شعارسال: در واقع هر چند این اقتصاددان به رقم ۵۰ میلیون لیتر قاچاق دکتر غنی نژاد ایراد وارد می‌کند، اما در نهایت دقیقا سوالاتی را مطرح می‌کند که حتی با ارقامی بسیار کمتر نیز مطرح است، این که با فرض حتی قاچاق ۲۰ میلیون لیتر یا حتی کمتر از این باز هم آیا راهی جز مسیری که حسین راغفر مطرح می‌کند پیش رو است «یک کار سازمان یافته و به زبان ساده‌تر حکومتی است.»

«روزانه ۲۰ میلیون لیتر ما قاچاق بنزین در کشور داریم، شما در نظر بگیرید این مقدار سوخت چند صد یا حتی چند هزار کامیون بنزین است. قاعدتا این توسط کولبر و... اتفاق نمی‌افتد بلکه یک کار سازمان یافته و به زبان ساده‌تر حکومتی است.»
این جملات بخشی از سخنان راغفر در یک گفتگو است، گفتگویی که در آن اذعان دارد که به طور رسمی براساس آمارها، روزانه ۲۰ میلیون لیتر قاچاق بنزین در کشور داریم.

کسری ۲۰ میلیون لیتری به روایت یک مقام فراجا.

اما ماجرای این رقم قاچاق بنزین و امکان انجام آن از طریق مرز‌های کشور چیست؟
سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا روز ۱۹ مهرماه سال جاری بود که اعلام کرد: «حجم کشفیات کشور در حوزه قاچاق سوخت حاکی از قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر نفت‌گاز در کشور است که حتی یک میلیون لیتر هم برای ما رقم بسیار بزرگی به‌شمار می‌رود.» رقم اعلام شده واقعا تکان دهنده بود.

اما موضوع قاچاق بنزین یکی از چالش برانگیزترین موضوعات اقتصاد انرژی در کشور است که ابدا موضوع تازه‌ای نیز نیست. اخیرا نیز موسی غنی‌نژاد، تحلیلگر مسائل اقتصادی گفته آمار‌ها می‌گوید ما روزی ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم، از این عدد، فقط ۷۰ میلیون لیتر مصرف واقعی است و مابقی قاچاق می‌شود.

کدام رقم درست است؟ ۲۰ یا ۲۵ یا ۵۰ میلیون لیتر قاچاق!

بر اساس ادعای تکان دهنده موسی غنی نژاد، پس میزان قاچاق بنزین روزانه ۵۰ میلیون لیتر برآورد شده؛ یعنی حدود نیمی از بنزین کشور به صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود، عددی که از برآورد وزارت نفت و دستگاه‌های نظارتی و امنیتی بسیار بزرگ‌تر است.

در مقابل ادعای تکان دهنده موسی غنی نژاد، اما حسین راغفر اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا روز ۱۸ مهرماه و حتی یک روز پیش از اظهارات سردار حسین رحیمی می‌گوید امروز به طور رسمی آمار وجود دارد که روزانه ۲۰ میلیون لیتر قاچاق بنزین در کشور داریم، شما در نظر بگیرید این مقدار سوخت چند صد یا حتی چند هزار کامیون بنزین است. قاعدتا این توسط کولبر و... اتفاق نمی‌افتد بلکه یک کار سازمان یافته و به زبان ساده‌تر حکومتی است.

آمار ارائه شده را البته که باید بسیار تکان دهنده دانست، اما تفاوت ارقام نیز به شکل عجیبی با هم متفاوت هستند، تفاوت ۳۰ میلیون لیتری قاچاق میان ادعای موسی غنی نژاد با رقمی که سردار رحیمی و راغفر مدعی آن هستند، ارقامی نیستند که به راحتی بتوان از آن درگذشت.

اما به نظر می‌رسد رقم اعلامی توسط سردار رحیمی پاسخی به ارقام ۵۰ میلیون بوده چرا که این مقام امنیتی انتظامی در نشست خود با رد برخی اعداد مطرح‌شده در رسانه‌ها درباره حجم قاچاق بنزین در کشور، تصریح کرد: «اعداد مطرح‌شده به هیچ وجه درست نیستند و با توجه به افزایش روزافزون خودرو‌های داخلی، عمده بنزین تولیدی در کشور از سوی خودرو‌های داخلی مصرف می‌شود.»
البته سردار رحیمی برای رقم ۲۰ میلیون قاچاق سوخت از کلمه «نفت گاز» بهره می‌برد که این بدان معناست که این رقم می‌تواند قاچاق بنزین و گازوئیل و نفت را به طور مجموع در بر بگیرد.

