شعار سال: وبینار تخصصی با عنوان «پیامد‌های اجتماعی پاندمی کووید ۱۹ در ایران» به صورت مجازی و به همت گروه علوم اجتماعی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی برگزار شد. در این نشست «حسین ایمانی جاجرمی» عضو هیات علمی گروه توسعه و سیاستگذاری اجتماعی دانشگاه تهران، «اسدالله نقدی» عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا همدان و «محمود شارع‌پور» عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران حضور داشتند و به سخنرانی درخصوص دلایل ظهور کرونا و پیامد‌های اجتماعی-اقتصادی آن در سطح جوامع بشری پرداختند. همچنین در این نشست «خدیجه سفیری» عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا مدیر نشست بود.

مشروح این نشست را در ذیل می‌خوانید:

بزرگترین آموزه‌های کرونا

محمود شارع‌پور در سخنرانی خود به علت ظهور کرونا و بزرگترین آموزه‌های آن اشاره کرد و گفت: بروز پاندمی‌هایی مثل کرونا رابطه نزدیکی با بروز اختلال در حیات وحش دارد. یعنی اختلال در حیات وحش، نتیجه و پیامد‌هایی مثل کرونا را دارد. در خصوص اختلال در حیات وحش باید گفت اختلالی در کاربری‌ها به وجود آمده است به طوری که انسان‌ها با تجاوز به دریاها، جنگل‌ها یا حیات وحش سکونت حیوانات را در معرض خطر قرار داده اند. جنگل‌ها به مرتع، مراتع هم به زمین‌های کشاورزی و زمین‌های کشاورزی به سرعت در حال تبدیل به محل سکونت و ویلا شده‌اند.

وی گفت: طی مطالعه‌ای که ۲ سال گذشته انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که طی دو دهه اخیر ۶ هزار هکتار جنگل از بین رفته است. گرچه بیشتر طرح‌هایی که به بهای نابودی جنگل‌ها انجام شده اند با هدف اشتغالزایی بودند، اما در عمل مشاهده کردیم که این طرح‌ها چندان هم اشتغالزا نبودند. بلکه بعد از مدتی آنجا به شهرک‌های مسکونی تبدیل شده اند. وی افزود: می‌خواهم به این نتیجه برسم که این ما انسان‌ها هستیم که با دخالت در طبیعت زمینه و بروز پاندمی‌های خطرناکی مثل کرونا را فراهم کرده‌ایم؛ بنابراین بزرگترین درس آموخته ما باید احترام به طبیعت باشد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: از دیگر درس آموخته‌های ما این است که گرچه جامعه انسانی پیشرفته و مدرن شده است، اما باز در برابر ویروس‌هایی مثل کرونا شکننده است. ما در دنیایی به سر می‌بریم که به سرعت در حال شهری شدن است. علاوه بر آن در دنیای کنونی انسان‌ها بسیار پر تحرک شده‌اند و سرعت جا به جایی آن‌ها افزایش یافته است؛ بنابراین با توجه به این شرایط بی ربط نیست که بگوییم که کرونا توانسته تاثیرات اجتماعی- اقتصادی بسیاری در سطح جوامع داشته باشد.

وی اظهار کرد: کرونا به لحاظ اقتصادی سطوح و لایه‌های پایین جامعه را تحت تاثیر قرار داد. بسیاری از کارگران هتل ها، رستوران‌ها و تاکسیران‌ها بیکار شدند که اکثرا هم بیمه نبودند. در ایران در خوش بینانه‌ترین حالت، حدود ۳ میلیون نفر از شاغلان بیکار شدند. ۷۵۰ هزار نفر جزو بیمه شدگان بودند و ۲.۵ میلیون نفر اصلا بیمه نداشتند. یکی دیگر از تاثیرات کرونا در رابطه با قرنطینه‌های طولانی و اثرات آن در برخی سکونتگاه‌های غیر رسمی بود. همانطور که واضح است سکونتگاه‌های غیر رسمی محل زندگی اقشار فرودست جامعه است. همچنین تراکم جمعیت و تحرک در این سکونتگاه‌ها بسیار است، بنابراین در رابطه با کرونا و قرنطینه باید گفت با این سکونتگاه‌ها مطابقت لازم را نداشته است.

