شعار سال: اختلافات بین همتی و رئیسی با خاتمه رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری، پایان نیافت و حالا هم پایش به میزان افزایش درآمد‌های نفتی و زیر سوال بردن موثر بودن اقدامات دولت سیزدهم رسیده است.

ماجرا از اینجا شروع شد که رئیس جمهور در پایان هفته گذشته ضمن سخنانی از افزایش ۴۰ درصدی صادرات نفت خبر داد. همتی این اظهارات را نقد و اقدامات دولت سیزدهم را در آن بی‌اثر دانست است. در این میان جواد اوجی، وزیر نفت نه به پاسخ دادن به همتی همتی و تایید اظهارات رئیس جمهور برآمده است. در این میان خبرگزاری فارس هم با تکیه به اظهارات همتی و پاسخ اوجی، گزارشی منتشر کرده و از سوتی بزرگ همتی گفته است.

حال سوال این است که کدام یک از طرفین در این خصوص درست گفته‌اند و کدام بخش از اظهاراتشان خطا است؟
همتی، اوجی، رئیسی چه گفتند؟

سیدابراهیم رئیسی پنجشنبه هفته گذشته در حاشیه سفر استانی خود به هرمزگان با اشاره به راهکار‌های دولت برای دور زدن تحریم‌ها گفت: صادرات نفتی ایران به حدی افزایش یافته که ما دیگر نگران صادرات آن نیستیم، صادرات نفت در دولت سیزدهم ۴۰ درصد افزایش یافته و پول حاصل از صادرات نیز در حال بازگشت به کشور است.

 

همتی، رئیس کل سابق بانک مرکزی روز گذشته این اظهارات موضوع توئیتی قرار داد و نوشت: خبرافزایش۴۰درصدی ارزش صادرات نفتی ایران خبری امیدبخش و درجهت کاهش تأثیر تحریم‌های ظالمانه بربودجه و اقتصاد کشور مؤثر است. نکته مهم این است که قیمت جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی درسال ٢٠٢١ نسبت به سال ٢٠٢٠ بیش از۶۰ درصد افزایش داشته است. حال سوال این است که سهم تلاش دولت سیزدهم درخنثی سازی تحریم چقدر بوده؟

آنطور که وزیر نفت مدعی است منظور رئیس جمهور از افزایش صادرات نفت «مقدار» فروش بوده است نه درآمد حاصل از صادرات و همتی در اینجا به خطا رفته است.
پاسخ وزیر نفت و به همتی

 

 

اظهارات اوجی به نظر درست می‌آید و منظور رئیس جمهور افزایش مقدار فروش نفت بوده وگرنه افزایش درآمد‌ها بیشتر از ۴۰ درصد بوده است.

افزایش مقدار صادرات نفت موضوعی است که با شواهد قبلی همخوانی دارد. مسئولین دولت سیزدهم بار‌ها از افزایش صادرات نفت ایران گفته‌اند. در این میان اظهارات اخیر خود همتی هم در دانشگاه کرمان این موضوع را تایید می‌کند. همتی با بیان اینکه الان شرایط بسیار بهتر از دو سال گذشته شده است، گفته بود: «در سه ماه ابتدایی ۱۴۰۰ وصلی ارزی بانک مرکزی ۷۰ درصد کل وصولی سال قبل بود.»

در این میان داده‌های بانک مرکزی از خلاصه عملکرد سه ماهه دوم سال ۱۴۰۰ نیز بر این موضوع تاکید دارد. آنطور که این آمار نشان می‌دهد درآمد‌های نفتی کشور در نیمه اول سال ۱۸ هزار میلیارد تومان بوده است که نسبت به مقدار نیمه اول سال ۹۹ (۸ هزار میلیارد تومان) ۱٫۲۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. این موضوع با آماری که در این میان منتشر شده مطابقت دارد. در واقع رشد ۴۰ درصدی مقدار فروش و رشد ۶۰ درصدی قیمت فروش به معنای رشد بیش از ۱۲۰ درصدی درآمد‌های نفتی است که در آمار بانک مرکزی هم منعکس شده است.

کجای حرف همتی درست بود؟

هرچند همتی در گرفتن خطای رئیس جمهور روی نقطه غلطی دست گذاشته است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این ادعای او که دولت سیزدهم در افزایش درآمد‌های نفتی نقشی نداشته است، ادعای درستی است.

در خصوص چرایی این ادعا باید اول توجه داشت که رشد درآمد‌های نفتی در سال ۱۴۰۰ موضوعی نیست که در دولت رئیسی اتفاق افتاده باشد و رشد درآ‌های فروش نفت همانطور که همتی نیز پیش از این گفته و داده‌های بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد در نیمه اول سال و در دولت روحانی نیز وجود داشته است؛ بنابراین این موضوع چندان به عملکرد دولت رئیسی مربوط نیست. اما به غیر از این موضوع می‌توان به سه دلیل در خصوص چرایی رشد درآمد‌های نفتی در سال ۱۴۰۰ اشاره کرد.

