری بر اثر سقوط از ارتفاع، ریزش چاه، برق گرفتگی و... مجروح یا کشته شده است بنابراین بیمه برای این قشر که جمعیت قابل توجهی را دارند از نان شب هم واجب‌تر است.

البته ناگفته نماند تشکل‌های کارگری بخش ساختمان نیز می‌توانند در این زمینه به عنوان ناظر نقش فعالتری را ایفا کنند و با استفاده از تمامی ظرفیت‌های کاری خوددر صیانت و دفاع از منافع و حقوق واقعی آنان، مانع سوء‌استفاده سایر اقشار از بیمه کارگران ساختمانی شوند به نظر می‌رسد حذف 50 هزار نفر از افراد غیر مرتبط با بخش ساختمان بیانگر این واقعیت است که کاستی‌ها و خلأ‌هایی در نحوه اجرای قانون مذکور وجود دارد که باید به نفع کارگران ساختمانی تغییر پیدا کند. وی می‌افزاید: بایداز طریق نظارت‌های غیر محسوس جلوی بیمه‌های سفارشی و توصیه‌ای و احتمال تخلف را در این بخش گرفت.
اینکه چطور می‌شود افرادی بتوانند خود را با یک امتحان یا آزمون ساده کارگر ساختمانی معرفی کنند ناشی از سهل‌انگاری و کوتاهی‌هایی است که مجریان باید در هنگام کار و انجام وظایف‌شان به آن توجه می‌کردند هرچند با مداخله و بررسی‌های دقیق‌تر و حذف تعداد مذکور بیمه شدگان غیر ساختمانی این نقیصه تا حدودی جبران شده و امیدواریم سهمیه‌های آزاد شده به کارگرانی اختصاص یابد که سال‌ها در نوبت هستند اگرچه همچنان تعداد بی‌شماری از فعالان و دست اندر کاران رشته‌های ساختمانی بیمه نیستند و امید دارند دولت با تخصیص بموقع بودجه مورد نظر به سازمان تأمین اجتماعی اسباب بیمه شدن آنها را هم فراهم کند.

این نماینده کارگری در ادامه می‌گوید: برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد کسانی خارج از ضابطه به اسم کارگر ساختمانی بیمه شده‌اند که اصل شغل آنها هیچ ارتباطی به امور ساختمانی ندارد و تنها به دلیل پایین بودن حق بیمه وارد این حوزه شده‌اند لذا ضرورت دارد این افراد شناسایی و از فهرست بیمه تأمین اجتماعی خارج شوند. البته سازمان تأمین اجتماعی بیمه‌های دیگری هم دارد مثل بیمه خویش فرما یا اختیاری که این افراد می‌توانند از آنها استفاده کنند.

* بنایی که تلفن همراه فروش بود

یکی از مدیران شعب تأمین اجتماعی در این باره می‌گوید: در بررسی‌هایی که صورت گرفت ما به افرادی برخوردیم که جایگاه اجتماعی بالایی در جامعه دارند مثلاً فردی که صاحب نمایشگاه اتومبیل است برای اینکه حق بیمه کمتری پرداخت کند با ترفند‌هایی خود را گچ کار معرفی کرده بود این درحالی است که این فرد ماهانه چند میلیون تومان درآمد داشت وقتی موضوع را با وی در میان گذاشتیم در جواب گفت: دو سال پیش در رسانه‌ها خواندم که کارگران ساختمانی با پرداخت ماهیانه حدود05 - 40 هزار تومان می‌توانند خودشان را بیمه کنند به همین دلیل در آزمون ادواری سازمان فنی- حرفه‌ای شرکت کردم و با راهنمایی یکی از دوستان توانستم کارت مهارت را بگیرم، بعدش هم وقتی تأمین اجتماعی فراخوان داد با لباس کارگری رفتم و خودم را بیمه کردم اما متأسفانه در بازرسی که انجام گرفت لو رفتم. وی در ادامه می‌افزاید: متأسفانه در گذشته در این حوزه برخی از بازرسان بدرستی وظایف‌شان را انجام ندادند یعنی به جای آنکه به آدرس محل کارگران ساختمانی مراجعه کنند و شرایط آنها را با واقعیت‌های کاری بسنجند به صورت غیر حضوری اعلام نظر می‌کردند و همین شیوه کاری نادرست و غیر متعهدانه باعث شده بود برخی افراد از نبود نظارت‌های دقیق و کارآمد در امان بمانند. این مدیر بیمه‌ای اظهار می‌دارد: دریکی از بازدید‌ها ما متوجه شدیم فردی که خود را بنا معرفی کرده در کار فروش تلفن همراه است و اصلاً با این حرفه هیچ آشنایی ندارد جالب اینکه وقتی دلیل کارش را پرسیدیم گفت: هزینه اجاره مغازه و کارگر بالا است و درآمد تلفن همراه فروشی هم جواب حقوق و هزینه‌های آب، برق، تلفن، مالیات و شهرداری را نمی‌دهد دیگر چه انتظاری دارید که پول بیمه هم بدهم به همین خاطر یکی از مشتریانم که در کار ساختمان است پیشنهاد کرد تا از طریق بیمه کارگران ساختمانی که حق بیمه پایین و ارزانی دارد خودم را بیمه کنم من هم که درآمد زیادی نداشتم دنبالش را گرفتم. بعد از اینکه کارت مهارتم آماده شد به تأمین اجتماعی رفتم و با 40 هزار تومان خودم را بیمه کردم. خیلی بیمه خوبیه.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6066 ، يكشنبه10 آبان 1394، صفحه 16