شارع پور به دیگر اثرات و پیامد‌های کرونا اشاره کرد و گفت: بعد دیگر تاثیر کرونا این بود که افراد بسیاری را به سمت «خانه دوم» سوق داد. این خانه دوم یا در روستا‌ها و یا در مناطق ییلاقی بود. کرونا سبب شد افرادی به فکر خرید خانه دوم باشند و همین امر سبب شد، طبیعت بیشتر در معرض خطر انسان قرار بگیرد. همچنین تجربه ناشی از کرونا نشان داد حکمرانی شهری منسجم و یکپارچه بسیار اهمیت دارد. به طوری که با داشتن چنین حکمرانی می‌توان از برخی بیماری‌ها جلوگیری کرد. تجربه کشور‌هایی مثل تایوان و سنگاپور که از این نوع حکمرانی برخوردار هستند، موید چنین چیزی است.

وی افزود: حوزه دیگر که متاثر از کرونا بود، بحث حمل و نقل عمومی شهر‌ها بود. اگر قبلا وسایل حمل و نقل عمومی مثل اتوبوس و مترو بسیار مورد استفاده مردم قرار می‌گرفت، در اثر کرونا تمایل مرم به این وسایل کمتر و رغبت آن‌ها به وسایل حمل و نقل شخصی بیشتر شد. همچنین در کنار این امر استفاده از دوچرخه و پیاده روی هم مورد توجه بسیاری از مردم قرار گرفت. از طرف دیگر کرونا بحث استفاده از فضا‌های عمومی را پر رنگ کرد. فضا‌های عمومی که در شهر‌ها مورد بهره برداری و استفاده شهرداری برای احداث پارکینگ وفروشگاه و... بود، کرونا نشان داد این فضا‌ها چقدر بهتر می‌توانند در بسیاری از موارد مورد استفاده قرار بگیرند.

 

 

کرونا و سطح تاب‌آوری شهر‌ها

اسدالله نقدی در خصوص کرونا و تاثیرات آن در سطح شهر‌ها گفت: کرونا جزو معدود پدیده‌های معاصر است که کشور‌های جهان را درنوردیده و به دلیل آثار و پیامد‌های گوناگون بر اقتصاد، سیاست، اقلیم، فرهنگ، خانواده و مدیریت شهری در مقیاس بین المللی و ملی مهمترین حادثه جهان پس از جنگ جهانی دوم است.

وی گفت: در واقع آثار و پیامد‌های آن با هیچ‌یک از اپیدمی‌ها و اتفاقات پیش از آن قابل مقایسه نیست. همچنین بحران کرونا برخی کژکارکردی‌ها در همه نهاد‌ها و حوزه‌ها مثل شهرها، معماری، بحران طراحی خانه را نمایان ساخت. شرایط شیوع و رویکرد «در خانه بمانیم» و بودن و ماندن‌های طولانی در درون آپارتمان‌ها و خانه‌هایی که اغلب سرپناه هستند و نه سرا با کاستی‌هایی جدی در کارکرد‌های بایسته سبب شد تا سیاست‌های توسعه شهری و الگوی مدیریت و معماری دچار چالش‌های اصلی و اساسی شود.

این استاد دانشگاه گفت: اتفاقاتی که کرونا رقم زد برخی مثبت و برخی منفی بود. بخش منفی آن ایجاد فشار بر اقشار ضعیف و فرودست جامعه مثل کارگران و نیرو‌های خدماتی بود. به‌طوری که اگر افزایش سطح نابرابری اجتماعی از نظر درآمد و ثروت به یک مساله تعیین کننده زمان ما تبدیل شده است، بارک اوباما رییس جمهور پیشین ایالات متحده می‌گوید همه گیری جهانی بیماری کووید ۱۹ نیز به این چالش افزوده است. زیرا احتمالا اثرات اقتصادی و اجتماعی بلندمدتی را در مقیاس جهانی از جمله کاهش آزادی عمل مالی در جهت مقابله با نابراری و فقر فزاینده برای دولت‌ها به دنبال خواهد داشت.

