شعارسال: اگر براساس کارآمدی، فرودگاه‌ها را قضاوت کنیم، می‌توانیم بگوییم به‌صورت متوازن توسعه نیافته‌اند و تبعات آن نیز اتلاف منابع کشور و ناکارآمد شدن عناصر آن بوده است. این امر حتی توسعه بخش‌های مختلف صنعت را چه در حوزه خدمات زمینی و چه در حوزه خدمات ناوبری هوایی تحت‌تاثیر قرار داده؛ برای مثال می‌توانستیم افزایش ظرفیت را در بسیاری از فرودگاه‌ها به‌جای ایجاد باند اضافه با استفاده از یک رادار تقرب یا توسعه خدمات ناوبری هوایی انجام دهیم. به‌همین‌خاطر، معتقدم این توسعه متوازن نبوده است. انجام ۸۰ درصد پرواز‌ها در کمتر از ۱۰ فرودگاه خودش شاخصی برای عدم‌توازن توسعه است.

به‌عقیده من، عامل موثر در این قضیه، نگاه نادرست ما به مقوله توسعه است. ما پیش از انقلاب ۲۱ فرودگاه داشتیم، اما پس از انقلاب و به‌ویژه بعد از جنگ، بیش از ۳۳ فرودگاه، آن هم عموما براساس پیش‌فرض‌های نادرست احداث شده‌اند.

یکی از رویکرد‌های نادرست درباره فرودگاه‌ها این است که «فرودگاه‌ها عامل توسعه هستند، یعنی ما هرجا فرودگاه بسازیم، به‌طور اتومات، محرک توسعه اجتماعی و اقتصادی خواهد بود، بنابراین دولت باید منابع آن را از منابع عمومی تامین و از منابع دیگر به منابع فرودگاهی تزریق کند»؛ به‌نظرم این نگاه درست نیست و یکی از دلایلی که توسعه نامتوازن شکل گرفت، همین نگاه بود. فرودگاه وقتی می‌تواند عامل توسعه باشد که تقاضا داشته باشد؛ ضمن اینکه تقاضای فرودگاه و حمل‌ونقل هوایی به سایر تقاضا‌هایی همچون صنعت گردشگری وابسته است.

همچنین بی‌توجهی به جغرافیای حمل‌ونقل، منشأ بسیاری از تصمیمات نادرست در این زمینه بوده است. به‌طورطبیعی وقتی از زیرساخت‌های حمل‌ونقل صحبت می‌شود، در کنار آن جغرافیایی که زیرساخت در آن احداث می‌شود، اهمیت پیدا می‌کند. نمی‌توان بدون مطالعات جغرافیای حمل‌ونقل، برای ایجاد زیرساخت‌های آن برنامه‌ریزی کرد. مدل‌های حمل‌ونقل به روش‌های گوناگونی ارائه می‌شود و بسیار اقتضایی و وابسته به عوامل اقتصادی و اجتماعی جغرافیای خاص خود هستند. در یک جغرافیا، ممکن است احداث جاده دسترسی روستایی به یک بزرگراه ارجح باشد و در یک جغرافیای دیگر، سرعت حمل‌ونقل از اهمیت بیشتری برخوردار است. در یک جغرافیا تجارت و صنعت رونق داشته و نرخ بیکاری پایین است، اما در جغرافیایی دیگر، آمار بیکاری بالا و قدرت خرید پایین است و گرایش به استفاده از روش‌های حمل‌ونقل ارزان‌تر ارجحیت دارد. نکته مهم آن است که احداث زیرساخت حمل‌ونقل باید منطبق با نیاز‌های حمل‌ونقل جغرافیای خاص باشد و خود ذاتا ایجاد ارزش نمی‌کند.

فرض دیگری هم مطرح می‌شود مبنی بر اینکه اگر ناوگان هوایی مناسبی داشتیم، می‌توانستیم عملکرد فرودگاه‌ها را ارتقا دهیم که این نگاه هم نادرست است. مدل بازرگانی ایرلاین‌ها، تعیین‌کننده نوع ناوگان مورداستفاده است و تهیه مدل بازرگانی فقط برمبنای وجود فرودگاه نیست، بلکه تقاضا، تعرفه‌ها، زیرساخت‌های قانونی، وضعیت GDP آن منطقه و جغرافیای حمل‌ونقل... نیز در این مدل مطرح است. البته این حرف که نباید نگاه صرف اقتصادی به فرودگاه داشته باشیم نیز در موارد خاصی درست است، برای مثال در جزایر کشور حتما باید حمل‌ونقل هوایی توسعه پیدا کند و دولت موظف به تامین هزینه‌های مازاد شرکت‌های هوایی است، اما اینکه کلا فرودگاه را زیرساختی بدانیم که همواره و الزاما می‌تواند به توسعه اقتصادی ـ اجتماعی بینجامد، صحیح نیست.

درکل می‌توان گفت؛ امروز هیچ‌کدام از فرودگاه‌های ما اقتصادی نیستند و اگر از منابع پرواز‌های عبوری و خدمات ناوبری هوایی برای نگهداری و توسعه فرودگاه‌ها بهره نمی‌بردیم، واقعا با مشکل جدی مواجه می‌شدیم. بسیاری از فرودگاه‌ها، قادر به تامین منابع کافی برای توسعه و حفظ فعالیت‌های خود نیستند که یکی از دلایل آن، مربوط به نظام تعرفه‌گذاری است، همچنین مالکیت، بهره‌برداری و مدیریت دولت در حوزه فرودگاه‌ها نیز تاکنون مشکلات زیادی ایجاد کرده است، در حالی که امروز این ۳ مقوله در بسیاری از فرودگاه‌های جهان از هم منفک شده‌اند. یعنی الزاما اگر دولت مالک یک فرودگاه است، نباید آن را مدیریت کند یا بهره‌بردارش باشد. متاسفانه این نگاه‌ها حتی در تهیه طرح جامع نیز مغفول مانده و حتی ایکائو هم اسنادش را در این زمینه به‌روز نکرده است و همچنان از الگو‌های قدیمی پیروی می‌کند.

فرض نادرست دیگری که وجود دارد، این است که فرودگاه‌های تجاری را زیرساختی ضروری برای مدیریت بحران‌های ناشی از حوادث طبیعی می‌دانند. بدیهی است در شرایط بحران باید از هر امکانی برای مدیریت آن بهره جست، اما اساسا فرودگاه‌ها زیرساخت مناسبی برای این منظور نیستند و اغلب خود در چنین شرایطی در معرض مخاطرات جدی قرار دارند. امروزه به‌ویژه در ایران به‌واسطه وسعت، تنوع اقلیمی و پراکندگی جمعیت، توسعه ناوگان هلیکوپتری و بکارگیری آن‌ها در اورژانس هوایی و امدادرسانی بسیار کارآمدتر بوده و در حال حاضر نیز صد‌ها باند و مکان اضطراری برای آن در کشور ایجاد شده است.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از صمت، تاریخ انتشار: 13آبان1403، کدخبر:56948، https://smtnews.ir