شعار سال: حجت الاسلام قاسم خانجانی به بررسی ویژگی‌های جامعه جاهلی قبل از بعثت پیامبر اکرم (ص) پرداخت و اظهار داشت: وقتی سخن از دوران جاهلیت و فضای جاهلی جزیرة العرب قبل از بعثت رسول خدا (ص) به میان می‌آید، مردمانی بی سواد و بی فرهنگ به ذهن متبادر می‌شود درحالیکه اینگونه نیست و جاهلیت مساوی با نداشتن علم و دانش نیست؛ هر چند در جامعه قبل از بعثت پیامبر اکرم (ص) ۱۷ نفر سواد خواندن و نوشتن داشتند، اما شعر و خطابه در آن جامعه خیلی برجسته بود هر چند نگاه غالب در اشعار عموما لذت گرایی بود و از معارف بلند انسانی و الهی تهی بوده است.

«جاهلیت» محدود به زمان قبل از اسلام نمی‌شود

او تصریح کرد: بنا بر این کلمه «جاهلیت» برای جامعه زمان ظهور اسلام به معنای پیروی از هوای نفس و غلبه خواهش‌های نفسانی، هواپرستی، خرافه گرایی و عصبیت مذموم فردی و قبیلگی است؛ با این تعریف، نمی‌توان «جاهلیت» را محدود به زمان قبل از اسلام کرد بلکه اگر در اوج دانش و علم و تکنولوژی هم باشیم باز در دوران جاهلیت به سر می‌بریم. به همین دلیل، سید قطب کتابی با عنوان «جاهلیت قرن بیستم» می‌نویسد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: سید قطب به نوعی این مساله را بیان می‌کند که اگر فاکتور‌های عصر جاهلیت در هر زمانی حاکم شود، می‌شود زمان جاهلیت. در اروپا، قرون وسطی به نوعی زمان جاهلیت است بااینکه ۱۰ قرن بعد از اسلام است.

با چندتا نماد اخلاقی و فضائل اخلاقی، جامعه به نقطه تعالی نزدیک نمی‌شود

او با بیان اینکه امروزه هم به نوعی گرفتار جاهلیت هستیم، گفت: اگر امروز گفته می‌شود که در «جاهلیت» به سر می‌بریم به این دلیل است که عملا در برخی موارد از آن معجزه‌ای که پیامبر اکرم (ص) با رسالت خود انجام دادند و یکسری ارزش‌های والای دینی و انسانی را جایگزین کردند، فاصله گرفتیم یا در حال فاصله گرفتن هستیم و هرجامعه‌ای از این شرایط و سیره رسول خدا (ص) فاصله بگیرد یعنی در عصر جاهلیت به سر می‌برد ولواینکه در اوج علم و صنعت و تکنولوژی باشد یا جامعه اسلامی باشد و علی الظاهر یکسری از نماد‌های اسلامی و دینی هم برقرار باشد.

خانجانی اشاره کرد: در جامعه جاهلی قبل از ظهور اسلام ویژگی‌های قابل ستایشی، چون سخاوت، مهمان نوازی، حمایت از یکدیگر وجود داشته است، اما جامعه، جامعه جاهلی بود، چون با چندتا نماد اخلاقی و فضائل اخلاقی، جامعه به نقطه تعالی نزدیک نمی‌شود و هوای نفسانی همچنان حاکم است. زنان در چنین جامعه‌ای در منحط‌ترین وضعیت قرار دارند؛ با او همچون کالا رفتار می‌شود و حتی به ارث می‌رسد.

جامعه ما گرفتار یکسری رفتار‌های جاهلی همچون خودپرستی است

او با تصریح به اینکه جامعه ما گرفتار یکسری رفتار‌های جاهلی همچون خودپرستی است، گفت: امروزه، افراد- عموما- فقط فکر خودشان هستند و به اینکه آیا همسایه او، آشنای او و حتی خواهر و برادر او در چه وضعیتی است، کاری ندارند. در بخشش‌هایی که می‌کنند کالا‌هایی را می‌دهند که قابل مصرف نیست یا خیلی فرسوده شده است. در حالی که به دستور قرآن کریم در بحث «انفاق» باید به آیه «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» عمل کنند یعنی چیزی که باارزش و زیباست و دوست دارند را به نیازمندان هدیه کنند؛ بنابراین این جامعه، جامعه «جاهلی» است که در آن «من» در همه ابعاد غلبه دارد. خانه من، حقوق من، تجارت من، منافع من و…