وی گفت: بخش مثبت آن ایجاد تحول در نظام آموزشی بود. نظام آموزشی دچار تحول شد و سبب شد آموزش مجازی مورد استفاده قرار گیرد. با این حال در این دوران باید افزود بر تنهایی مضاعف برخی اقشار آسیب پذیر مثل فقرا، معلولان و سالمندان افزوده شد. از طرفی کرونا و اتخاذ سیاست‌های پیشگیری و مهار ویروس و الزام ماندن در منزل و رعایت الزامات فاصله گذای اجتماعی و فیزیکی سبب شد تا یک بار دیگر عیوب خانه سازی‌های تجاری و سری سازی‌ها در کنار شهرسازی‌های غیر انسان گرا و ناعادلانه نمایان شود. کوچک بودن مقیاس خانه‌ها و تداخل حریم بین اعضای خانواده، رو به رو شدن بیش از حد افراد با هم معضلات اجتماعی از جمله افزایش تعارض و گاه خشونت خانگی و نهایتا حتی در برخی شرایط و جوامع صحبت از طلاق کوویدی شد.

کرونا و ارزیابی تاثیرات اجتماعی آن

ایمانی جاجرمی نیز در سخنرانی خود به مدل ارزیابی تاثیرات اجتماعی کرونا اشاره کرد و گفت: از زمان شیوع ویروس جدید کرونا تا کنون بیش از ۱۹۲ میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا و بیش از ۴ میلیون نفر جان خود را به سبب آن از دست داده‌اند. در ایران هم تاکنون طبق اعلام وزارت بهداشت حدود ۳ میلیون و ۶۰۳ هزار و ۵۲۷ نفر مبتلا و حدود ۸۷ هزار و ۸۷۳ نفر به سبب آن جانشان را از دست داده‌اند. همچنین باید افزود: بیماری ناشی از کووید ۱۹ دارو ندارد و شیوع آن سریع است و همین موجب ترس و نگرانی عمومی مردم شده است. در این مدت مهمترین سیاست دولت برای مقابله با آن اجرای طرح فاصله گذاری اجتماعی بوده است.

 

 

ایمانی جاجرمی افزود: در رابطه با تاثیرات کرونا، سازمان بهداشت جهانی عنوان کرده است که تعداد افراد دچار سو تغذیه از حدود ۶۹۰ میلیون نفر به بیش از ۸۰۰ میلیون نفر افزایش یافته است. همچنین زنجیره‌های غذایی بین المللی و محلی برهم خورده و امکان دستیابی به تغذیه سالم و ایمن تحت شعاع قرار گرفته است. امنیت غذایی میلیون‌ها نفر در کشور‌های کم درآمد، به ویژه جمعیت‌های حاشیه‌ای مثل زارعین خرد و مردم بومی تحت تاثیر قرار گرفته است. راهبرد‌های منفی انطباق با شرایط بحرانی مانند فروش ناگزیر اموال، وام‌های زجرآور و کار کودکان تحت تاثیر قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه افزود: همچنین در کشور ما نیز کووید ۱۹ بیشترین تاثیرات خود را در شهر‌هایی مثل خوزستان، قم، سمنان و همدان داشته است. در واقع می‌توان اینگونه توضیح داد که شرایط ناشی از تورم وکرونا در استان‌های مختلف با توجه به شرایط خاصی که داشتند به یکسان تجربه نشد.

وی در نهایت به مدل ارزیابی تاثیرات اجتماعی ناشی از کرونا اشاره کرد و گفت: همچنین مدل ارزیابی تاثیرات اجتماعی مدل بسیار خوبی برای بررسی تاثیرات ناشی از بیماری کرونا است. این مدل نشان می‌دهد نه تنها در این مدت بر میزان ترس‌ها و استرس‌های مردم افزوده شده، بلکه حتی بیماری‌های روانی هم تشدید شده است. همچنین بیماری کرونا بر سیاست‌های شهری، میزان مشارکت مردم در امور مربوط به زندگی و حتی اعتماد‌های آن به سیاست‌های دولت‌ها تحت شعاع قرار گرفته است.

 

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایرنا، تاریخ انتشار: ۱ مرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ۸۴۴۱۳۱۶۸، www.irna.ir