حال در این میان یک رقم عجیب دیگر نیز در ۱۹ شهریور سال جاری توسط سخنگوی صنف جایگاه داران مطرح شده است.
رضا نواز، سخنگوی صنف جایگاه‌داران در این تاریخ گفت: «امکان ندارد ۲۵ میلیون لیتر قاچاق بنزین، به‌صورت خرد یا از جایگاه‌ها باشد، به جای اینکه در تهران محدودیت سوختگیری بگذارید، شاهراه اصلی قاچاق را پیدا کنید.»
عجیب اینکه رضا نواز به منبع خود درباره رقم قاچاق ۲۵ میلیون بنزین به طور روزانه هیچ اشاره‌ای نمی‌کند؛ اما به نظر می‌رسد ریشه رقم ۲۵ میلیون لیتری سخنگوی صنف جایگاه داران، مساله افزایش آمار مصرف بنزین کشور باشد.

رقم ۲۵ میلیون لیتر قاچاق روزانه از کجا آمد؟

 جعفر سالاری‌نسب مدیرعامل سابق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی روز ۶ شهریور سال جاری در خصوص افزایش مصرف بنزین در کشور، گفت: مصرف بنزین در روز شنبه (۳ شهریور) به ۱۴۰ میلیون لیتر رسید.

او همچنین در پاسخ به این سوال که با توجه به تعطیلات هفته آینده (هفته منتهی به اواسط شهریور) پیش بینی می‌کنید مصرف بنزین روند صعودی داشته باشد؟ گفت: اکنون در زمان پیک مصرف قرار داریم و به نظر نمی‌رسد مصرف بنزین از ۱۴۰ میلیون لیتر در روز فراتر رود.

آمار مصرف ۱۴۰ میلیون لیتری در حالی بیان شده که میزان تولید بنزین در کشور در بهترین حالت به ۱۱۴ میلیون لیتر در روز می‌رسد که ۷ میلیون لیتر از آن هم بنزین بی کیفیتی است که به جای پالایشگاه در پتروشیمی تولید می‌شود؛ بنابراین ناترازی بنزین که در مهرماه ۱۴۰۲، هشت میلیون لیتر در روز بود اکنون با افزایش سه برابری به ۲۶ میلیون لیتر در روز رسیده است.

کما اینکه دولت در مهرماه ۱۴۰۲، برای کنترل هشت میلیون لیتر کسری روزانه، اقدام به واردات چهار میلیون لیتر بنزین کرد و چهار میلیون لیتر مابقی را نیز از ذخایر بنزین برداشت کرد. اکنون که کسری روزانه بنزین به ۲۶ میلیون لیتر در روز رسیده است، به نظر می‌رسد با توجه به محدودیت ذخایر بنزین، قریب به ۲۰ میلیون لیتر از کسری روزانه بنزین را با واردات تامین می‌کنیم.
به نظر می‌رسد رقم مورد اشاره رضا نواز به همین افزایش ناگهانی ۲۵ میلیون لیتر بنزین بازمی‌گردد، رقمی که بدون تردید برای دولت با چالش‌های جدی همراه خواهد بود.

همچنین محسن پاک نژاد، گزینه وزارت نفت، زمانی که به مجلس معرفی شد در برنامه اعلامی خود اشاره داشت که متوسط تولید روزانه بنزین کشور ۱۱۴ میلیون لیتر و متوسط مصرف روزانه بنزین کشور ۱۲۰ میلیون لیتر است. به‌عبارتی روزانه ۶ میلیون لیتر به طور متوسط ناترازی بین تولید و مصرف بنزین داریم.
این در حالی است که ناصر عاشوری، دبیر کل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نیز پیش از این از قیمت ۳۸ هزار تومانی هر لیتر بنزین وارداتی خبر داده بود.

