شعارسال: یکی از شاهکار‌های مهندسی مدرن ایران، در استان مازندران و در منطقه‌ای کوهستانی و دشوارگذر به نام سوادکوه واقع شده است. این پل که در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی برای اتصال راه‌آهن شمال به جنوب کشور ساخته شد، نه تنها از نظر فنی و مهندسی یک اثر ماندگار به شمار می‌آید، بلکه از جنبه‌های تاریخی، فرهنگی و حتی نظامی نیز دارای اهمیت ویژه‌ای است. در ادامه، به بررسی جامع این پل، تاریخچه، ویژگی‌های فنی، ساختار، اهمیت تاریخی و نقش آن در جنگ جهانی دوم خواهیم پرداخت.

پل تاریخی ورسک، یکی از شاهکار‌های مهندسی مدرن ایران، در منطقه کوهستانی و صعب‌العبور سوادکوه در استان مازندران قرار دارد. این پل در دوران رضاشاه پهلوی، برای اتصال راه‌آهن شمال به جنوب کشور ساخته شد و از همان ابتدا به‌عنوان نمادی از پیشرفت فنی کشور مطرح بود. اهمیت این پل تنها به مهندسی منحصر نمی‌شود؛ بلکه از منظر تاریخی، فرهنگی و نظامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در ادامه، به بررسی جامع تاریخچه، ویژگی‌های فنی، ساختار، نقش تاریخی و اثرگذاری این پل در جنگ جهانی دوم می‌پردازیم.

تاریخچه ساخت پل ورسک

در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی، دولت ایران تصمیم به احداث راه‌آهن سراسری کشور گرفت. هدف این پروژه عظیم اتصال دریای خزر به خلیج فارس بود که عبور از مناطق کوهستانی صعب‌العبور را به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی پیش روی خود داشت. یکی از مهم‌ترین موانع این پروژه، عبور از رشته‌کوه‌های البرز در منطقه سوادکوه مازندران بود. ساخت پلی که بتواند قطار‌ها را از دره‌های عمیق عبور دهد، امری ضروری به نظر می‌رسید. به همین منظور، شرکت دانمارکی کامپساکس (Kampsax)، مسئول طراحی و اجرای پروژه، تصمیم به ساخت پلی عظیم و مستحکم در این منطقه گرفت.

مهندس ناظر این پروژه، والتر اینگر (Walter Aigner)، مهندسی اتریشی بود که با همکاری تیمی از مهندسان اروپایی و کارگران ایرانی، ساخت پل را از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ خورشیدی به انجام رساند.

ویژگی‌های فنی پل ورسک
پل ورسک از لحاظ طراحی و اجرا یکی از برجسته‌ترین شاهکار‌های مهندسی قرن بیستم به شمار می‌رود. این پل با قوسی به طول ۶۶ متر و ارتفاع بیش از ۱۱۰ متر از کف دره، روی تنگه‌ای عمیق در منطقه ورسک قرار دارد. جالب این‌که این پل به‌طور کامل از مصالح سنتی شامل سیمان، سنگ و آجر ساخته شده است و هیچ‌گونه قطعه فلزی در اسکلت سازه آن به کار نرفته است.

مشخصات فنی پل ورسک
طول پل: حدود ۸۶ متر

ارتفاع از کف دره: حدود ۱۱۰ متر

عرض پل: حدود ۵ متر

جنس پل: بتن مسلح با ملات سیمان و سنگ طبیعی

شکل قوس: نیم‌دایره‌ای با انحنای خاص جهت تحمل بار قطار

یکی از ویژگی‌های برجسته طراحی پل، مقاومت آن در برابر زلزله‌های ناحیه‌ای و بار سنگین قطار‌های باری است. این قابلیت‌ها سبب شده‌اند پل ورسک پس از نزدیک به ۹۰ سال همچنان در حال بهره‌برداری و عملکرد مطلوب باشد.

پل ورسک در منطقه‌ای کوهستانی و مرتفع در استان مازندران، در دل رشته‌کوه‌های البرز مرکزی قرار دارد. این پل بر روی دره‌ای عمیق در مسیر راه‌آهن سراسری تهران–شمال و در محدوده شهرستان سوادکوه و روستای ورسک ساخته شده است. موقعیت جغرافیایی خاص پل، با دره‌های عمیق، صخره‌های سنگی و پوشش گیاهی جنگلی، نه‌تن‌ها آن را به یک اثر مهندسی منحصر به‌فرد تبدیل کرده، بلکه به‌عنوان یک جاذبه گردشگری نیز شناخته می‌شود. منطقه سوادکوه با زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل، محیطی منحصربه‌فرد برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد.