کووید چطور به رشد صادرات نفت در ۱۴۰۰ منجر شد؟

بخشی از رشد شدید مقدار فروش و درآمد‌های نفتی به دلیل کم بودن آن در ۱۳۹۹ به خصوص در نیمه اول سال مربوط بوده است. در نیمه اول سال ۹۹ به شکل بی‌سابقه‌ای تقاضا برای نفت کاهش یافت، چراکه با افزایش محدودیت‌ها و اعمال قرنطینه در بسیاری از کشور‌های جهان عملا تردد‌های درون شهری و برون شهری و همچنین سفر‌های هوایی به شدت کاهش یافت که این موضوع موجب مازاد عرضه بسیاری در بازار نفت شد. موضوعی که قیمت نفت در آمریکا را برای یک روز حتی منفی کرد. طبیعی است که در چنین شرایطی ایران نفت کمتری صادر کرده باشد و این موضوع در کنار افت شدید قیمت‌ها به کاهش چشم‌گیر درآمد نفت در سال ۹۹ منجر شد. به طوریکه همتی چندی پیش گفت در نیمه اول سال ۹۹ تنها یک میلیارد دلار درآمد از فروش نفت و گاز داشتیم. در سال جاری با عادی‌تر شدن شرایط صادرات نفت ایران و همچنین درآمد‌های نفتی با جهش همراه شده باشد.

چرا در ۱۴۰۰ نفت ایران جذاب‌تر شد؟

عامل دوم باز هم به عادی شدن شرایط در سال جاری و عبور از بحران کرونا باز می‌گردد. این موضوع همانطور که رئیس کل بانک مرکزی هم به آن اشاره کرده به رشد قیمت نفت در بازار‌های جهانی منجر شده، به طوریکه بهای نفت به بیشترین سطح از سال ۲۰۱۴ رسیده است.

در شرایطی که قیمت نفت در محدوده ۸۰ دلار قرار دارد، دست ایران برای دادن تخفیف و جذب مشتریان بازتر و خرید آن جذاب‌تر است. آمار نشان می‌دهد که واردات نفت خام چین از ایران در سال ۲۰۲۱ به بالاترین رقم از سال ۲۰۱۸ رسید. آنطور که شرکت کپلر، شرکت رهیابی محموله‌های نفتی اعلام کرده پالایشگاه‌های چینی ۳۲۴ میلیون بشکه نفت از ایران و ونزوئلا در سال۲۰۲۱ خریدند که حدود ۵۳ درصد از سال گذشته بیشتر است. آنوپ سینگ مدیر بخش تحقیقات نفتکش‌ها در یک شرکت کشتیرانی در خصوص چرایی افزایش خرید چین از نفت ایران در سال ۲۰۲۱ گفته است «افزایش واردات با افزایش قیمت‌ها آغاز شد چراکه نفت ایران ارزان‌تر بود.»

رویترز نیز در گزارشی با اعلام افزایش صادرات نفت ایران مدعی شده که چین با تخفیفی ویژه نفت ایران را می‌خرد و این تخفیف ویژه عملا از مخاطرات مالی ناشی از مجازات‌های مربوط به تحریم‌های ثانوی ایالات متحده آمریکا می‌کاهد.

رویترز مدعی است که ایران برای هر بشکه نفت ۵ دلار به چین تخفیف می‌دهد بر این اساس در یک محموله ۲ میلیون بشکه‌ای میزان سود چین از خرید نفت ایران به ۱۰ میلیون دلار می‌رسد.

بایدن در افزایش فروش نفت چه نقشی دارد؟

اما عامل سوم افزایش صادرات نفت ایران در سال جاری، روی کار آمدن بایدن و اولویت قراردادن در پیش گرفتن مسیر دیپلماسی در مواجهه با ایران است.

همتی پیش از این با اعلام خبر افزایش صادرات نفت و وصول پول آن در سال جاری اعلام کرده بود این افزایش درآمد نفتی نه به دولت قبل ربط دارد نه دولت کنونی. به گفته او، مسئله این است که فشار حداکثری ترامپ که هدف زمین زدن و فروپاشی اقتصاد ایران را دنبال می‌کرد، به دلیل مقاومت‌هایی که شد در عرض دو سال شکست خورد. از طرف دیگر دولت جدیدی در آمریکا روی کار آمد که حل مشکلات از طریق دیپلماسی را دنبال کرد و تحریم‌ها با آن شدت و فشار قبل ادامه نیافت.

این موضوع که بایدن مانند ترامپ در اعمال فشار‌های حداکثری علیه ایران جدی نیست بار‌ها در گزارش‌های مختلفی بر آن تاکید شده است. به طور مثال رویترز هم در گزارشی یکی از دلایل افزایش صادرات نفت ایران به چین در سال ۲۰۲۱ را همین موضوع می‌داند. رویترز در گزارش خود نوشته است که دولت بایدن نیز با عزیمت از اولویت سیاسی خود در ارتباط با احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ عملا در سال جاری به طور عمده چشم خود را بر روی نقل و انتقال نفت خام ایران به سوی چین بسته است.