فاصله گرفتن از مبانی اصیل دینی از مشکلات جامعه امروز است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، رسوخ نکردن عقاید اصیل دینی و نهادینه نشدن آن‌ها را از جمله علل انحطاط جامعه امروز دانست و عنوان کرد: یکی از مشکلات امروز جامعه، فاصله گرفتن از مبانی اصیل دینی است که از طریق مجامع علمی یا علما و بزرگان دینی منتقل می‌شود. معتقدم بخشی از مشکلات امروز جامعه به دلیل فاصله گرفتن افراد از عالمان دینی است و بخشی هم مربوط به عملکرد کسانی است که داعیه دینداری داشتند و به خطا رفتند یا خیانت کردند.

او تصریح کرد: واقعیت کف جامعه این است که عموما، مردم به دلایلی همچون فاصله شعار تا عمل مسئولان سیاسی جامعه از اعتقاد راسخ دینی فاصله گرفته اند که جبران آن کار بسیار سختی است. امروز چرا باید در بخش‌هایی از جامعه نگاه منفی به طیف مذهبی باشد؟ وضعیت ظاهری افراد و نوع پوشش و آرایش افراد به ویژه زنان را در بازار و فروشگاه­ها، اجتماعات، مراسم عقد و عروسی و حتی مراسم خاکسپاری افراد ببینید. این همان، فرهنگ «جاهلی» است یعنی تفکر، تحت سیطره شهوت و نفس است حتی اگر برخی از مظاهر دینی هم به همراه داشته باشد.

خانجانی با یادآوری این نکته که هواپرستی، خودپرستی، تبعیت نفس، عصبیت قبیله ای، عصبیت فردی و عصبیت خانوادگی، فرهنگ غالب در عرب جاهلی بود، گفت: اگر هواپرستی و خودپرستی و دیگر نماد‌های جاهلی در جامعه غلبه کرد، به این معناست که فرهنگ جاهلی در جامعه رواج یافته است همانگونه که جامعه بعد از پیامبر اکرم (ص) علی­رغم معجزه جاویدان رسول خدا استحاله شد و ۶۰ سال بعد از آن حضرت حضور بی محابای خوانندگان زن را در مدینه می‌بینیم.

ویژگی‌های نظام سیاسی در جامعه جاهلی

او به خصوصیات سیاسی جامعه جاهلی قبل از اسلام اشاره کرد و افزود: در این جامعه، نظام، نظام قبیلگی است، رئیس قبیله براساس معیارهایی، چون سن و انتساب خانوادگی انتخاب می‌شود و حرف رئیس قبیله فصل الخطاب است اگرچه نادرست باشد. در این نظام، چارچوب عقلانی حاکم نیست و انتخاب بی معناست. انتخابات، مشورت، انتقاد به رئیس قبیله و دخالت افراد در امور سیاسی بی معناست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: وقتی فرهنگ «جاهلی» بر جامعه حاکم شود، اقتصاد، اخلاق و مناسبات اجتماعی بر اساس این فرهنگ پایه ریزی می‌شود گرچه استثنائاتی هم وجود دارد.

فرهنگ جاهلی، مصلحت فردی و جناحی را بر مصلحت عموم مقدم می‌دارد

او اظهار کرد: ما باید تلاش کنیم از نماد‌ها و فرهنگ جاهلی در همه عرصه‌ها (خانواده، حکومت و سیاست، علم و تکنولوژی) فاصله بگیریم، چون این نماد‌ها مانع رشد جامعه می‌شود و مصلحت فردی و جناحی و گروهی را بر مصلحت کشور و منافع عمومی مقدم می‌دارد و در نتیجه، وضعیتی می‌شود که دچار آن هستیم و البته این معلول یکسال و دوسال نیست بلکه در طول ۳۰ سال یعنی پس از دفاع مقدس پایه ریزی شد و به مرور زمان با خیانت و غربزدگی برخی مسؤلین افزایش یافت و امروز به اینجا رسیده است که حل آن هم به این سادگی نیست.