اگر فرض کنیم تمامی ۶ میلیون لیتر ناترازی روزانه با همین رقم وارد شود. پس در هر روز به رقم ۲۲۸ میلیارد تومان خواهیم رسید که در ماه این رقم به ۶۸۴۰ میلیارد تومان می‌رسد.
در واقع به نظر می‌رسد رقمی حدود ۵ درصد از بنزین مصرفی کشور در روز با واردات و رقم مورد اشاره لیتری ۳۸ هزار تومان تهیه می‌شود.
حال دوباره باید توجه داشت که از همین رقم، بنا به گفته سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا شاهد قاچاق سنگین هستیم، قاچاقی که هر چند سردار رحیمی به تفکیک آن را اعلام نکرد، اما قطعا منجر به ضربه جدی به اقتصاد کشور می‌شود.

مسیر قاچاق عجیب و غریب بنزین از کجاست؟

اما در این بین یک سوال جدی همواره مطرح بوده و این که مسیر این ارقام نجومی قاچاق بنزین کجاست؟ کدام کولبر و سوخت بر و شوتی چنین توان و تجهیزاتی برای قاچاق چنین ارقامی از سوخت دارد حتی اگر فرض قاچاق ۲۰ میلیون نه فقط بنزین که همه فرآوری‌های پتروشیمی کشور باشد نیز باز سوال مطرح است با کدام توان ممکن است؟

اما دکتر رضا غلامی اقتصاددان اخیرا به روزنامه قدس گفته است: دکتر غنی نژاد اعلام کردند عدد منطقی مصرف بنزین در کشور ما بین ۷۰ تا ۸۰ میلیون لیتر است و ادعا کردند که حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون لیتر در روز بنزین قاچاق می‌شود. سوال این است که ایشان این عدد منطقی را از کجا به دست آوردند. برای برآورد باید تعداد خودروها، پیمایش و مسافر‌های جابه جا شده را مدنظر قرار داده باشند، ولی ایشان مبنای این عدد را اعلام نکرده اند لذا از نظر منطقی این عدد رد شده است، مگر اینکه ایشان مبانی اش را ارائه کند. دوم اینکه با توجه به بسته بودن سیستم سوخت رسانی کشور که سوخت را از پالایشگاه با لوله یا تانکر‌های مخصوص حمل و به محل جایگاه‌های سوخت می‌رسانند و از آنجا با نازل در باک ماشین می‌آید، به نظر می‌رسد قاچاق روزانه ۵۰ میلیون لیتر بنزین آن هم از شبکه‌ای که به‌طور کامل تا درب باک ماشین ما بسته است، یا امکان ندارد، یا اگر دارد، مسئول شبکه خودش متهم اصلی است؛ که در این صورت این سوال مطرح است که چرا شرکت نفت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز رقم اعلامی مربوط به قاچاق بنزین را تکذیب نمی‌کنند؟

دکتر غلامی افزود: «چطور می‌شود که یک سوم کل سوختی که در شبکه توزیع می‌شود قاچاق شود. با این شبکه منسجم فقط یک راه وجود دارد و آن اینکه کل این سیستم فاسد باشد، یعنی از پالایشگاه و شرکت پخش و جایگاه داران همه باید فاسد باشند که این امکان ندارد. من فکر می‌کنم بزرگنمایی در ارقام قاچاق سوخت اهداف دیگری مثل تغییرات قیمتی را دنبال می‌کند. با حضور نیروی انتظامی؛ ستاد مبارزه با قاچاق و شرکت پالایش و پخش و حراست ها، چطور حجم عظیمی مثل ۵۰ میلیون لیتر در روز قاچاق می‌شود؟ کدام تانکر این‌ها را حمل می‌کند؟ این حجم سوخت از کدام مرز‌ها خارج می‌شوند؟ این‌ها سوالاتی است که باید جواب داده شود.»

در واقع هر چند این اقتصاددان به رقم ۵۰ میلیون لیتر قاچاق دکتر غنی نژاد ایراد وارد می‌کند، اما در نهایت دقیقا سوالاتی را مطرح می‌کند که حتی با ارقامی بسیار کمتر نیز مطرح است، اینکه با فرض حتی قاچاق ۲۰ میلیون لیتر یا حتی کمتر از این باز هم آیا راهی جز مسیری که حسین راغفر مطرح می‌کند پیش رو است؛ «یک کار سازمان یافته و به زبان ساده‌تر حکومتی است.»

