شعار سال: حشمتی معتقد است که متون فعلی حوزه به زبان روز نیست و تربیت کننده طلاب آگاه به زمان نیستند و نیازمند یک نسل واسطه‌ای بین متون قدیم و مخاطب امروز هستیم که کارکرد این نسل واسطه‌ای تبدیل متون قدیم به زبان روز باشد.

در بسیاری از حوزه‌ها در حال از دست دادن مخاطبین خود هستیم

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حشمتی درباره کیفیت و موضوع شناسی کتب حوزوی، اظهار کرد: ۲۰ سال اخیر قابل قیاس با همه قرن‌های گذشته و صد سال اخیر نیست حتی سیر تحولاتی که در جهان داریم با پدیدار شدن پدیده اینترنت و فضای مجازی که تمام محاسبات را بر هم زده، قابل قیاس با گذشته نیست. من فکر می‌کنم که اگر با دقت نگاه کنیم، ما در بسیاری از حوزه‌ها در حال از دست دادن مخاطبین خود هستیم.

حوزه بر حفظ و انتقال متون قدیمی و متقن به نسل جدید اصرار دارد

وی ادامه داد: در حوزه‌های علمیه اصرار بر این است که متون قدیمی و بسیار متقن و محکمی که داریم را به همان صورت حفظ کنیم و به نسل جدید هم همان‌ها را انتقال دهیم؛ این امر از یک جهت درست است به دلیل اینکه صاحبان این کتب اشخاصی مثل شیخ انصاری، شهید لسانی و شهید اول بودند و در حوزه‌های مختلف تقریباً همگی جزو نخبگان آن دوره بوده اند. درست است که در قرن‌های گذشته بودند، اما این نخبگی را معمولاً تا یک کتاب یا متن دیگری بر آن متن اولویت قرار نگیرد، همچنان در حوزه‌ها پایدار می‌ماند و این میراث گذشتگان ماست و به همین دلایل سعی دارند این میراث را محترم شمرده و حفظ کنند.

در پاسخگویی به سوالات روز جوانان دچار نقص هستیم

حشمتی گفت: ما با مردم در تماس هستیم و جوانانی با ما رفت و آمد دارند و آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، این است که آن‌ها به دنبال طرح سوالاتی هستند که آن سوالات را باید پاسخگو باشیم. سرعت در انتقال این دانش و جواب‌هایی که باید بشنونم، بسیار مهم است. آنان اگر با ابهامی برخورد کنند، بلافاصله با مراجعه به اینترنت، برای ابهام خود چندین پاسخ متعدد پیدا می‌کنند. دانشجویان در حوزه‌های فنی، هنری، علوم اجتماعی، علوم تجربی و حتی درباره یک بیماری با مراجعه به اینترنت، به پاسخ‌هایی می‌رسد، همین دانشجو در حوزه فقه یا مسایل احکام ابتدا سعی دارد از شخصی حقیقی سوال خود را بپرسد، اما کم داریم شخصی که مسلط باشد و بلافاصله بتواند با زبان روز به این جوانان پاسخ دهد.

برای انتقال دانش به طلاب بایستی به دنبال یک متد و روش جدیدی باشیم

مشاور وزیر سابق در امور روحانیت بیان کرد: استدلال من این است که احترام علمای قدیم به جا و بایستی احترام آنان را حفظ کنیم و از میراث آنان نیز نگهداری و حفاظت کنیم، اما برای انتقال علمی که در آن کتاب هاست باید چاره‌ای بیاندیشیم یعنی ضمن اینکه آن‌ها را باید حفظ کنیم، اما برای تبدیل آن دانش به دانش روز به دانشجویان و طلاب بایستی به دنبال یک متد و روش جدیدی باشیم که پاسخگو باشد وگرنه به سرعت از گردونه نیاز‌های جامعه دور می‌شویم یعنی جامعه خصوصاً اندیشمندان و جوانان که دنبال سوالاتشان هستند، سعی می‌کنند که به سرعت پاسخ سوال خود را بگیرند و ما اگر تأخیر داشته باشیم و نتوانیم با زبان روز پاسخ آن‌ها را بدهیم، از طریق دیگر به دنبال پاسخ سوالات خود می‌روند.

متن کتب حوزوی به زبان روز نیست

معاون سابق قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اشکالات کتب حوزوی اشاره و خاطرنشان کرد: یکی از اشکالات این کتب این است که طبیعتاً متنی که نوشته شده به زبان روز نیست در حالی که به زبان روز هم نیاز داریم. من زمانی که در حوزه‌های قرآنی و پژوهشی مشغول بودم، در ذهنم می‌آمد که حتی کتب تفسیر و قرآنی ما در حوزه علوم قرآنی با اینکه جزو افتخارات ما مسلمانان هستند، اما اشکالشان این است که خواننده را خسته می‌کند به این دلیل که طبق زبان و ادبیات روز نیستند.

یک طلبه ناچار است که به این متون مسلط باشد برای اینکه می‌خواهد استخراج کند و به کار بگیرد و ما باید تسلط او را فراهم کنیم، اما وقتی تسلط پیدا کرد و آن علم و دانش را فرا گرفت، باید برای این علم مکانیزمی پیش بینی کنیم که تبدیل شود لذا ما ضمن اینکه باید متون را به عنوان یک میراث حفظ کنیم و حتی افرادی را تربیت کنیم که تسلط بر استخراج معنای و دانش این میراث باشند، اما از آن واجب‌تر به افرادی نیازمند هستیم که این زبان انتقادی را بدانند و این دانش را به زبان امروز منتقل کنند.

