شعار سال: حالا همان دستگاه دولتی که باید پاسدار این سرو ایستاده دست‌ساز و میراث ماندگار دوره رازی باشد، تیشه به ریشه‌اش زده است. پس از سال‌ها تخصیص اعتبار برای مرمت این بنای تمام آجری، مرمتی غیراصولی و بدون طرح با عنوان رفع رطوبت از میل رادکان در قسمت تحنانی بنا انجام شده است. در این فعالیت که عنوان مرمت را یدک می‌کشد، علاوه بر آن که تعداد زیادی از آجر‌های اصیل بنا از سازه اصلی با استفاده از پیکور جدا و همه آن‌ها قطعه قطعه و شکسته شده است، آجر‌های نامرغوب جایگزین آجر‌های اصلی شده و آجرچینی بنا نیز به صورت کاملا غیرمتعارف انجام شده است.

دورتا دور برج را به ارتفاع یک متر و نیم از پای ساقه، با پتک و پیکور تخریب کرده‌اند و برج تاریخی پس از یک هزاره ایستادگی تراشیده شد. طرح «دفع رطوبت از برج رادکان» با حضور ناظر و پیمانکار و توسط ۴ کارگر معمولی، بدون حضور هیچیک از متخصصین میراثی انجام شده است. موضوعی که در استان گلستان مسبوق به سابقه است و نبود کارشناس میراث پای پروژه، پیشتر موجب آتش‌سوزی در خانه دارویی گرگان شده بود.

 

استفاده از پیکور و پتک از سوی ناظر طرح دفع رطوبت از برج رادکان مسبوق به سابقه است. در مرمت بنا از آجر‌های غیراستاندارد و ملات سست کم‌سیمان به جای ملات پایه آهکی استفاده شده و البته ابتدایی‌ترین موضوع، یعنی چیدمان و رج‌چینی آجر‌ها نیز در طرح به اصطلاح مرمتی ابرج تاریخی رادکان رعایت نشد. تا جایی که بعضی از آجر‌ها بدون بندکشی رو یکدیگر قرار داده شده‌اند.

در اجرای طرحی که مستندی از تدوین و تصویب آن در شورای فنی استان در دسترس نیست، در نوع مصالح، آجر و سیمانی استفاده شده است که هیچگونه همگونی با مصالح اصلی بنا ندارند. حتی در چیدمان آجر‌ها هم تناسبی دیده نمی‌شود.

مواد استفاده شده در طرح دفع رطوبت از برج رادکان، بسیار سست و از مقاومت کم برخوردارند. آجر‌ها ضعیف و شکننده هستند و حتی استاد بنا هم در استفاده از ملات سیمان نیز صرفه‌جویی کرده است.

اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان، اما این پاسخ را درباره وضعیت مرمتی برج رادکان به صدای میراث داده است: «شرایط اقلیمی و تاثیر عوامل مخرب جوی مانند باد‌های شدید و تجمع برف و یخبندان در طی ادوار مختلف موجب تخریب و آسیب آجر‌های سطحی ازاره و پوشش بیرونی گنبد شده است. دست‌نوشته‌های انسانی، یکی دیگر از عوامل آسیب و تخریب آجر‌های ازاره بیرونی میل است. به همین دلیل ازاره بنا در طول زمان نیز دچار تغییر شده است. در سال ۱۳۴۲ اولین اقدامات مرمتی در ازاره و پوشش گنبد رک بنا انجام گرفت. در دهه ۷۰ و ۸۰ با توجه به محدودیت اعتبار، مرمت‌های اضطراری در ازاره بیرون و کف داخلی بنا انجام گرفت. طی این دوره‌ها از اجر ۲۰*۲۰ و ۲۲*۲۲ با ملاتی از ماسه سیمان و گل آهک در مرمت استفاده شد. نوع بندکشی عمودی و اصیل بنا از تراز ازاره به بالا از نوع تو رفته و اصطلاحا با انگشت و فرو رفته انجام گرفته، ولی بندکشی قسمت ازاره به صورت ساده بوده و استاد کار بند‌ها را به دلیل حداقل نفوذپذیری آب به داخل سازه، بهم نزدیک کرده و حتی در برخی نقاط آجر‌ها را به هم چسبانده است. اداره کل میراث فرهنگی گلستان نیز در راستای وظایف و اهداف سازمانی خود، برنامه‌های مرمت شامل تعمیر آجر‌های تخریب شده و آسیب دیده ازاره و بندکشی‌ها، ساماندهی سنگ فرش پلکان و محوطه پیرامون میل، مرمت کف آجری، پاکسازی دست‌نوشته‌ها و… را تدوین و پس از تصویب در شورای فنی به وزارتخانه ارسال و برای عملیات اجرایی پروانه مرمت صادر و مبلغ ۸۰۰ میلیون ریال از محل اعتبارات استانی به صورت پیمانی لحاظ شد. عملیات اجرایی با اولویت برچیدن الحاقات و آجر‌های آسیب دیده ازاره به روش دستی و خارج کردن و پاکسازی ملات ماسه سیمان و گل آهک و استفاده از آجر مرغوب و متناسب به جای آجر تاریخی در دستور کار پیمانکار قرار گرفت.»