جالب‌تر این است که همت قلی زاده، کارشناس حوزه انرژی نیز با اشاره به اینکه هیچ کس نمی‌تواند یک قطره بنزین خارج از سیستم کارت سوخت دریافت کند می‌گوید: «چطور برخی ادعا می‌کنند روزی ۵۰ میلیون لیتر یعنی سالانه ۱۱۵ میلیون بشکه بنزین قاچاق می‌شود. ما ۳۵۰۰ جایگاه بنزین داریم با توجه به اینکه مصرف روزانه بنزین مردم از این جایگاه‌ها ۱۲۰ میلیون لیتر در روز گزارش شده، یعنی ۷۰ میلیون مصرف می‌شود و معلوم نیست بقیه آن کجا می‌رود. اگر روزی ۵۰ میلیون لیتر ادعایی قاچاق سوخت را تقسیم بر ۳۵۰۰ جایگاه کنیم هر پمپ بنزینی روزی ۱۵ هزار لیتر قاچاق سوخت می‌کند که این امکان فنی ندارد، چون شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مسلح به انواع و اقسام نرم افزار‌های کنترلی است و حتی می‌تواند یک گالن بیست لیتری را هم رصد کند.»

این کارشناس نیز به شدت مساله قاچاق بنزین در این ابعاد را رد می‌کند و آن را آمارسازی می‌داند، اما احتمالا زمانی که این گفتگو را با قدس می‌کرده انتظار رقم ۲۰ میلیون لیتر بیان شده توسط سردار رحیمی را نداشته است.

حال با توجه به اینکه سردار حسین رحیمی به صراحت و با «رد برخی اعداد مطرح‌شده در رسانه‌ها درباره حجم قاچاق بنزین در کشور» در نهایت «حجم کشفیات کشور در حوزه قاچاق سوخت حاکی از قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر نفت‌گاز» عنوان کرده، حتی با عبور از دو رقم بیان شده توسط موسی غنی نژاد و حسین راغفر، سوال جدی مطرح است و آن اینکه حتی این ارقام از قاچاق سوخت به تفکیک کدام محصولات حوزه نفت و پتروشیمی کشور را دربرمی‌گیرد و چرا به تفکیک مساله قاچاق بنزین، گازوئیل، نفت و محصولات پتروشیمی اعلام نمی‌شود؟

از طرف دیگر هر چند رقم ۲۰ میلیون لیتر حتما از رقم ۵۰ میلیون مطرح شده کمتر است، اما با کدام لوله کشی و شبکه ترانزیت چنین رقمی امکان خروج از مرز‌های کشور را دارد؟ سوالاتی که اکنون در انتظار پاسخی قانع کننده از مسئولان انتظامی امنیتی کشور و همچنین مسئولان وزارت نفت است.

توضیحات تکمیلی برای بهره برداری بیشتر از خبر:

سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا اعلام کرده بود که عمده عرضه خارج از شبکه و قاچاق سوخت مربوط به گازوئیل و بخش کوچکی از آن مربوط به بنزین است. این مقام انتظامی با رد برخی اعداد مطرح‌شده در رسانه‌ها درباره حجم قاچاق بنزین در کشور، توضیح داد که اعداد مطرح‌شده به هیچ وجه درست نیستند و با توجه به افزایش روزافزون خودرو‌های داخلی، عمده بنزین تولیدی در کشور از سوی خودرو‌های داخلی مصرف می‌شود.
سردار رحیمی، عمده قاچاق سوخت در کشور را مربوط به فرآروده گازوئیل دانسته و اعلام داشت که حجم کشفیات کشور در حوزه قاچاق سوخت حاکی از قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر نفت‌گاز در کشور است که است که حتی یک میلیون لیتر هم برای ما رقم بسیار بزرگی به‌شمار می‌رود و با اجرای طرح‌های ویژه در حال مبارزه تخصصی برای جلوگیری از عرضه خارج از شبکه سوخت و شناسایی گلوگاه‌های قاچاق هستیم.