معاون اسبق فرهنگی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) بیان کرد: یکی از پدیده‌هایی که امروز پیش آمده، زبان هنر است. اگر آن کلمات و متون را به زبان هنر منتقل نکنیم و باقی مکاتب و نحله‌ها بخواهند آن را منتقل کنند، باز ما از این جهت عقب می‌مانیم. مثلاً یک تابلوی هنری می‌تواند یک معنا و مفهومی را بسیار سریع، برجسته و با ذوق به مخاطب منتقل کند، اما گاهی در این گرفتاریم که می‌خواهیم متن تفسیر مجمع البیان که برای چند قرن گذشته است را برای جوانی بخوانیم که آن جوان با این متن کاملاً غریبه است لذا من تأکید می‌کنم که حفظ کردن متون واجب است، اما باید کسانی را داشته باشیم که این متون را با یک روش انتقادی بیاموزند و منتقل کنند. در حقیقت در حال حاضر نیازمند چنین نسلی هستیم.

وی گفت: به طور کلی در حوزه کسانی هستند که مسلط به متون قدیمی هستند، لمعه را با همان ویژگی‌ها می‌خوانند و حتی حاضر نیستند چاپ‌های جدید را بخوانند و تمایل به خواندن چاپ‌های قدیم دارند، در کنار این اشخاص، باید یک نسل جدیدی از حوزه‌های علمیه و طلبه‌ها را داشته باشیم که این متون را با زبان روز و برگرفته از زبان هنر، کامپیوتر و فضای مجازی به مخاطب منتقل کنند.

متون فعلی تربیت کننده طلاب آگاه به زمان نیستند

حشمتی در پاسخ به این پرسش که کتب حوزوی فعلی این قابلیت را دارد که طلاب آگاه به زمان پرورش دهد؟ گفت: این متون بسیار معتبر و قوی هستند و حتی ما گاهی در فهم این متون دچار مشکل هستیم و علت آن هم این است که در کمترین کلمات خواستند مطالبشان را بیان کنند و دانش خود را تدوین کنند، اما این متون تربیت کننده طلاب آگاه به زمان نیستند. ما نهایتاً افراد علامه و دانشمندی را پیدا می‌کنیم که به این متون مسلط هستند و در حقیقت زمانی این متون را می‌توانند استخراج کنند که بفهمند؛ لذا در کنار این متون نیازمند به تربیت طلبه‌ها و دانشجویانی هستیم که این متون که بسیار متقن هم هست را به یک زبانی تبدیل کنند که بتوانیم آن زبان را به مخاطبین نزدیک کنیم. به نظر من اینجا یک واسطه‌هایی می‌خواهد، شاید نقش دانشگاهی که در حوزه‌های علمیه پیش آمد و مدرک هم می‌دهد، یعنی تبدیل زبان قدیمی متون اصیل و میراث ما به زبانی که به مخاطب بسیار نزدیک باشد، بیشتر نمایان می‌شود. هنرمندان و فرهیختگان دیگر هم باید از این محتوا‌ها استفاده کنند و تولیدات دیگری هم داشته باشند، ولی حداقل یک نسل واسطه‌ای را بین متون قدیم و مخاطب امروز نیازمند هستیم.

مقاومت مدیران حوزه اجازه تغییر در کتب حوزوی را نمی‌دهد

معاون سابق قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به موانع شکل گیری نسل واسطه‌ای جهت به روز شدن مفاهیم کتب حوزوی اشاره کرد و گفت: کسانی که اداره کنندگان حوزه هستند از جمله مدیریت‌ها و شورای عالی خیلی سخت است که باور داشته باشند این متون را باید تغییر داد و به زبان امروز کرد. علت آن را هم این می‌دانند که علامه، دانشمند، مرجع و آیت الله شدن را به این می‌دانند که به این متون مسلط باشند لذا یک نوع مقاومتی عملاً صورت گرفته که اجازه چنین تغییری را نمی‌دهد.

این محقق و پژوهشگر اظهار کرد: در دوره‌ای که ما طلبه بودیم چندین کتاب رسائل و مکاتب جدید و همچنین برخی از دروس دیگر را آوردند، اما استقبالی از سوی حوزه نشد به این دلیل که مراجع سنتی حوزه و اساتید حوزه در برابر هرگونه تحولی مقاومت می‌کنند، شاید هم حق با آن‌ها باشد. من راه حل را در این می‌داند که متون را باید حفظ کنیم و حتی اصالت این متون را تقویت کنیم و در چاپ‌های مناسبی به عنوان میراث داشته باشیم، اما باید نسلی را به عنوان واسطه تربیت کنیم.

متون باید علم و اصول را با زبان جدید برای طلاب تبیین کند

حشمتی گفت: برخی از دانشگاه‌های حوزوی روش‌های مناسبی را پیش گرفتند، از یک سو بر متون قدیمی توجه دارند و از سوی دیگر نیاز‌های مخاطب را پاسخگو هستند لذا اگر بناست متنی، متن درسی شود، این امکان وجود دارد که مثلاً علم و اصول را برای طلاب جوان بگوید، اما با زبان جدید و دسته بندی شده و مواردی که نیاز امروز جامعه است، برجسته‌تر و شرح‌های مفصلی درباره آن نوشته شود.



شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از شفقنا، تاریخ انتشار: ۲۷ بهمن ۱۴۰۰، کدخبر: ۱۳۱۹۴۶۸، fa.shafaqna.com