در ادامه این پاسخ آمده است: «برای این‌کار، آجر‌های فرسوده ازاره به عمق یک آجر یعنی حدود ۲۴ سانت به روش دستی برچیده شد و استفاده از آجر ۲۴*۲۴*۵ سانت با ملات ماسه آهک طبق چیدمان و شیوه تاریخی و اولیه بنا در دست اقدام است. حین اجرا، اما به دلیل کیفیت نامناسب آجری که پیمانکار تهیه کرده بود و دوری مسافت و تعجیل در مرمت و اتمام کار، همچنین اجرای نامناسب آجرچینی برخلاف الگوی اولیه توسط استادکار، دستور برچیدن کل بخش‌های مرمت شده صادر شود. پیمانکار متعهد شد تا نسبت به تهیه مجدد آجر مرغوب و مورد تایید کارشناسی جهت مرمت ازاره با استفاده از ملات پایه آهکی نسبت به مرمت و بندکشی میل با رعایت دقیق الگوی تاریخی آن اقدام نماید.»

دوری مسافت، تنها دلیل ناظر و پیمانکار برای حاضر نشدن در کارگاه مرمتی یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی استان گلستان است. گویی ساخت این برج در هزار سال قبل بی‌آنکه جاده و وسیله نقلیه در کار باشد، آن هم در مسیری که آنزمان بی‌گمان دور از دسترس‌تر بود برای پیمانکار و ناظر و البته متولیان میراث استان گلستان، درس آموخته‌ای از اهمیت معماری و حرمت به یک اثر هنری و بنای تاریخی نیست.

میل رادکان یا گنبد رادکان، در ۴ کیلومتری جنوب شرقی روستای رادکان و در ۴۲ کیلومتری جنوب کردکوی و ۵۴ کیلومتری جنوب غربی گرگان و ۱۱۷ کیلومتری برج «گنبد قابوس» در یک منطقه کوهستانی – جنگلی و بر فراز تپه با صفایی که دارای موقعیت خاص طبیعی و سوق الجیشی است در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز و دره‌ها و تراس‌های حاشیه شمالی رودخانه نکا که از شرق به غرب جریان دارد قرار دارد.

 

این گنبد در امتداد گنبد‌های لاجیم ورسک در کنار شاهراه منتهی به شاهکوه، گردنه شمشیربر، چشمه علی، جهان‌نما، بخش یانه‌سر، بر فراز تپه‌ای که از دور نمایان است، به منظور راهنمایی رهگذران و مسافران ساخته شده است. بعد‌ها از این بنا به‌عنوان آرامگاه بانی آن استفاده کردند. این گنبد همچنین مدفن یکی از اسپهبدان آل باوند طبرستان به نام «ابوجعفر محمدبن وندا بن باوندی» است.

در خصوص اعتبارات مرمتی این بنا نکته بیشتر از شایعات بدون تایید وجود ندارد. سال هاست که بحث تخصیص اعتبار حفاظت میل رادکان به حقوق کارکنان اداره کردکوی مطرح است. اما مسئولان این موضوع را تایید نمی‌کنند. از سوی دیگر موضوع تخصیص ۴۵۰ میلیون تومان بودجه برای اجرای طرح دفع رطوبت از میل رادکان به گوش رسیده است که البته مدیرکل میراث‌فرهنگی استان گلستان بدون ذکر میزان دقیق اعتبار اجرای این طرح مردود و ناموفق، تخصیص این مبلغ را رد می‌کند.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از صدای میراث، تاریخ انتشار: ۵مهر۱۴۰۰، sedayemiras.ir