خانجانی با بیان اینکه معجزه رسول خدا (ص) در همه عرصه‌ها به ویژه سیاسی تاثیرگذار بود، گفت: پیامبر به عنوان شخص اول حاکمیت در مدینه خود را هم مرتبه دیگران می‌بیند و این را در ارتباط با افراد، نشست و برخاست با مردم و حکومتداری نشان می‌دهد. حتی مشورت که در زمان جاهلیت معنایی نداشت در دوران حاکمیت اسلام جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند و حضرت مردم را طرف مشورت قرار می‌دهند. می‌بینیم در جنگ احد با جوانان و سالخوردگان مشورت می‌کند و نظر جوانان را می‌پذیرد هرچند خودش خیلی موافق این نظر نیست و نتیجه هم شکست مسلمانان است.

او به نقش رسالت پیامبر (ص) در مناسبات اجتماعی از جمله جایگاه زن هم اشاره کرد و افزود: پیامبر اکرم (ص) جایگاه زن را ارتقاء بخشید و از نظر سیاسی از جمله بیعت، زنان را تاثیرگذار قلمداد کرد به طوری که یکی از بیعت­‌ها «بیعت النساء» نام گرفت و از نظر اجتماعی زن را که در جاهلیت حکم کالایی بیشتر نداشت و حتی درباره زندگی و سرنوشت خود و ازدواج و طلاق خود نمی­ توانست تصمیم بگیرد و مانند اثاثیه به ارث برده می­ شد چنان جایگاهی بخشید که او را شریک زندگی مرد قرار داد و انواع ازدواج­‌های شرم ­آور و مضحک را باطل اعلام کرد و اختیار انتخاب زندگی و ازدواج و طلاق را به زن داد.

فاصله گرفتن مردم از سبک زندگی پیامبر منجر به انحطاط حاکمان جوامع مسلمان شد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به سیره پیامبر اکرم (ص) در عرصه اقتصادی هم اشاره کرد و افزود: بااینکه حضرت می‌توانست بالاترین سطح را در زندگی از نظر خوراک و پوشاک و امکانات داشته باشد، اما زندگی خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که همسطح پایین‌ترین افراد باشد و این سبک زندگی را در زندگی ائمه (ع) هم می‌بینیم، اما بعد از رحلت رسول خدا (ص)، مردم به مرور و به تدریج از معجزه پیامبر که توانست در زمینه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی تحول ایجاد کند، فاصله گرفتند که منجر به انحطاط حاکمان جوامع مسلمان در دوره‌های بعد شد.

باید از عملکرد زمان جاهلی فاصله گرفته شود

خانجانی فاصله گرفتن از قرآن و تعالیم پیامبر اکرم (ص) را عامل انحطاط مسلمانان دانست و گفت: امروز هم شاهد همین مساله هستیم که افراد از طبقات مختلفِ جامعه تعالیم دینی را با سلیقه‌های شخصی خود توجیه می‌کنند که راه حل آن بازگشت به مبنا و اعتقاد اصیل دینی بدون دخالت سلیقه‌های شخصی است. درحقیقت، نگاه و شیوه تفکر باید تغییر کند و از عملکرد زمان جاهلی فاصله گرفته شود و تنها به شعار‌های دینی جذاب و دهن پر کن بدون اعتقاد قلبی و بدون تغییر در رفتار و عمل اکتفا نشود.

او نداشتن نقطه کانونی رهبری سیاسی را عامل اصلی مشکلات کشور‌های اسلامی دانست و افزود: در ایران هم با آن که این نقطه کانونی رهبری به شکل بسیار شایسته وجود دارد، اما باید به فضیلت‌های معجزه واری برگردیم که با انقلاب به بدنه جامعه تزریق شد، اما متاسفانه آرام آرام از آن­ها فاصله گرفتیم و امروز شاهد آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی هستیم.



شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از شفقنا، تاریخ انتشار: ۱۰ اسفند ۱۴۰۰، کدخبر:، fa.shafaqna.com،۱۳۲۷۷۶۱