چالش‌های ساخت
ساخت پل ورسک، با توجه به شرایط جغرافیایی دشوار منطقه، یکی از چالش‌برانگیزترین پروژه‌های مهندسی زمان خود بود. عدم دسترسی به تجهیزات مدرن، صعب‌العبور بودن مسیر، سرمای شدید زمستانی و خطر ریزش سنگ‌ها از کوه‌ها، تنها بخشی از مشکلات پیش روی تیم اجرایی بود. اما با تلاش بی‌وقفه مهندسان و کارگران، این پل با دقت و کیفیت بالا ساخته شد و در سال ۱۳۱۵ به بهره‌برداری رسید.

نام‌گذاری و وجه تسمیه
پل به‌دلیل قرارگیری در نزدیکی روستای ورسک، به همین نام شناخته می‌شود. در دوران پهلوی اول، این پل به عنوان نمادی از پیشرفت صنعتی و مهندسی ایران مدرن شناخته شد و در اسناد بین‌المللی نیز با عنوان "Veresk Bridge" ثبت شده است.

نقش پل ورسک در جنگ جهانی دوم
یکی از مهم‌ترین رویداد‌های تاریخی پل ورسک، نقشی است که در جنگ جهانی دوم ایفا کرد. زمانی که متفقین برای انتقال تجهیزات و نیرو‌های خود به شوروی از طریق ایران اقدام کردند، مسیر راه‌آهن سراسری ایران به شاهراهی حیاتی تبدیل شد. پل ورسک به‌عنوان یکی از بخش‌های اصلی این راه‌آهن، در انتقال تجهیزات نظامی، تسلیحات و مواد غذایی به جبهه شرق اروپا نقشی حیاتی ایفا کرد.

به همین دلیل، وینستون چرچیل، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، از این پل به عنوان پل پیروزی یاد کرد. چون به باور او، اگر این پل و خط‌آهن ایران وجود نداشت، متفقین نمی‌توانستند به موقع کمک‌رسانی به شوروی را انجام دهند، و احتمالاً نتیجه جنگ متفاوت می‌شد.

ساخت این پل به‌قدری پیچیده و حیرت‌انگیز بود که در میان مردم منطقه، داستان‌ها و افسانه‌های بسیاری درباره آن شکل گرفت. یکی از افسانه‌ها می‌گوید که مهندس ناظر پروژه، برای اثبات استحکام پل، در زمان عبور اولین قطار، در زیر آن ایستاد. هرچند صحت این روایت تأیید نشده، اما نشان‌دهنده تأثیر عمیق این پروژه بر ذهن و فرهنگ مردم محلی است.

پل ورسک در فهرست میراث ملی ایران
در سال‌های اخیر، با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی پل ورسک، این اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. همچنین، پرونده‌ای برای ثبت جهانی آن در یونسکو نیز تهیه شده که در صورت تایید، این پل می‌تواند به‌عنوان یک میراث جهانی شناخته شود.

گردشگری و اهمیت فرهنگی
پل ورسک امروزه به یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شمال ایران تبدیل شده است. چشم‌انداز فوق‌العاده کوهستانی اطراف پل، منظره حرکت قطار بر فراز دره عمیق و فضای تاریخی و مهندسی خاص آن، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. هر ساله هزاران نفر از نقاط مختلف ایران و حتی کشور‌های خارجی برای دیدن این پل به سوادکوه سفر می‌کنند.

وضعیت کنونی
پل ورسک با گذشت نزدیک به یک قرن، همچنان فعال است و روزانه قطار‌های مسافربری و باری از روی آن عبور می‌کنند. سازمان راه‌آهن ایران اقدامات حفاظتی ویژه‌ای برای نگهداری از این پل انجام می‌دهد، از جمله بررسی‌های دوره‌ای، مرمت‌های ساختاری و نصب تجهیزات نظارتی.

هزینه ساخت پل ورسک
برای ساخت آن هزینه‌ای حدود ۲۶ میلیون ریال شده است که نسبت به نرخ پولی ایران در آن دوران چیزی بیشتر از ۵۰ میلیارد تومان امروز می‌شود.

پل ورسک نماد تلاش، پشتکار و خلاقیت در یکی از دشوارترین پروژه‌های مهندسی ایران است. این پل نه تنها از نظر فنی یک شاهکار است، بلکه از نظر تاریخی، فرهنگی و حتی نظامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. از کمک به پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم تا تبدیل شدن به نماد مهندسی ایرانی، ورسک همچنان ایستاده و استوار، از گذر زمان عبور می‌کند و به آیندگان یادآوری می‌کند که اراده انسان قادر است هر مانعی را پشت سر بگذارد.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از گسترش، تاریخ انتشار: 16اردیبهشت1404، کدخبر:351988، https://www.gostaresh.news/