تعداد خودرو‌های فرسوده در ایران طی سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌های مختلف، در حال حاضر حدود ۲ تا ۳ میلیون خودروی فرسوده در کشور وجود دارد. این خودرو‌ها عمدتاً از خودرو‌های سواری و خودرو‌های سنگین (کامیون‌ها و اتوبوس‌ها) تشکیل شده‌اند. این موضوع نگرانی‌های زیادی از نظر آلودگی هوا، مصرف بالای سوخت، و مسائل ایمنی ایجاد کرده است. دولت ایران در سال‌های گذشته طرح‌های مختلفی را برای اسقاط و جایگزینی خودرو‌های فرسوده اجرا کرده است، اما همچنان بسیاری از این خودرو‌ها در حال تردد هستند. طرح‌های نوسازی حمل‌ونقل عمومی و خودرو‌های شخصی با مشوق‌هایی مانند تسهیلات مالی و ارائه وام‌های خودرو برای مالکان خودرو‌های فرسوده در جریان است تا این روند سرعت یابد.

آمار‌ها نشان می‌دهد که در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۰.۹۵ لیتر بنزین و حدود ۰.۸۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود و به این ترتیب مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در ایران به ازای هر نفر تقریباً ۲ برابر متوسط جهانی است که در ۳۰ سال گذشته ۲۶۵ درصد رشد کرده است. افزون بر اینکه خودرو‌های داخلی در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ تا ۱۲ لیتر بنزین مصرف می‌کنند که این عدد در دنیا ۴ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر برآورد می‌شود و هر دستگاه خودرو‌های فرسوده نسبت به خودروی غیرفرسوده بیش از ۱۴ درصد بنزین مصرف می‌کند.

تعداد خودرو‌های سواری در حال تردد در کشور ۲۱ میلیون دستگاه است که از این تعداد یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه یعنی ۶ درصد کل خودرو‌های در حال تردد در شهر‌ها و جاده‌های ایران از رده خارج و فرسوده هستند و اگر سن فرسودگی خودرو‌ها را ۱۵ سال محاسبه کنیم، تعداد خودرو‌های فرتوت و هدردهنده بنزین به دستکم ۲.۵ میلون دستگاه خواهد رسید. افزون بر اینکه ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کند که از این تعداد ۹۰ درصد و به عبارتی ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده است.
از یک میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده نیز ۲۵۰ هزار دستگاه (۲۳ درصد) فرسوده است. تعداد اتوبوس‌های درون شهری در حال تردد در سطح کشور ۲۲ هزار دستگاه است که از این تعداد ۱۸ هزار دستگاه و به عبارتی ۸۲ درصد فرسوده شده اند.
۱۳ هزار دستگاه از ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس برون شهری در حال تردد در کشور، فرسوده است که این تعداد ۵۷ درصد کل اتوبوس‌های برون شهری را تشکیل می‌دهد. همچنین از ۴۰۰ هزار تاکسی در حال تردد در کشور ۱۹۰ هزار دستگاه فرسوده است که ۴۸ درصد این ناوگان را تشکیل می‌دهد. ۳۴ هزار خودرو دولتی در سطح کشور تردد می‌کند که ۳۲ درصد از این خودرو‌ها یعنی ۱۱ هزار خودرو دولتی، فرسوده است.

اظهارنظر‌های متفاوت درباره حجم قاچاق سوخت:
* مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس: برآورد‌ها حاکی از آن است که روزانه ۱۰ میلیون لیتر گازوئیل و ۵ میلیون لیتر بنزین قاچاق می‌شود.

* موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان: ما روزی ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم، از این عدد، فقط ۷۰ میلیون لیتر مصرف واقعی است و مابقی بصورت قاچاق از کشور خارج می‌شود.

* حسین راغفر اقتصاددان: امروز به طور رسمی آمار وجود دارد که روزانه ۲۰ میلیون لیتر ما قاچاق بنزین در کشور داریم، شما در نظر بگیرید این مقدار سوخت چند صد یا حتی چند هزار کامیون بنزین است. قاعدتا این توسط کولبر و... اتفاق نمی‌افتد بلکه یک کار سازمان یافته و به زبان ساده‌تر حکومتی است.

* سید هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن علمی انرژی ایران: در عرصه بنزین روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون لیتر در بهترین حالت قاچاق می‌شود که به‌معنای تردد روزانه ۱۰۰۰ تریلی تانکر است، حجم عظیمی که نمی‌توان آنرا به تردد چند نیسان تقلیل دارد و به نظر می‌رسد قاچاقچیان سوخت، پشت مباحثی، چون سوخت‌بران و معیشت مردم مرزی، پنهان شده‌اند.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال، برگرفته از منابع گوناگون